تروریسم در لیبی

مقدمه

پس از شعله ورشدن بحران در سال 2011، لیبی به محیط مناسبی برای بسیاری از گروه-های اسلامی مسلح تبدیل شد که از خلأ امنیتی، شکاف ایجاد شده در بنیان قدرت و توزیع چندین تن سلاح در مناطق این کشور برای گسترش خود استفاده کردند. برخی از گروه های اسلامی در منطقه شرقی و غربی لیبی تمرکز داشتند و برخی دیگر در جنوب یعنی شهر «درنه» و دیگر شهرها. اما طی جنگ های مداوم چند ساله به ویژه جنگی که ارتش ملی لیبی از مه 2014 برای مقابله با گروه های افراطی به راه انداخت و بسیاری از مناطق را آزاد کرد، مناطق حضور بسیاری از گروه های تکفیری تغییر کرد. برخی از این گروه ها در مناطق مختلف لیبی پراکنده شدند؛ حال آنکه تشکل های دیگر، پس از مواجه با حملات امنیتی ، تاکتیک های جدیدی در پیش گرفتند. در این مقاله با گروه های تروریستی که با نام اسلام دست به هرجنایتی می زند بیشتر آشنا می شویم.

مجلس "شورى مجاهدي درنة"/ «شورای مجاهدان درنه»

ین گروه از برجسته ترین گروه های تکفیری حاضر در شهر «درنه» واقع در شمال شرق لیبی است. شورای مجاهدین درنه در 12 دسامبر 2014 تأسیس شد. سرکردگی آن را «سالم دربی» مبارز سابق تشکیلات «القاعده» در افغانستان و عضو «الجماعة الليبية المقاتلة/ جماعت مبارز لیبی» بر عهده دارد. وی از سال 2012 از حمایت مستقیم «کنگره ملی لیبی» و مفتی برکنار شده «صادق الغریانی» برخوردار بود. وی پدر معنوی تمامی تشکل های تروریستی مرتبط با «القاعده» در این کشور به شمار می رود. در مه 2018، پس از ضربه های پی درپی ای که تشکل های تروریستی و در رأس آن «مجلس شورى مجاهدي درنة/ شورای مشورتی مجاهدان درنه» از نیروهای ارتش لیبی دریافت کردند؛ این تشکل تصمیم به انحلال خود گرفت و به تشکیلاتی جدید با عنوان «قوة حماية درنة/ نیروی حفاظت از درنه» پیوست؛ زیرا بیم آن داشت که به صورت کامل قلع و قمع شود. در 28 ژوئن 2018، فرمانده کل ارتش ملی لیبی از آزادسازی شهر «درنه» از دست گروه های تروریستی خبر داد. از آن زمان، نیروهای مسلح لیبی عملیات های امنیتی خود را جهت تعقیب بقایای گروه های افراطی در آخرین مناطق تحت سیطره آنان ادامه دادند تا این مناطق را به صورت کامل پاکسازی کنند.

جماعت «المرابطون/ نگهبانان»

این جماعت در 21 ژوئیه 2015 توسط «هشام عشماوی» تروریست مصری (افسر جداشده از ارتش مصر) تأسیس شد. وی «درنه» را به عنوان مقر خود انتخاب کرد تا به آموزش عناصر خود بپردازد و دیگر هسته های وابسته به این جماعت را ایجاد کند. این تشکیلات دست به عملیات های بسیاری زد مانند: کوشش برای ترور سرتیپ «محمد ابراهیم»، (عملیات) «الفرافره 1» و «الفرافره 2»، قتل عام «العریش 3» ، انفجار کنسولگری ایتالیا در قاهره و طراحی عملیات «واحات». در اکتبر 2018، ارتش لیبی توانست طی عملیاتی امنیتی در شهر شرقی «درنه»، «هشام العشماوی» سرکرده این تشکیلات را دستگیر کند. ناظران تأکید می کنند که دستگیری وی ضربه کوبنده ای بر پیکره تروریسم وارد ساخت؛ زیرا این عملیات امنیتی توانست یکی از سردمداران شرارت را نابود سازد.

