سازمان ملل متحد
هنگامی که ویرانه‌های جنگ جهانی دوم همچنان از اروپا تا آفریقا و آسیا گسترده بود، ۵۱ کشور در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ میلادی منشور ملل متحد را امضا کردند تا نهادی به نام سازمان ملل متحد پایه‌گذاری شود؛ سازمانی که اهداف اولیه آن حفظ صلح و امنیت بین‌المللی، انجام اقدامات جمعی مؤثر برای جلوگیری و برطرف کردن تهدیدات علیه صلح و توسعه روابط دوستانه میان ملت‌ها بود.
| مقر سازمان ملل متحد | منهتن، نیویورک سیتی، ایالات متحده آمریکا |
|---|---|
| زبان‌های رسمی سازمان ملل متحد | عربی، چینی، انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، روسی |
| نوع | سازمان بین‌دولتی |
| کشورهای عضو | ۱۹۳ کشور و ۲عضو ناظر |
| حاکمان | دبیرکل سازمان ملل متحد / قائم‌مقام دبیرکل سازمان ملل متحد / رئیس مجمع عمومی سازمان ملل متحد |
تشکیل سازمان ملل متحد
اصطلاح ملل متحد را نخستین بار فرانکلین روزولت رییس جمهوری آمریکا در جریان جنگ جهانی دوم برای اشاره به متفقین به کار برد. نخستین کاربرد رسمی این اصطلاح در بیانیه یکم ژانویه ۱۹۴۲ میلادی سازمان ملل متحد بود که در آن متفقین از مفاد منشور آتلانتیک پشتیبانی کرده بودند و از متفقین خواسته شد تا از صلح جداگانه با نیروهای محور خودداری کنند. در این زمان سندی با عنوان اعلامیه ملل متحد ایجاد شد که ۲۶ کشور جهان از جمله ایران آن را امضا کردند و آمادگی خود را علیه جنگ اعلام کردند.[۱]
مطابق این سند در کنفرانس‌های مسکو، قاهره و تهران در ۱۹۴۳ میلادی اندیشه تشکیل سازمان ملل متحد جدی‌تر شد. از اوت تا اکتبر ۱۹۴۴ میلادی نمایندگان کشورهای آمریکا، شوروی، انگلیس، فرانسه و جمهوری چین در کنفرانس دامبارتن اوکس در ایالت واشنگتن دی سی، برروی برنامه‌های تشکیل سازمان ملل متحد مطالعه کردند. بیشتر مباحث این کنفرانس درباره نقش اعضای سازمان و شرایط دعوت از آنها بود. سپس در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان فرانسیسکو، تکلیف حق وتو برای پنج عضو شورای امنیت تعیین شد. سرانجام در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ میلادی منشور ملل متحد به امضای۵۰ کشور رسید و سازمان ملل متحد به طور رسمی تشکیل شد.
شروع فعالیت و نخستین جلسه سازمان
این سازمان فعالیت خود را در ۱۹۴۶میلادی آغاز کرد. در ابتدا نشست‌های سازمان در لندن و ژنو برگزار می‌شد تا اینکه در ۱۹۵۱ میلادی مقر اصلی سازمان ملل متحد در نیویورک مستقر شد.
همچنین نخستین جلسه مجمع عمومی سازمان ملل متحد با حضور ۵۱ عضو برگزار شد و نخستین جلسه شورای امنیت در ۱۷ ژانویه ۱۹۴۶ میلادی در کلیسای وست مینستر لندن برگزار شد. مجمع عمومی، نیویورک سیتی را به عنوان میزبان مقر سازمان ملل انتخاب کرد. اماکن مرتبط با سازمان ملل از جمله ساختمان‌های مقر سازمان ملل در ژنو، وین و نایروبی به عنوان قلمروهای بین‌المللی در نظر گرفته می‌شوند. همچنین تریگوه لی وزیر امور خارجه نروژ به عنوان نخستین دبیرکل این سازمان انتخاب شد.
وظایف و اهداف سازمان
نخستین و مهمترین هدف سازمان ملل متحد، حفظ صلح و امنیت بین‌المللی بوده است. در عین‌حال اهداف دیگری از جمله توسعه روابط دوستانه براساس احترام به اصل برابری حقوق دولت‌ها در تعیین سرنوشت، تحقق بخشیدن به توسعه همکاری بین‌المللی از طریق حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، علمی و انسانی، احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین و همچنین تبدیل شدن به مرکزی جهت هماهنگی ملل مختلف برای نیل به اهداف مشترک را دنبال میکند. در همین ارتباط سازمان ملل جهت دستیابی به اهداف خود، سازمان‌های جدیدی را ایجاد کرد و از سیستم ملل متحد استفاده کرد که برپایه ماده هفتم منشور ملل متحد سازمان ملل دارای ۶ رکن اصلی است.
ارکان سازمان ملل متحد
مجمع عمومی: یکی از ۶ رکن اصلی سازمان و تنها مجموعه‌ای است که همه کشورهای عضو نیز در آن شرکت دارند و جلسه های سالیانه به ریاست یکی از اعضای منتخب، برگزار میشود. اصولاً تصمیم های مجمع سازمان ملل جنبه پیشنهاد دارند.
شورای امنیت: یکی از ارکان سازمان محسوب میشود که وظیفه پاسداری از امنیت بین‌المللی را برعهده دارد. براساس منشور سازمان ملل متحد حیطه قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم های بین المللی و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی برضد کشورهای متخاصم است.
شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل: یکی از ارکان اصلی سازمان به شمار می‌آید که مسوولیت توجه و رسیدگی به امور اجتماعی، اقتصادی و امور بشردوستانه را برعهده دارد. این شورا هر سال تعدادی جلسه سازمانی برای برنامه‌ریزی دستور کار و یک نشست محتوایی یک ماهه در ماه ژوئیه برای بررسی مسایل در دستور کارش قرار می‌دهد. تعداد اعضای این شورا ۵۴ تن است که از میان پنج منطقه جغرافیایی سازمان ملل برای یک دوره سه ساله به وسیله مجمع عمومی انتخاب می‌شوند.
دبیرخانه: یکی از ۶ رکن اصلی سازمان ملل متحد است که تحت نظر دبیرکل سازمان فعالیت میکند و اطلاعات و امکانات لازم را برای جلسه‌های اعضای سازمان فراهم میکند. دبیرکل موظف به اجرای تکالیف است که مجمع عمومی شورای امنیت یا دیگر نهادهای سازمان ملل بر عهده او می‌گذارند.
دیوان بین‌المللی دادگستری: رکن اصلی قضایی سازمان ملل متحد محسوب می شود. این دیوان ۱۵ قاضی دارد که آنها را مجمع عمومی و شورای امنیت به طور مشترک برای مدت ۹ سال انتخاب می‌کنند.
ارکان فرعی سازمان
ارکان فرعی سازمان ملل مستقل از این نهاد نیستند و از لحاظ اداری و بودجه، کاملاً به آن وابسته هستند و مقررات مربوط به نحوه کار و وظایف و تشکیلات ارکان فرعی به وسیله سازمان مشخص می‌شوند که از مهمترین این ارکان فرعی می‌توان به کمیته کارشناسان، محاکم بین‌المللی، ارکان بین‌المللی مانند یونیسف، برنامه ملل متحد برای توسعه یا برنامه عمران ملل متحد اشاره کرد.
بودجه سازمان ملل متحد
بودجه سازمان را کشورهای عضو بر اساس مشارکت‌های داوطلبانه و برنامه ریزی شده تأمین می‌کنند. دبیرخانه سازمان ملل بر اساس ارزیابی های موسسات مالی حرفه‌ای بودجه ۲ سالانه سازمان را تعیین و سهم هر کشور را اعلام می نماید.
طرح بودجه به مجمع عمومی ارائه میشود، مجمع عمومی بودجه را تصویب و به کشورها ابلاغ می‌نماید.
معیار محاسبه سهم کشورها تولید ناخالص ملی هر کشور است. به این ترتیب سهم اصلی را در تأمین بودجه سازمان، کشورهای پرجمعیت و پیشرفته صنعتی دارند و کشورهای کوچک و جهان سومی بخش ناچیزی از هزینه های سازمان ملل را پرداخت می‌کنند.
بودجه برنامه های خاص سازمان ملل که در بودجه معمول در نظر گرفته نمی‌شوند (مثلاً یونیسف یا صندوق توسعه انسانی ملل متحد) از محل مشارکت های داوطلبانه دولت‌ها تأمین می‌گردد.[۲]
منشور سازمان ملل
منشور، در واقع سند تشکیل دهنده سازمان ملل و هدایت کننده تمامی تعهدات سازمان است. حقوق و تعهدات کشورهای عضو را تعیین و ارکان و شیوه کار ملل متحد را مشخص میکند. هنگامی که کشوری عضو سازمان ملل متحد میشود، اهداف و قواعد منشور را قبول می کند.
منشور به عنوان معاهده ای بین المللی، اصول عمده روابط بین الملل را از برابری حاکمیت کشورها گرفته تا جلوگیری از استفاده از زور در روابط بین المللی تدوین می کند. منشور سازمان ملل در تاریخ ۲۶ ژوئن سال ۱۹۴۵ در سانفرانسیسکو در پایان کنفرانس ملل متحد درباره تشکیل یک سازمان بین المللی به امضاء رسید و در اکتبر همان سال لازم الاجرا شد.
منشور صراحتاً در پی نظام قانونمندی بود که اطمینان دهد بخش بسیار ناچیزی از درآمدها و منابع اقتصادی کشورهای جنگ زده صرف تولید تسلیحات نظامی میشود.
ابداع سلاح‌های هسته‌ای چند هفته پس از امضای منشور و طرح موضوع کنترل تسلیحات و خلع سلاح واقع گردید. در واقع اولین قطعنامه سازمان ملل در اولین نشست مجمع عمومی در ۲۴ ژانویه ۱۹۴۶ با عنوان تأسیس کمیسیون ویژه کشف انرژی اتمی بود که خواستار ارائه راهکار جهت مقابله با توسعه سلاح‌های هسته‌ای و کلیه جنگ‌افزارهای کشتار جمعی شد.
مذاکراتی که بین ملل مختلف در سازمان ملل اتفاق می افتد، بعد از تصمیم گیری و تصویب به شکل قرارداد و معاهده درمی‌آید و بدین ترتیب از مشاجرات بین‌المللی پیشگیری میشود و طبق قوانین سازمان ملل هرگونه اختلاف و مشاجره ای باید به دادگاه ویژه ارجاع و در آنجا حل و فصل گردد.
پانویس