تحریر الوسیله (کتاب)

÷

نویسنده این صفحه در حال ویرایش عمیق است.

یکی از نویسندگان مداخل ویکی وحدت مشغول ویرایش در این صفحه می باشد. این علامت در اینجا درج گردیده تا نمایانگر لزوم باقی گذاشتن صفحه در حال خود است. لطفا تا زمانی که این علامت را نویسنده کنونی بر نداشته است، از ویرایش این صفحه خودداری نمائید.
آخرین مرتبه این صفحه در

نام	تَحریرُ الوَسیلَةِ
نویسنده و یا مؤلف	سید روح‌الله خمینی
زبان اصلی کتاب	عربی
ناشر و مکان نشر	دار العلم • موسسة النشر الاسلامی • جامعه مدرسین حوزه علمیه قم • م‍ک‍ت‍ب‍ه‌‌ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه‌الاس‍لام‍ی‍ه‌‏ • م‍ک‍ت‍ب‍ه‌ الاع‍ت‍م‍اد • موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی • نجف • بیروت • تهران

تحریر الوسیله، کتابی فقهی به زبان عربی از امام خمینی. این کتاب رساله فتوایی اوست و بر اساس کتاب وسیلة النجاة سیدابوالحسن اصفهانی تنظیم شده است. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مورد نیاز را دربر دارد و در دو جلد به چاپ رسیده است. تحریر الوسیله به زبان فارسی، اردو و ترکی ترجمه شده و بر این کتاب شرح‌هایی نوشته‌اند که معروف‌ترین آن‌ها کتاب تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله از محمد فاضل لنکرانی است. پرداختن به مباحث مستحدثه از امتیازات این کتاب است.

معرفی تحریر الوسیله

تحریرالوسیلة، مهمترین و جامعترین رساله فتوایی امام خمینی و یکی از ماندگارترین آثار فقهی شیعه امامیه است، که از ابتدای تألیف تاکنون، هماره مورد شرح و تعلیقه فقهای پس از مؤلف قرار گرفته است. این کتاب، تحریر و تکمیل کتاب گرانسنگ وسیلة النجاة می باشد.

وسیلة النجاة، نوشته مرحوم آیت الله العظمی سیدابوالحسن اصفهانی است. ایشان در آغاز حواشی خویش بر «ذخیرة الصالحین» مرحوم آیت الله آقا سید محمد کاظم یزدی را در متن آن گنجانید و سپس برای بار دوّم، مسائل بسیاری را بدان افزود ـ به گونه ای که با صورت نخست آن تفاوت فراوان داشت. و آن را «وسیلة النجاة» نامید.

این کتاب، در دو مجلّد است:

ج 1: احکام تقلید، طهارت، صلاة، صوم، زکات، خمس و مقدمات حج (7 کتاب)

ج 2: مباحث مکاسب، بیع و خیارات، شفعه، صلح، اجاره، جعاله، عاریه، ودیعه، مضاربه، شرکت، مزارعه، مساقات، دین و قرض، رهن، حجر، ضمان، حواله، کفالت، وکالت، اقرار، هبه، وقف و صدقات مستحبی، وصیت، نذر و عهد و قسم، صید و ذباحه، اطعمه و اشربه، غصِت، احیاء موات، لقطه، نکاح، طلاق، خلع و مبارات، ظهار و لعان و ایلاء، مواریث (34 کتاب)

حاشیه نویسان بر عروة الوثقی

این کتاب دارای نظمی دقیق و دربرگیرنده اکثر ابواب فقهی و مسائل مورد ابتلا و شامل فروعات بسیار بوده، و از فروعات و مسائل نادره ـ که کمتر مورد ابتلا است ـ خالی است، و از این دو جهت بر عروة الوثقی برتری دارد و لذا مورد حاشیه فراوان علما و مراجع پس از سید قرار گرفت، که برخی از آنها عبارتند از:

1. حاشیه آیت الله میرزا آقا اصطهباناتی (م 1378 ق)،
2. حاشیه آیت الله سیدحسین حمامی (م 1379 ق)،
3. حاشیه آیت الله سیدمحمود شاهرودی (م 1394 ق)،
4. حاشیه آیت الله سید روح الله خمینی (م 1409 ق)،
5. حاشیه آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی (م 1413 ق)،
6. حاشیه آیت الله سید علی علامه فانی (م 1409 ق)،
7. حاشیه آیت الله سید ابوالحسن رفیعی قزوینی (م 1396 ق)،
8. حاشیه آیت الله سید ابوالقاسم خویی (م 1411 ق)،
9. حاشیه آیت الله سید علی بهبهانی (م 1395 ق)،
10. حاشیه آیت الله میرزا مهدی شیرازی (م 1380 ق)،
11. حاشیه آیت الله سید جمال الدین گلپایگانی (م 1377ق)،
12. حاشیه آیت الله سید محمد حجت کوه‌کمری (م 1371ق)،
13. حاشیه آیت الله سید محمدتقی خوانساری (م 1372ق)،
14. حاشیه آیت الله سیدصدرالدین صدر (م 1373ق)،
15. حاشیه آیت الله سید محمدهادی میلانی (م 1395 ق)،
16. حاشیه آیت الله سید عبدالاعلی سبزواری (م 1412 ق)،
17. حاشیه آیت الله میرزا محمد فیض قمی (م 1370 ق)،
18. حاشیه آیت الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی (م 1411 ق)،
19. حاشیه آیت الله شیخ عباسعلی شاهرودی (م 1383 ق)،
20. حاشیه آیت الله سید محمدجواد تبریزی (م 1387 ق)
21. حاشیه آیت الله شیخ جواد تبریزی،
22. حاشیه آیت الله شیخ لطف الله صافی گلپایگانی
23. حاشیه آیت الله سید محمدعلی علوی گرگانی (آماده چاپ)،
24. حاشیه آیت الله سید صادق روحانی،
25. حاشیه آیت الله شیخ محمدتقی بهجت (چاپ شده)

شروح بر عروة الوثقی

1. بغیة الهداة (نوشته آیت الله سید محمدجواد طباطبایی تبریزی (1315 ـ 1387 ق)،
2. ابتغاء الفضیلة (نوشته آیت الله حاج آقا مرتضی حایری (1334 ـ 1406 ق)،
3. سفینة الهداة (نوشته آیت الله شیخ محسن حرم پناهی قمی (1348 ـ 1423 ق) بوده است.

