سوره توحید
| نام | سوره توحید |
|---|---|
| شماره سوره | ۱۱۲ |
| جزء | ۳۰ |
| ترتیب نزول | ۲۲ |
| مکی/مدنی | مکی |
| تعداد آیات | ۴ |
| تعداد کلمات | ۱۵ |
| تعداد حروف | ۴۷ |
سوره توحید که به سوره اخلاص و سوره قل هو اللّه احد هم شناخته می‌شود، دوازدهمین سورۀ قرآن کریم می‌باشد. در بابهای طهارت، صلات و حج به مناسبت از آن سخن رفته است. در این سوره از یگانگی خدواند سخن به میان آمده است و از فضیلت این سوره همین بس که قرائت ۳ مرتبه سـوره تـوحید مساوی با ختم قرآن می باشد. سوره توحید یا اخلاص یکی از سوره هایی است که در نمازهای یومیه تکرار می شود.
اسامی سوره
اخلاص، قل هو الله احد، اساس، توحید، نسبة الرب، صمد، نور، مانعه، نجات، ولایت، تفرید، تجرید، محضر؛ مقشقشه، معرفت، منفّره، برائت، امان، مذکره، معوذه، جمال[۱].
علت نام‌گذاری
- «سوره اخلاص» به خاطر اینکه این اسم مختصر توانسته است معانی این سوره را در خود جمع کند به این نام مشهور شده است. زیرا که این سوره کیفیت عبادت خالصانه خدا را به مردم یاد می دهد.
- «سوره قل هو الله احد» به خاطر شروع سوره با این عبارت به این نام مشهور شده است و در لسان روایات هم از این نام استفاده شده است.
- «سوره اساس» به خاطر اشتمال این سوره به توحید الهی که اساس اسلام است.
- «سوره توحید»؛ به جهت اینکه اثبات وحدانیت خدا در این سوره آمده است.
- «سوره نسبة الرب»؛ زیرا که این سوره در جواب مشرکین که از حسب و نسب خدا سؤال کرده بودند نازل شده است.
- «سوره صمد»؛ به خاطر وجود این لفظ که از اسماء و صفات الهی می‌باشد در آیه دوم این سوره به این نام مشهور شده است این صفت الهی غیر از این سوره در هیچ جای دیگر قرآن نیامده است.
- «سوره نور»؛ به خاطر اینکه روایت شده است که این سوره نور قرآن است.
- «سوره مانعه»؛ به خاطر اینکه روایت شده است که این سوره مانع از عذاب قبر و آتش است.
- «سوره نجات»؛ به خاطر اینکه این سوره از کفر در دنیا و از آتش در آخرت نجات‌دهنده است.
- «سوره ولایت»؛ به خاطر اینکه هر کسی خدا را به وحدانیت شناخت او از اولیای مؤمن خداست و غیر خدا را ولی خود قرار نمی دهد.
- «سوره تفرید» و «سوره تجرید»؛ زیرا که در این سوره فقط به صفات سلبی خداوند که صفات جلال هستند اشاره شده است.
- «سوره محضر»؛ به خاطر اینکه ملائکه در هنگام قرائت آن حضور پیدا می‌کنند.
- «سوره مقشقشه»؛ براى آنكه تالى و خواننده خود را از شرك و نفاق دور مي‌نمايد.
- «سوره معرفت»؛ به خاطر اینکه این سوره دارای معارفی از صفات الهی هست که معرفت خدا جز به آنها حاصل نمی‌شود.
- «سوره منفّره»؛ به خاطر اینکه شیطان در زمان قرائت آن متنفر می‌شود.
- «سوره برائت»؛ به خاطر اینکه فرد را از شرک دور می‌کند.
- «سوره امان»؛ زیرا کسی که به محتوای آن اعتقاد دارد از عذاب در امان است.
- «سوره مذکره»؛ زیرا که این سوره تذکردهنده توحید خالصی است که در فطرت هر انسانی به ودیعه گذاشته شده است.
- «سوره معوّذه»؛ بخاطر سخن پیامبر(ص) به عثمان به مظعون، در حالیکه او بیمار بود او را به سوره اخلاص و دو سوره بعد آن تعویذ کرد و به او گفت به آن تعوذ کن.
- «سوره جمال»؛ به خاطر اینکه اصول صفات الهی در این سوره جمع شده است که اجمل و اکمل صفات هستند[۲].
محتوا و موضوعات
سوره اخلاص چنانكه از نامش پيدا است (سوره اخلاص و سوره توحيد) از توحيد پروردگار، و يگانگى او سخن مى گويد، و در چهار آيه كوتاه چنان توصيفى از يگانگى خداوند كرده كه نياز به اضافه ندارد[۳].
محل و زمان نزول
سوره اخلاص مكّى و بعضى گفته اند مدنى است[۴]. تاريخ نزول سوره اخلاص در ما بين ابتداء وحى و هجرت مسلمين به حبشه است و بعد از سوره ناس نازل شده است[۵].
