آیات الاحکام تطبیقی (کتاب)
موضوع تألیف
نگارش کتاب‌هایی در زمینه آیات‌الاحکام سابقه‌ای بس طولانی دارد و این آثار با روشهای مختلفی نوشته شده‌اند؛ برخی ترتیب آیات قرآن را در نظر گرفته‌اند که برادران اهل سنت و جماعت اغلب از این روش پیروی کرده‌اند. برخی دیگر ترتیب احکام را ملاک قرار داده‌اند که نویسندگان شیعه امامیه برخی این روش را دنبال کرده‌اند و برخی دیگر به ترتیب نزول احکام، کتاب خود را مرتب کرده‌اند. روش مؤلف در نگارش این کتاب، بر اساس تقسیم احکام به عبادات و عقود و تعهدات است که برگرفته از سرفصل دروس آیات‌الاحکام تطبیقی دانشکده فقه دانشگاه مذاهب اسلامی است[۱].
علت تالیف
کتاب حاضر برای دانشجویان رشته فقه و حقوق (امامیه، حنفی، شافعی) به عنوان منبع اصلی درس «آیات‌الاحکام» در مقطع کارشناسی به ارزش 4 واحد و در رشته‌های فقه شافعی، فقه و حقوق اسلامی در مقطع کارشناسی ارشد به عنوان منبع اصلی درس «آیات‌الاحکام» به ارزش 2 واحد تدوین شده است.
اهم مطالب کتاب
- مقدمه
- بخش اول: عبادات
- کتاب الزکات
- کتاب الجهاد
- کتاب الامر بالمعروف و النهی عن المنکر
- بخش دوم: معاملات
- کتاب المکاسب
- کتاب البیع
- کتاب الدین و توابعه
- کتاب العقود
مقدمه
سپاس خدای را که حق ستایشش بالاتر از حد ستایش‌گران است و نعمت‌هایش فوق اندیشه شمارش‌گران. هموست که با فرستادن پیامبرانش انسان‌های غرق در ظلمت را به سوی نورانیت رهنمون ساخت. "«الَر كتَاب أنزَلْنَاه إلَیك لتُخْرِج النَّاس منَ الظُّلمات الی النورِ» (ابراهیم/1). درود بی‌پایان بر آورنده «کتاب»، محمد مصطفی(ص) که در طول 23 سال بنیان شریعتی جاودانه را نهاد و به امر پروردگار به تعلیم و تزکیه غرق‌شدگان در جهالت پرداخت. «ربـَّنَا و ابعثْ فیهِم رسولاً منْهم یتْلُوا علَیهِم آیاتك و یعلِّمهم الْكتَاب و الْحكْمةَ و یزَكِّیهِم إنَّك أنت العزِیزُ الحكیم» (بقره/129)، كتاب (قرآن) مهمترین، بلکه اصلی‌ترین منبع اثبات و استنباط احکام الهی اسـت و از آن جهت که «سنت» مبین و مفسر کتاب الهی است و نه منبعی در عـرض آن، تنهـا مـصدر شریعت به شمار می‌رود و حتی روایات نیز با میزان قرآن سنجیده می‌شود. یعنی آن دسـته از روایات که منطبق بر کتاب الهی باشد، پذیرفته و هر آنچه مخالف آن باشد، مورد عمل قرار نمی‌گیرد. به نظر این‌جانب ادله دیگر که در استنباط احکام بـه کـار گرفتـه مـی‌شـود، ماننـد سنت خود از قرآن گرفته شده است . قرآن می‌فرماید: «ما ضَلَّ صاحبكُم و ما غَوی و ما ینطـقُ عنِ الْهوی إنْ هوإلاّ وحی یوحی» (نجم/ 2 و 3 و 4 ).زراره از امام صادق(ع) می‌پرسـد: «مـن أین علمت أن المسح ببعض الرأس؟ » امام می‌فرماید: «لمكان الباء» که در «وامسحوا برؤسكم» آمده اسـت (تفـسیر البیـان، ص 283 .(بـه طـوری کـه ملاحظـه مـی شـود حتـی «سـنت» کـه تفسیرکكننده «کتاب» است خود از سرچشمه فیاض قرآن جریان می‌یابد و به عنوان مهم‌تـرین مستند در دست فقیهان قرار می‌گیرد. از این رو فقها در بحث اجتهاد و قضاء شناخت آیـات الاحکـام را از شـرایط اجتهـاد دانسته (← فرهنگ فقه، 1/155 ) و در این زمینه كتاب‌هایی به رشته تحریر درآورده‌اند. آیات‌الاحکام از دو واژه «آیات» و «احکام» ترکیب یافته اسـت. مناسـب مـی‌دانـم در این مقدمه درباره هر یک توضیحاتی به اختصار بیان کنم. ادامه مطلب
مؤلف
گردآوری و تنظیم این اثر توسط خلیل قبله‌ای خویی استاد دانشگاه مذاهب اسلامی انجام شده است.
ناشر
این اثر با اهتمام سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت) با مشارکت دانشگاه مذاهب اسلامی به زبان فارسی چاپ شده است.
نقد و بررسی کتاب آیات الاحکام
کتاب آیات الاحکام، تالیف استاد خلیل قبله‌ای خویی، بر خلاف اکثر کتاب‌های آیات الاحکام که بر اساس تقسیم‌بندی مباحث فقهی است طبق مباحث حقوقی در سه بخش حقوق عمومی، حقوق مدنی و حقوق جزایی فصل‌بندی شده و مولف خود را در تفسیر آیات مشهور به آیات‌الاحکام محدود نکرده است و در مواردی از آیاتی احکامی را استنباط کرده که در آثار پیشینیان معمول نبوده است. در متن مقاله به معرفی نمونه‌هایی پرداخته شده است. اما در کتاب آیات الاحکام تطبیقی مولف همان روش سنتی مولفان کتاب‌های آیات الاحکام را پیش گرفته و به همه مباحث فقهی اعم از عبادات و معاملات بمعنی الاعم پرداخته و آرای فقهای شیعه و سنی را تطبیق داده است. هر دو اثر مولف در ارزیابی محتوایی، علمی و اجتهادی ارزیابی شده است؛ به طوری که مولف ضمن بیان آرای فقها و مفسرین پیشین، استنباطات نوآورانه خود از آیات را نیز بیان کرده است؛ اما این کتاب به عنوان متن آموزشی از نظر شکلی به باز‌نگری نیازمند است؛ مانند آوردن اهداف در آغاز هر فصل و آوردن فهرست اجمالی قبل از فهرست تفصیلی و نتیجه‌گیری و افزودن تمرین در پایان فصول.[۲]
منبع
- ↑ قبله ای خویی، خلیل. آیات الاحکام تطبیقی،1392،سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی (سمت)، تهران، شابک 9789645308580، صفحه 200
- ↑ نقد و بررسی کتاب آیات الاحکام، مرقاتی، سیدطه، پژوهشنامه انتقادي متون و برنامه هاي علوم انساني، بهمن 1399 , دوره 20 , شماره 11 ; از صفحه 361 تا صفحه 375، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، [۱]