غیبت کبری

غیبت کبرا به معنای آغاز زندگانی طولانی و مخفیانه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است و تا زمانی که حضرت به اذن الهی ظهور نکند، ادامه خواهد داشت. غیبت کبرا بی‌درنگ بعد از غیبت صغرا و بعد از فوت آخرین نایب حضرت آغاز شده است. بنابراین، میان غیبت‌صغرا و غیبت‌کبرا فاصله‌ای وجود نداشته است و تنها فرق بین دو غیبت در این است که در دوره غیبت‌کبرا امام نایب خاص و مشخصی را به مردم معرفی نکرده است و مردم می‌بایستی مسایل دینی و احکام اسلامی را از نایبان عام امام فرا گیرند. به اعتقاد شیعیان، غیبت کبرا مانع فیض رسانی امام نسبت به جهان و خاصه جامعه انسانی نمی‌شود. روایتی از پیامبر (ص) نقل شده است. در این روایت جابر انصاری از پیامبر (ص)می‌پرسد که آیا شیعیان در زمان غیبت قائم از وجود مبارک امام بهره‌مند می‌شوند؟ حضرت پاسخ داد آری سوگند به خدایی که مرا به نبوت برانگیخت، آنان در غیبت او از نورش روشنایی می‌گیرند و از ولایت او، بهره مند می‌شوند؛ همانند بهره مندی مردم از خورشید؛ اگرچه ابرها چهره آن را بپوشاند.</ref>علامه مجلسی محمد باقر، بحار الأنوار، تهران، انتشارات اسلامیه، ج‏52، ص، 93</ref>

آغاز غیبت کبرا

آغاز غیبت کبرا به سال 329 هجری قمری بر‌می‌گردد. تا پیش از آن و در عصر غیبت صغرا، شیعیان حضرت می‌توانستند مسایل خود را از چهار نایب خاص امام که واسطه میان حضرت و شیعیان بودند بپرسند، ولی در سال 329 هجری قمری و با فوت علی بن محمد سمری،آخرین نماینده خاص امام؛ غیبت کبرا آغاز می‌شود. وی شش روز قبل از آن که از دنیا برود، توسط امام از مرگ خود خبر دار می‌شود. حضرت به او امر می‌کند که دیگر نایبی برای خود انتخاب نکند، زیرا که دوره غیبت کبری آغاز شده و زمان پایان آن را خدا می‌داند. در این مدت همه جای زمین را فساد و ظلم و جور فرا می‌گیرد تا که حضرت ظهور کند و همه جا را از عدل و داد پر کند.

ویژگی‌های عصر غیبت کبری

بعضی از خصوصیت‌های دوران غیبت کبری که آن را از دوره کوتاه غیبت صغری متمایز می‌کند عبارت است از:

طولانی بودن دوره غیبت کبرا بر خلاف غیبت صغرا زمان طولانی‌ای را در بر خواهد گرفت و جز خداوند هیچ کسی از خاتمه آن اطلاعی ندارد.

نیابت عامه در دوره غیبت صغری راه ارتباطی مردم با حضرت از طریق نایبان خاص امکان پذیر بود، اما پس از درگذشت علی بن محمد سمری چهارمین نایب خاص امام در سال ۳۲۹ق، هیچ شخصی به عنوان نماینده امام منصوب نشد و تمام ارتباط‌های مستقیم امام دوازدهم شیعیان با مردم و هم چنین دوران وکالت از امام مهدی عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف پایان یافت. بنابراین، چون در زمان غیبت کبری هیچ گونه دسترسی مستقیم به حضرت وجود نداشت، مردم می‌بایستی برای تعلیم احکام دینی به مجتهدان جامع الشرایطی که در جایگاه نایبان عام امام قرار دارند و شرایط آن‌ها در روایات ذکر شده است، مراجعه کنند. نیابت عامه به معنای جانشینی و نایب بودن عموم فقیهان به جای امام معصوم پس از دوران نیابت خاصه است. این واژه بر این مطلب دلالت دارد که هر کسی که دارای شرایط نیابت (مثل فقاهت و عدالت و ...) باشد، جانشین امام معصوم محسوب شده و دارای اختیارات و وظایف مشخصی خواهد بود. در احادیث شیعه، کسانی که منصب نیابت را بر عهده می‌‌گیرند با عناوینی مثل راویان حدیث و کسانی که حلال و حرام را می‌شناسند، به عنوان فقیهان و علما معرفی شده‌اند.بر اساس این احادیث، در دوران غیبت، فقیهان و عالمان شیعه جانشینی امامان را بر عهده دارند