فضائل، خواص و ثواب قرائت
در حديث ابى‌بن‌كعب است كه هر كس آن را قرائت كند مثل آن است كه يك سوم قرآن را خوانده و به او به عدد هر كس كه به خدا و ملائكه و كتب سماوى و پيامبران خدا و روز قيامت ایمان آورده، ده حسنه اجر و ثواب داده می‌شود.
از ابى‌درداء از پيغمبر(ص) روايت شده كه فرمود: «آيا عاجز است كسى از شما كه يك سوم قرآن را در شب بخواند، گفتم يا رسول اللَّه كيست كه بتواند اين كار را بكند، فرمود: بخوانيد قل هو اللَّه را».
از انس از پيغمبر(ص) روايت شده كه فرمود: «هر كس يك بار قل هو اللَّه احد بخواند به او بركت داده شود و اگر دوبار بخواند به او و خاندان او بركت داده شود، و اگر سه بار بخواند به او و خاندانش و تمام همسايگان او بركت داده شود، پس اگر دوازده مرتبه بخواند، براى او دوازده قصر در بهشت بنا شود، پس نگهبانان بهشت گويند برويم تا قصر برادرمان را تماشا كنيم، پس اگر صد مرتبه آن را بخواند گناه بيست‌وپنج سال او بخشيده شود البته غير از گناه خون و مال (حق الناس) پس اگر چهار صد مرتبه بخواند گناه چهار صد سال او آمرزيده شود، و اگر هزار مرتبه بخواند نميرد مگر آنكه جاى خود را در بهشت ببيند يا ديگرى مكان او را ديده و براى او بگويد».
از سهل‌بن‌سعدساعدى روايت شده كه گفت مردى شرفياب حضور پيامبر(ص) شده و به آن حضرت از فقر و تنگى معاش شكايت نمود، پس پيغمبر(ص) فرمود هر گاه داخل منزلت شدى اگر كسى در خانه بود سلام كن، و اگر كسى هم در خانه ات نبود سلام كن و يك مرتبه قل هو اللَّه احد را بخوان پس آن مرد به اين دستور عمل كرد و خداوند روزى فراوان به او مرحمت كرد تا به همسايگانش احسان نمود.
سكونى از امام صادق (ع) روايت كرده كه رسول خدا(ص) بر جنازه سعدبن‌معاذ نماز خواند و چون از نمازش فارغ شد فرمود: «هفتاد هزار فرشته كه در ميان آنها جبرئيل بود آمدند و بر سعد نماز خواندند، به جبرئيل گفتم سعد به واسطه چه عملى مستحق نماز شما شد گفت به خاطر اینکه قل هو اللَّه احد را می‌خواند؛ در حال نشسته و ايستاده و سواره و پياده و در رفتن و برگشتن». (و خلاصه در هر حال).
منصوربن‌حازم از امام صادق(ع) روايت كرده كه فرمود: «كسى كه يك روز از او بگذرد و در نمازهاى پنجگانه واجبش سوره قل هو اللَّه احد را نخواند به او گفته مي‌شود بنده خدا تو از نمازگذاران نيستى».
ابوبكر حضرمى از آن حضرت روايت نموده كه فرمود: «كسى كه ايمان به خدا و روز قيامت داشته باشد، پس نبايد بعد از هر نماز واجبى قل هو اللَّه احد را ترك كند، و به درستى كه كسى كه قل هو اللَّه احد را بعد از هر نماز واجب بخواند براى او خير دنيا و آخرت جمع شده و خدا او و پدر و مادرش و فرزندانش را بيامرزد».
عبد اللَّه‌بن‌حجر گويد شنيدم كه اميرالمؤمنين(ع) مى‌فرمود: «كسى كه يازده مرتبه بعد از نماز صبح قل هو اللَّه احد بخواند در اين روز گناهى مرتكب نشود و بينى شيطان را به خاك بسايد».
ابراهيم‌بن‌مهزم از كسى كه از موسى‌بن‌جعفر(ع) شنيده بود روايت نموده كه مي‌فرمود: «كسى كه قل هو اللَّه احد را ميان خود و هر جبّار و ستمكارى مقدم بدارد خدا شرّ وى را از او منع می‌کند، و آن را از جلوى او و از پشت سرش و از راست و چپش بخواند، پس هر گاه اين كار را كرد خدا روزى كند خير او را و منع نمايد از او شر او را، و فرمود هر گاه از كارى ترسيد صد آيه از هر كجا كه خواستى از قرآن بخوان آن گاه بگو سه مرتبه (اللّهمّ اكشف عنّى البلاء)».
عيسى‌بن‌عبداللَّه از پدرش از جدش از على(ع) روايت كرده كه گفت: «رسول خدا(ص) فرمود كسى كه صد مرتبه قل هو اللَّه احد در موقع خواب بخواند خدا گناه پنجاه سال او را مي‌آمرزد[۶]».