الجماعة الليبية المقاتلة/ جماعت مبارز لیبی

این جماعت، تشکیلاتی مسلحانه است که به ایدئولوژی سلفیت جهادی گرایش دارد و در شمار گروه های وابسته به تشکیلات «القاعده» قرار دارد. این تشکیلات به صورت رسمی در سال 1990 در نزدیکی مرزهای پاکستان و افغانستان تأسیس شد. پایه گذار آن اعضایی بودند که در افغانستان برای جنگ با اتحاد جماهیر شوروی به مبارزان پیوستند. آنها با استفاده از تجربیات مبارزاتی خود در نبرد علیه شوروی، «جماعت اسلامی» را به صورت رسمی پایه-گذاری کردند. موسسان جماعت، در دهه نود قرن گذشته در فعالیت هسته های خفته آن در لیبی بازنگری کردند. در آن زمان بود که بسیاری از اقدامات خشونت آمیزی که این کشور را شعله ور ساخت، طرح ریزی کردند. هرچند که این جماعت اعلام کرد در ایدئولوژی خود بازنگری کرده است و پس از صلح با دولت لیبی در سال 2007 به کنارگذاشتن خشونت متعهد مانده است؛ اما بار دیگر پس از شعله ورشدن بحران در سال 2011، فعال شد و کوشید تا قلمرو خود را به چندین منطقه و شهر لیبی گسترش دهد و مقدمه سیطره کامل بر این کشور را فراهم سازد. اما دیری نپایید که با تجزیه ائتلاف شبه نظامیان «فجر لیبیا/ فجر لیبی»، نفوذ این جماعت کاهش یافت و بازوان نظامی خود در «بنغازی»، «درنه» و «اجدابیا» را از دست دادند؛ زیرا ارتش لیبی در چارچوب جنگ با تشکل های تروریستی و از بین بردن مستحکمات آن، به پیروزی های نظامی دست یافت، چندین منطقه در شرق و جنوب این کشور را آزاد ساخت و بر هلال نفتی سیطره یافت. هرچند این جماعت برخی از مناطق لیبی را از دست داد و از سوی مقامات و نهادهای داخلی و خارجی در تنگنا قرار گرفت؛ اما همچنان حضور خود در عرصه لیبی را کرد.

«مجلس "شورى ثوار بنغازي"/ شورای مشورتی انقلابیون بنغازی»

ین شورا ائتلاف گروهی از شبه نظامیان اسلامی در شهر «بنغازی» لیبی است که در 20 ژوئن 2014 اعلام موجودیت کرد و متشکل از چندین تشکل کوچک است که برجسته ترین آنها عبارتند از: تشکیلات «أنصار الشریعة/ حامیان دین» که در لیست تروریستی بین المللی و آمریکا قرار دارد، «درع لیبیا 1/ سپر لیبی 1»، دو گردان «راف الله السحاتی» و «شهداء 17 فبرایر/ شهدای 17 فوریه». این شورا به دست داشتن مستقیم در ترور صدها نظامی و نیروی امنیتی طی سلسله عملیات های تروریستی متهم است؛ عملیات هایی که پس از شعله ور شدن بحران در سال 2011 شهر «بنغازی» را به هراس افکند و این شهر شاهد درگیری خشونت باری میان تشکل های تروریستی و در رأس آن «مجلس شوری بنغازی/ شورای مشورتی بنغازی» و ارتش لیبی بود. ارتش لیبی توانست بر این عناصر پیروز شود و سنگرها و پایگاه های آن در «بنغازی» را نابود کند و آزادسازی کامل این شهر را اعلام نماید. بسیاری از سرکردگان «مجلس» طی درگیری هایی که با ارتش لیبی داشتند، نابود شدند و بسیاری نیز موفق به فرار از این شهر شدند. این «مجلس/ شورا» ترکیبی از مبارزان عرب و خارجی را در بر می گیرد. هرچند نشانه های مهمی بر از هم پاشیدن ای گروه وجود دارد؛ اما عناصر «شوری بنغازی/ شورای بنغازی» توانستند پس از فرار از «بنغاری» در چندین منطقه این کشور نفوذ کنند. در فوریه 2018، «انتصار محمد» مدیر واحد رسانه، در اتاق عملیات بزرگ «سرت» گفت: «نیروهای بازدارنده ویژه» موفق شدند 8 تن از افراد فراری از «بنغازی» که وابسته به «مجلس شورى ثوار بنغازي» بودند را دستگیر کنند. پیش از این نیز این نیروها در ژانویه 2018 از دستگیری دو فرد وابسته به این تشکیلات خبر دادند که در جریان حمله به فرودگاه و زندان «معیتیقه» وابسته به «نیروهای بازدارنده ویژه» دستگیر شدند. گزارش های رسانه ای حاکی از آن است که هدف از این حمله، یورش به زندان «معیتیقه»، آزادسازی عناصر تروریستی «مجلس شورى ثوار بنغازي» و عناصر وابسته به تشکیلات تروریستی «داعش» بود.