دوام فیض شیعیان معتقدند اگر چه در دوره غیبت کبرا جامعه از حضور مستقیم و هدایت ظاهری امام بهره‌ای ندارد، اما چون زمین حتی یک روز هم بدون وجود حجت دوام نمی آورد، از این رو فیض غیبی حضرت در جامعه انسانی مستدام خواهد بود و امام به‌وسیله باطن نورانی‌اش در قلوب شایسته مردم اثر می‌گذارد و دل‌های شان را به سوى مرتبه کمال جذب مى‌کند. از امام سجاد (ع) نقل شده است ما کسانى هستیم که خدا به واسطه ما آسمان را بر فراز زمین نگاه داشته و اهل زمین را از هلاکت نجات داده است. به واسطه ما باران مى‌بارد و رحمت خدا گسترده مى‌شود و زمین برکاتش را عرضه می‌کند و اگر نبود در هر عصر و زمانى امامى از ما اهل بیت، زمین اهلش را فرو مى‌برد و هلاک مى‌کرد. از هنگام خلقت آدم تا قیامت، زمین از خدا خالى نبوده و نخواهد بود؛ خواه حجّتش در میان مردم آشکار و معروف باشد یا غایب و پنهان. بدون وجود حجت، خدا عبادت نمى‌گردید.

ثواب انتظار

از پیامبر(ص) نقل شده است:أَفْضَلُ أَعْمَالِ أُمَّتِی انْتِظَارُ الْفَرَجِ یعنی انتظار فرج افضل عبادات است. و نیز ثواب بسیاری بر آن مترتب است.

آسیب شناسی دوره انتظار

در احادیث بسیاری بیان شده است که چون دوره غیبت کبری طول می‌کشد، بنابراین، برخی از معتقدان به امامت امام زمان عجل الله فرجه الشریف دچار شک و تردید می‌شوند و این آزمایش بزرگی برای شیعیان خواهد بود. شیخ صدوق به روایتی از امام صادق(ع) استناد می‌کند که غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف آزمایشی برای شیعیان است آنان این سخنان را خواهند گفت که حضرت از دنیا رفته است و یا این که معلوم نیست در کجا بسر می‌برد و حال آن که چشمان مومنین در انتظار آمدنش اشک‌بار است. برخی از نویسندگان نوشته‌اند واضح است که این امور برای امتحان بندگان پیش‌‌بینی شده است و اگر به دلایل قطعی، طولانی بودن عمر امام برای ما ثابت نشده بود، شک و تردید در بقای آن حضرت به علت‌هایی مانند گرایش به مادی‌گری بی‌مورد نبود.

چگونگی اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت

برخی از مفسران بزرگ نقل کرده‌اند که جامعه دینی و شیعی حتی در زمان غیبت‌کبری نیز توسط امام زمان اداره خواهد شد و حضرت به وظایفی که از ناحیه امامت بر دوشش خواهد بود عمل خواهد کرد. البته وظایف امام صرفا به بیان آموزه‌های دینی و هدایت ظاهری جامعه محدود نمی‌شود، بلکه وظیفه دیگر امام، ولایت و رهبری باطنی و معنوی است که به وسیله آن زندگی معنوی مردم تنظیم می‌شود. بنا بر این، امام زمان گرچه از چشم مردم پنهان است، ولی از راه باطن بر جان و روح مردم اِشراف دارد و هدایت‌‌گری می‌کند.