تحریر الوسیلة

حضرت امام خمینی(قدّس سره) ، که از دیرباز بر «وسیلة النجاة» حاشیه نگاشته بود، در تبعیدگاه خویش در ترکیه، حواشی خود را داخل متن نمود و بر آن ابواب و مسائل بسیار افزود و نام آن را «تحریرالوسیله» نهاد. معظم له در آغاز آن می نویسد: «در زمانهای گذشته، کتاب «وسیلة النجاة» نوشته السید الحجة فقیه الاصفهانی ـ قدّس سرّه ـ را حاشیه نمودم و هنگامی که در اواخر جمادی الثانی سال 1384 ق (13 آبان 1343 ش) به دنبال وقایع تأسف انگیز و دردناکی که بر اسلام و مسلمانان وارد آمد ـ و شاید تاریخ به ثبت آنها بپردازد ـ از قم به بندر بورساد یکی از شهرهای ترکیه) تبعید شدم و در آنجا تحت نظر قرار گرفتم، با فراغت بال و آسودگی خیال در مقام آن برآمدم که حواشی را به صورت متن مستقلی درآورم تا استفاده از آن آسان تر باشد و اگر خداوند توفیق دهد، مسائل مورد نیاز روز را نیز بر آن بیافزایم».

امام(رحمة الله) در حالی که به جز وسیله و عروة الوثقی و وسائل، کتابی دیگر در اختیار نداشت و از ارتباط با جهان خارج هم ممنوع بود، مسائل امر به معروف و نهی از منکر، نماز جمعه، دفاع و جهاد، قضا، حدود، قصاص، دیات، مسائل مستحدثه و بسیاری از احکام حج را بر آن افزود و بدین گونه این کتاب، یک دوره کامل فقه فتوایی گردیده است. این کتاب، در واقع حاصل رنج و کوشش سه تن از فقهای بزرگ شیعه، آیات عظام: سیدمحمدکاظم ایزدی، سید ابوالحسن اصفهانی و امام خمینی است، که اینک در دسترس ما قرار دارد.

ترجمه ها

1. ترجمه آقایان: علی اسلامی و قاضی زاده. زیر نظر آقایان: محمد مؤمن قمی و سید حسن طاهری خرم آبادی. 4 جلد (همراه با متن). چاپ پانزدهم: قم، دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم: 1377 ش / 1418 ق.
2. ترجمه آقای حاج سید محمدباقر موسوی همدانی. 4 جلد (همراه با متن)، قم، انتشارات دارالعلم، 1375 ش.
3. ترجمه آقای حاج شیخ احمد مطهری (ابواب: رهن، حجر، حواله، کفالت، وکالت، اقرار وهبه) این ترجمه، همراه با شرح آن در یک مجلد به چاپ رسیده است.
4. رساله نوین (ترجمه بخشهایی از تحریرالوسیله)
5. ترجمة اردو: این ترجمه توسط مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی به چاپ رسیده است.
6. ترجمه: عبدالکریم بی آزار شیرازی. 4 جلد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377 ش (چاپ مکرّر)

ج 1: احکام عبادات و خودسازی: طهارت، صلاة، صوم، حج (همراه با اصول اعتقادی و تاریخچه فقه و اجتهاد)(وزیری، 270 ص)

ج 2: مسائل اقتصادی: احکام زکات، خمس، مکاسب، معاملات، مزارعه، مضاربه و مساقات (همراه با مقدمه ای در نظام و تاریخچه اقتصاد اسلامی)(وزیری، 304 ص) ج 3: مسائل خانواده: احکام نکاح و طلاق (همراه با تاریخچه حقوق زن و نظام خانواده)(وزیری، 280 ص)

ج 4: مسائل سیاسی و حقوقی (با استفاده از تحریرالوسیله، توضیح المسائل، استفتائات، کشف اسرار، کتاب البیع)(وزیری، 404 ص)

تلخیص ها

1. زبدة الاحکام: این کتاب، به عربی و اردو، مکرر به چاپ رسیده است. تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1404 ق. رقعی، 273 ص.
3. معرفة ابواب الفقه: محسن فقیهی. قم، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1377 ش. وزیری، 223 ص.

حاشیه‎ها

بر این کتاب، حواشی متعدد از سوی فقیهان معاصر نگاشته شده، که برخی از آنها عبارتند از:

1. حاشیه آیت الله فاضل لنکرانی
2. حاشیه آیت الله مکارم شیرازی
3. حاشیه آیت الله علوی گرگانی (چاپ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1383 ش) ـ همراه با متن تحریر در 2 جلد
4. حاشیه آیت الله یوسف صانعی (چاپ 1420 ق)
5. حاشیه آیت الله ابوطالب تجلیل تبریزی (چاپ 1378 ش)
6. حاشیه آیت الله علی مشکینی اردبیلی (آماده چاپ)