ام‌البنین

حضرت ام‌البنین (س) مادر حضرت ابوالفضل العباس (ع)، عبدالله، جعفر و عثمان است که هر چهار فرزند او در واقعه کربلا به مقام شهادت رسیده‌اند. او که از چهره‌های درخشان در تاریخ اسلام است، به خانواده‌ای دلاور، جنگجو و شجاع تعلق داشت.

ام‌البنین
نام کامل	فاطمه بنت حِزام
اطلاعات شخصی
سال تولد	5 ق، ۵ ش‌، ۶۲۶ م
محل تولد	کوفه
سال درگذشت	64 ق، ۶۳ ش‌، ۶۸۴ م
دین	اسلام، شیعه

ام‌البنین همسر حضرت علی (ع) بعد از شهادت حضرت فاطمه (س) است که نام اصلی ایشان فاطمه کلابیه بود. برپایه روایت‌ها ایشان بعد از گذشت مدتی از زندگی مشترک با امیرالمؤمنین(ع) از ایشان خواست تا به جای فاطمه او را ام‌البنین خطاب کند تا فرزندان حضرت زهرا (س) با ذکر نام اصلی او توسط پدرشان خاطرات مادرشان در ذهن آنها تداعی نشود و او موجبات آزردگی خاطر آنان را فراهم نسازد.

ام‏‌البنین در طول زندگی مشترک با حضرت علی (ع) همواره تمام همت خویش را بکار می‌بست تا بتواند جای خالی حضرت فاطمه (س) را برای فرزندان داغدار ایشان پر کند؛ تا جایی‌که فرزندان فاطمه زهرا (س) با وجود این بانوی بزرگوار، فقدان مادر مهربان خود را کمتر احساس می‌کردند.

ام‌البنین از جمله زنان شیردل و صبور صدر اسلام بود که به واسطه تحمل غم ناشی از شهادت همه فرزندان خود در تاریخ اسلام اسطوره بردباری و استقامت نامیده شد. او که روحیه‌ای شاعرانه نیز داشت، وقتی خبر شهادت چهار فرزندش در واقعه کربلا را شنید در توصیف این غم جانکاه در مرثیه‌هایی چنین سرود:

«ای کسی که فرزند رشیدم عباس را دیدی که همانند پدرش بر دشمنان تاخت، فرزندان علی(ع) همه شیران بیشه شجاعتند. شنیده ‏ام بر سر عباس عمود آهنین زدند، در حالی که دست‏‌هایش را قطع کرده بودند؛ اگر دست در بدن پسرم بود، چه کسی می‌‏توانست نزد او آید و با او بجنگد؟»

نام ونسب ام‌البنین

نام او فاطمه بود که بعدها پس از ازدواج با حضرت علی (ع) با کنیه‏ «امُّ البنین» (مادر پسران) مشهور شد. پدر و مادرش از خاندان بنی کلاب از اجداد بزرگ حضرت محمد (ص) بودند و دارای خوبی‌ها و صفات خانوادگی مشترک بودند فاطمه دختری پاکدل وباتقوا بود.

فضایل اخلاقی، کمالات انسانی، نیروی ایمانی، ثبات و پایداری، شکیبایی و بردباری، بصیرت و دانایی، نطق و سخندانی او را به شایستگی، بانوی بانوان کرده بود. حزام بن خالد بن ربیعة بن وحید بن کعب بن عامر بن کلاب پدر ام‌البنین است او مردی شجاع و دلیر و راستگو بود که شجاعت از صفات ویژه اوست. وی از استوانه‏‌های شرافت در میان عرب به شمار می‏‌رفت و در بخشش، مهمان‌نوازی، دلاوری و رادمردی و منطق قوی مشهور بود.

مادر بزرگوار ام‌البنین، ثمامه (یا لیلی) دختر سهیل بن عامر بن جعفر بن کلاب (از اجدادرسول خدا و ) است که در تربیت فرزندان کوشا بوده و تاریخ از وی چهره درخشانی را به تصویر کشیده است. بینش عمیق، دوستی با اهل بیت و دوستی با فرزندان در کنار وظیفه مهم مادری و چونان معلمی‌ دلسوز آموختن باورهای اعتقادی و مسایل مربوط به همسرداری و آداب معاشرت با دیگران از جمله ویژگی‌های خاص این بانو است. در بسیاری از کتب تاریخی نام یازده تن از مادران وی ذکر شده است که همگی از خانواده‌های شریف و اصیل عرب بوده‌اند و به واقع مصداق بارز شجره طیبه می‌باشند شجره ای که اصل آن در زمین است و فرع آن در آسمان‌ها و حاصل و نتیجه این درخت پاک همانا عباس بن علی و عثمان و... بوده‌اند.