«سرايا الدفاع عن بنغازي/ هسته های دفاع از بنغازی»

«سرايا الدفاع عن بنغازي» در اوایل ژوئن سال 2016 تأسیس شد. این تشکیلات، نیروی مشترکی از ائتلاف تعدادی از تشکل های تکفیری به شمار می رود. آنها در بیانیه تأسیسی خود اعلام کردند که در مسائل اقتصادی و جانی، «دار الإفتاء» لیبی را به عنوان مرجع خود قرار داده اند. ریاست این دار الإفتاء را «صادق الغریانی» بر عهده دارد که نام وی در لیست تروریستی کشورهای عربی قرار دارد. این تشکیلات عملیات های تسویه حساب و ترور را در پیش گرفت و به انفجار خودروهای بمبگذاری شده پرداخت که نظامیان و شهروندان عادی را مورد هدف قرار داد. این اقدام وجهه خونبار این گروه را نشان می دهد. آنها از طرف «کنگره ملی» حمایتهای مالی ای دریافته کرده اند که به میلیون ها دلار می رسد. ولایت و حاکمیت نامشروع برآمده از این کنگره موسوم به «حکومة الإنقاذ/ دولت نجات» در کوشش برای جلوگیری از پیشروی نیروهای ارتش لیبی بود؛ ولی این کوشش ها به شکست انجامید. «سرایا الدفاع/ هسته های دفاع» پس از اخراج از «بنغازی»، از مواضع نظامی منطقه «جفره» به عنوان پایگاه هایی برای خود استفاده کردند. آنها با کمک مزدورانی از «چاد» چندین حمله به منطقه هلال نفتی و شهرهای شرقی این کشور انجام دادند که مهم ترین آن حمله به پایگاه هوایی «براک» در جنوب این کشور بود که در مه 2017 انجام گرفت و به کشته شدن 141 نظامی وابسته به نیروهای مسلح انجامید. در اوایل ژوئن 2017، نیروهای ارتش لیبی توانستند منطقه «جفره»، از جمله پایگاه نظامی مستحکم آن را که در تصرف «سرایا الدفاع» قرار داشت به سیطره کامل خود درآورند. این منطقه طی عملیاتی نظامی که ارتش لیبی در 23 مارس 2017، با عنوان «الرمال المتحرکه/ شن های روان» انجام داد، آزاد شد. در ژوئن 2017، این تشکیلات در عربستان، امارات، مصر و بحرین به عنوان تشکیلاتی تروریستی شناخته شد. این شکست های پی درپی، در ژوئن 2017، «سرایا الدفاع» را بر آن داشت تا برای انحلال اعلام آمادگی کند و امور خویش را به مقامات مربوطه در «داعش» واگذار کند تا برای آینده آن تصمیم گیری کند. در راستای شکست های پی درپی تشکیلات «سرایا الدفاع عن بنغازی/ هسته های دفاع از بنغازی» و از دست دادن مناطق تحت سیطره خود، هرچند تصمیم انحلال این تشکیلات منطقی به نظر می رسد؛ اما ناظران تأکید دارند که این تصمیم تنها یک مانور است که این تشکیلات از طریق آن می کوشد تا شبهه تروریسم را از خود دور سازد و تحت پیگرد امنیتی قرار نگیرد تا بتواند بار دیگر به عرصه بازگردد. حمله «سرایا الدفاع» در 31 مه 2018 به پایگاه نظامی «تمنهنت» واقع در شهر جنوبی «سبها» این دیدگاه را اثبات کرد. آنها در این حمله، از حمایت گروه های وابسته به معارضان «چاد» برخوردار بودند؛ در این حمله، نیروهای گردان 116 وابسته به ارتش لیبی با آنان به مقابله برخاستند. اخبار پی درپی پیرامون مقصد عناصر «این هسته ها» شنیده می شود که برخی از حرکت آنان به سمت شهر «مصراته» محل حضور هم پیمانان سابقشان حکایت دارد و برخی اخبار از حرکت آنان به سمت شهر «صبراتة» در غرب «طرابلس» پایتخت لیبی سخن می گوید. اما گزارش ها از تمرکز آنان در جنوب لیبی حکایت دارد؛ منطقه ای که می توانند از آن به عنوان فضایی برای قاچاق سلاح و تشکیل ائتلاف با گروه های جهادی در منطقه و معارضان مسلح «چاد» استفاده کنند.

