لوح محفوظ

لوح محفوظ که نامش در نصوص دینی آمده است، صفحه یا کتابی است که در آن تمامی حوادث مربوط به کا ئنات و تمامی پدیده ها اعم از حرکات و سکنات از بزرگ و کوچک ثبت می شود بدون آن که تغییری در آن ایجاد شود. علاوه لوح محفوظ با نام های دیگری چون کتاب مسطور، رقّ منشور، کتاب مکنون و کتاب حفیظ و کتاب مبین شناخته می‌شود.

لوح در لغت

لوح به معانی مختلفی آمده است. 1.لوح اسم عربی از لَوح و جمع آن الواح و به معنای هر چیز پهن، مانندِ سنگ، چوب، استخوان، یا فلز است. 2.لوح به معنای قطعه‌ای است پهن که در مکتب‌خانه‌ها بر آن می‌نوشتند. 3.لوح به معنای تختۀ کشتی.

معانی لوح محفوظ

۱. در روایات اسلامی آمده است که لوح محفوظ لوحی در آسمان هفتم است که احوال و حوادث گذشته و آینده در آن ثبت است. 2. لوح محفوظ در فلسفه به نام عقل فعال یا عقل اول و یا نفس کلی است. 3.لوح محفوظ در تصوف از مراتب نورالهی است که در مرتبه‌ای از خلق و آفرینش متجلی است.

لوح محفوظ در اصطلاح

لوح محفوظ در اصطلاح دارای ویژگی های خاص به خود است، در برابر این لوح، لوح محو و اثبات قرار دارد که برخلاف لوح محفوظ، وقایعی که در آن نوشته می شود، بر اساس شرایط و ضوابط قابل تغییر و تبدیل است. آیه زیر به هر دو لوح اشاره دارد:«یَمْحُوا اللّهُ ما یَشاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِنْدَهُ اُمُّ الْکِتابِ» سوره رعد، آیه 39 یعنی خدا آنچه را بخواهد محو یا اثبات می‌کند، و اصل کتاب نزد اوست.

ویژگی های لوح محفوظ در قرآن

مطابق با آیات و روایات، لوح محفوظ دارای ویژگی هایی است که به آن اشاره می‌شود. 1. لوح محفوظ چون ام الکتاب است، بنابراین، جایگاه علم کلی خداوند است که شامل علم به تمامی موجودات می‌شود. این کتاب در بر گیرنده تمام پدیده‌هایی می‌شود که فعلیت یافته و یا هنوز به صورت قوه است و قرار است بعدا موجودیت عینی و خارجی پیدا کند. 2.در این کتاب تمام جزییاتی که در برگیرنده آگاهی از حالات اشخاص و اجتماع و نیز حوادث شخصی و جزیی می‌شود وجود دارد و نیز تعداد همه موجودات در این لوح حفظ شده است که گاهی از آن به عنوان کتاب حفیظ یاد می شود. 3. لوح محفوظ، جایگاه حقایق قرآنی است و قرآن قبل از آن که به قلب پیامبر نازل شود، در آن مکان قرار داشته است. لوح محفوظ در عین حال که به ظاهر فقط یک لوح است با این حال مشتمل بر تمامی حوادث و تمامی پدیده های عالم هستی است.

ویژگی های لوح محفوظ در روایات

در بعضی از روایات آمده که: «اللَّوْحُ الْمَحْفُوظُ لَهُ طَرَفَانِ طَرَفٌ عَلَی الْعَرْشِ وَ طَرَفٌ عَلَی جَبْهَةِ إِسْرَافِیل» یعنی لوح محفوظ دو طرف دارد یک طرف آن عرش خدا و طرف دیگر آن پیشانی اسرافیل است. و این شاید اشاره به این حقیقت دارد که لوح محفوظ نسبتی به خدا دارد که از این نظر نامحدود است و نسبتی به خلق دارد که از این نظر محدود و متناهی است و می‌توان آن را به یک منشور یا هرم معکوس تشبیه کرد که طرف بالای آن باز و نامحدود است و طرف پایین آن محدود و بسته است و لذا در بعضی ازروایات طول آن ذکر شده است. ۵- این لوح در عین محدود بودن مشتمل بر تمام مخلوقات است و مجموع پدیده‌های عالم را دربرمی‌گیرد. دراین‌باره به دو روایت زیر توجه کنید: پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «کان الله قبل کل شی‌ء و کان عرشه علی الماء و کتب فی اللوح المحفوظ ذکر کل شی‌ء.» «خدا پیش از هر چیزی وجود داشت و عرش او بر آب بود و در لوح محفوظ ذکر همه چیز وجود دارد.» امام صادق (ع) فرمود: «قال الله للقلم: اکتب فی اللوح المحفوظ ما کان و ماهو کائن الی یوم القیامة فالمداد مداد من نور و القلم قلم من نور و اللوح لوح من نور» «خداوند به قلم گفت: هر چه را که شده و یا تا روز قیامت ‌خواهد شد در لوح محفوظ بنویس، پس مرکب از نور و قلم از نور و لوح از نور بود» در بعضی از روایات از ا مام صادق ‌علیه السلام نقل شده که فرمود: «اللوح و القلم فقال هما ملکان.

لوح و قلم دو فرشته است

اطلاق فرشته به لوح و قلم شاید از آن جهت ‌است که تمام نیروهای فعال در جهان خلقت که خدا به آنها نقشی در تدبیر عالم داده و از آن‌ها به «مدبرات امر» یاد کرده، نوعی فرشته هستند، در متون مذهبی به تمام نیروهای تاثیرگذار در جهان، ملک و فرشته اطلاق شده است و شاید هم منظور از ملک بودن لوح و قلم این باشد که آنها دو حقیقت والایی هستند که هر کدام را ملکی حمل می‌کند همان‌گونه که عرش را هشت ملک حمل می‌کند. به خاطر همین روایت است که شیخ صدوق گفته است:«اعتقادنا فی اللوح و القلم أنهما ملکان» اعتقاد ما در لوح و قلم این است که آنها دو فرشته‌اند.اما شیخ مفید به او ایراد می‌گیرد که این سخن دور از صواب است و به ملائکه لوح و قلم گفته نمی‌شود و از نظر لغت چنین اطلاقی شناخته نشده است. ولی با توجه به توجیهی که ما کردیم، اشکال شیخ مفید برطرف می‌شود؛ به اضافه این‌که این تعبیر در چندین روایت از امام صادق علیه السلام نقل شده است.

لوح محفوظ در تعریف فلاسفه

از منظر برخی از فلاسفه لوح محفوظ همان عقل فعال و یا نفس کلی فلک اعظم دانسته شده است که کائنات در آن نقش بسته است. ملا صدرا در تعریف لوح محفوظ می نویسد: لوح محفوظ عبارت است از نفس کلى فلکى، بخصوص فلک اقصى چون هر چه در عالم جریان مى یابد و یا در آینده جریان خواهد یافت، در نفوس فلکى نوشته شده و ثبت شده است چون آنها به لوازم حرکت هاى خود آگاه اند ... پس همان گونه که در کاغذ محسوس نقوش محسوسى به وسیله قلم نوشته مى شود، همین طور از عالم عقل فعّال صورت هاى مشخصى ترسیم مى شود که به طور کلى علل و اسباب آن مضبوط است، جایگاه این صورت ها نفس کلى است که قلب عالم است».