تشکیلات «أنصار الشریعة/ حامیان دین»

ین تشکیلات یک گروه شبه نظامی اسلامی است که در آوریل 2012 تأسیس شد و متشکل از اعضایی است که برخی از آنان اهل لیبی نیستند؛ مثلا عناصر خارجی از کشورهای همسایه به ویژه تونس نیز در میان آنان دیده می شوند. تحلیلگران، این گروه شبه نظامی را علی رغم داشتن دو شاخه لیبیایی و تونسی، از نظر تفکرات تروریستی، هماهنگی عملیاتی، حمایت مالی و لجستیکی، تشکیلاتی یکپارچه می دانند. این تشکیلات متهم است که در تعدادی از حملات و عملیات های ترور در لیبی از جمله حمله به هیئت دیپلماتیک آمریکا در «بنغازی» در 11 سپتامبر 2012 دست داشته است که به کشته شدن سفیر و خفه شدن سه تن از اعضای دیگر این هیئت منجر شد. ایالات متحده در 10 ژانویه 2014 این گروه را به همراه دو شاخه آن در «درنه» و «بنغازی» به عنوان تشکیلاتی تروریستی اعلام کرد. شورای امنیت سازمان ملل نیز در 20 نوامبر 2014 نام این تشکیلات را در لیست تروریستی درج کرد. «أنصار الشریعة/ حامیان دین» در 27 مه 2017 طی بیانیه ای انحلال خود را اعلام کرد؛ زیرا در جریان درگیری ها با ارتش لیبی تلفات سنگینی داد. کارشناسان معتقدند که تصمیم انحلال صرفا یک مانور جهت فرار از تعقیب امنیتی است. این افراد ترجیح می دهند تا مبارزان این تشکیلات در داخل دیگر گروه های تروریستی ادغام شوند و در مناطق لیبی نفوذ کنند.

«داعش»

تشکیلات «داعش» در لیبی برای نخستین بار در سال 2014 اعلام موجودیت کرد؛ یعنی زمانی که تشکیلات «مجلس شباب الإسلام/ شورای جوانان اسلام» با تشکیلات «داعش» بیعت کرد. هرچند که «ابوبکر البغدادی» سرکرده این تشکیلات نیز در همین زمان در ویدئوهایی از تأسیس سه ولایت وابسته به این تشکیلات یعنی «برقه»، «طرابلس» و «فزان» در لیبی خبر داد؛ اما حضور واقعی آن به شهر مرکزی «سرت» محدود می شد. این تشکیلات از وضعیت درگیری در این کشور جهت سیطره بر شهری استفاده کرد که در اواسط سال 2016 آن را به عنوان پایتخت خود اعلام کرده بود. نیروهای «البنیان المرصوص/ بنیان مستحکم» وابسته به دولت «وفاق» در شهر «سرت» به این تشکیلات حمله کرد و پس از 8 ماه درگیری شدید، نیروهای «وفاق ملی» در دسامبر 2016 خبر آزادسازی کامل شهر «سرت» از دست مسلحان «داعش» را اعلام کردند. «فایز السراج» رئیس شورای ریاستی دولت «وفاق ملی» تصریح کرد که عملیات آزادسازی شهر «سرت» با موفقیت انجام شد. وی در سخنرانی ای ضبط شده این پیروزی را به مردم لیبی تبریک گفت و از جانفشانی های نیروهای «البنیان المرصوص» علیه این تشکیلات قدردانی کرد. هرچند که ساختار تشکیلاتی «داعش» پس از کشته و زندانی شدن تعداد بسیاری از سرکردگان آن، ضعیف شد؛ اما عناصر این تشکیلات در حال حاضر در چندین منطقه حضور دارند و بر اساس سبک هسته های خفته عمل می کنند. آنها در مناطق مختلف لیبی چندین حمله انجام دادند مانند: حمله به ستاد برگزاری انتخابات در «طرابلس» در مه گذشته، پایه-ریزی چندین حمله به «بوابة الستین/ دروازه شصت» در جنوب «اجدابیا» واقع در شرق کشور و حمله به دروازه «کعام» در شرق «طرابلس». علاوه بر حضور این تشکیلات در قالب هسته-های خفته، «داعش» در صحرای جنوب «سرت» و به صورت مشخص در رشته کوه های رابط میان «بنی ولید» (واقع در 100 کیلومتری جنوب مصراته) تا «ترهونة» (120 کیلومتری جنوب شرقی طرابلس) همچنان حضور دارد. منابع حاکی از آن است که «داعش» می تواند در دره-های صحرایی جنوب شرقی «بنی ولید» سنگر بگیرد. جنوب لیبی میدان جدیدی برای تشکیلات «داعش» است که می کوشد تا به مناطق مرزی نزدیک شود و با گروه های تروریستی مانند تشکیلات «بوکوحرام» که با آن اشتراک فکری دارد، ارتباط بگیرد. بازتولید این تشکیلات تروریستی در صحرای لیبی، خطر بزرگی است که نه تنها تهدیدی برای لیبی بلکه تهدیدی منطقه ای و بین المللی به شمار می رود. به ویژه به خاطر مرزهای طولانی ای که لیبی با 6 کشور آفریقایی دارد؛ کشورهایی که خود با مشکلات امنیتی مواجه هستند.