خاندان این بانو از خاندان‌های ریشه‏ دار و جلیل‌القدر بود که به دلیری و دستگیری معروف بودند وهر یک در بزرگی و شرافت به گونه‌ای مشهور گشته‌اند و ما جهت اختصار به برخی از ویژگی‌های آنان می‌پردازیم. مورخان در مورد شرافت نسب ام‌البنین می‌نویسند: «تاریخ پدران و دایی‌های ام‌البنین را به ما می‌شناساند و ما دانستیم که آنان از سوارکاران شجاع عرب بوده و شرافت و آقایی (سیادت) آنها به حدی بوده است که حتی پادشاهان نیز به آن اذعان داشته‌اند.» در مورد نَسب مادری ابوالفضل العباس (ع) در کتب تاریخی مطالب زیادی هست، شاید بتوان با یک جمله تصویری از خاندان «ام‌البنین» ترسیم کرد و آن اینکه پدران و مادران و خاندان ام‌البنین در شجاعت، کرم، اخلاق، هنر و وجاهت اجتماعی و بزرگواری پس از قریش سرآمد قبایل گوناگون عرب بوده‌اند.

تصمیم‌گیری حضرت علی (ع) به ازدواج

ده سال پس از رحلت حضرت رسول(ص) و حضرت فاطمه (س)، بنابر وصیت خود حضرت فاطمه وقتی علی (ع) به فکر گرفتن همسر دیگری بود، عاشورا در برابر دیدگانش بود.

عقیل یکی از کسانی بود که نظر و گفته اش در علم انساب حجت بود ودر مسجد حضرت رسول (ص) برای وی حصیری می‌گذاردند که برآن نماز می‌کرد و قبائل عرب برای شناخت وآگاهی از علم انساب به دورش جمع می‌شدند و او درپاسخ مراجعات بسیار سریع الانتقال بود.

از این روست که علی بن ابیطالب (ع) آنگاه که قصد ازدواج دارد به برادر خویش عقیل بن ابی‌طالب که در علم انساب معروف بود و ذهن و سینه اش گنجینه‌ای از اسرار خاندان گوناگون عرب بوده می‌فرماید: «زنی را برای من اختیار کن که از نسل دلیرمردان عرب باشد تا با او ازدواج کنم و او برایم پسری شجاع و سوارکار به دنیا آورد.» عقیل بانو ام‌البنین از خاندان بنی کلاب را که در شجاعت بی‏ مانند بود، برای حضرت انتخاب کرد. و در پاسخ برادر گفت: «با ام‌البنین کلابیه ازدواج کن زیرا در عرب شجاعتر از پدران و خاندان وی نیست.» عقیل همچنین از دیگر خصوصیات بارز خاندان بنی کلاب می‌گوید و امام این انتخاب را پسندید و عقیل را به خواستگاری نزد پدر ام‌البنین فرستاد.

ورود ام‌البنین به خانه علی

فاطمه کلابیه سراسر نجابت و پاکی و خلوص بود. هنگامی‌که می‌خواست پابه خانه علی بگذارد گفت تا دختر بزرگ فاطمه (س) اجازه نفرمایند وارد خانه نمی‌شوم این نهایت ادب او را به خاندان امامت می‌رساند روز اولی که ام‌البنین (ع) پا در خانه علی (ع) گذاشت، حسن و حسین (ع) مریض بوده و در بستر افتاده بودند. عروس تازه ابوطالب، به محض آن‏که وارد خانه شد، خود را به بالین آن دو عزیز عالم وجود رسانید و هم‏چون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری آنان پرداخت. وهمواره می‌گفت من کنیز فرزندان فاطمه هستم.

ثمره ازدواج ام‌البنین با حضرت علی (ع)

ثمره ازدواج حضرت علی با او چهار پسر رشید بود به نام‌های: عبّاس، عبدالله، جعفر و عثمان، که به دلیل داشتن همین پسران، او را ام‏ البنین، یعنی مادر پسران می‏خواندند. فرزندان ام‌البنین همگی در کربلا به شهادت رسیدند و نسل ایشان از طریق عُبیداللّه‏ فرزند حضرت ابوالفضل علیه‏‍االسلام ادامه یافت.

میلاد فرزند شجاعت

نخستین فرزند پاک بانو ام‌البنین، علمدار کربلا ابوالفضل العباس (ع) بود؛ برخی از محققان برآنند که حضرت ابوالفضل العباس (ع) در روز چهارم ماه شعبان سال 26 هجری دیده به جهان گشود. هنگامی‌که مژده ولادت عباس به امیرالمؤمنین (ع) داده شد، به خانه شتافت او را در برگرفت، باران بوسه بر او فرو ریخت و مراسم شرعی تولد را درباره او اجرا کرد. در روز هفتم تولّدش طبق رسم و سنّت اسلامی گوسفندی را به عنوانِ عقیقه ذبح کردند و گوشت آن را به فقرا صدقه دادند امیرالمؤمنین (ع) از پس پرده‏‌های غیب، جنگاوری و دلیری فرزند را در عرصه‏‌های پیکار دریافته بود و می‌‏دانست که او یکی از قهرمانان اسلام خواهد بود.

لذا او را عباس (دژم: شیر‌بیشه) نامید؛ زیرا در برابر کژی‌ها و باطل، ترش‌ رو و پر آژنگ بود و در مقابل نیکی، خندان و چهره گشوده. روزی ام‌البنین وارد اتاق شد. علی (ع) را دید که عباس خردسال را روی پاهایش نشانده، آستین‌های کودک را بالا زده و بازوانش را می‌بوسد و به شدت می‌گیرید. ام‌البنین حیران و نگران علت را پرسید. علی (ع) با اندوه پاسخ داد: به این دو دست نگاه می‌کردم و آنچه بر سرشان می‌آید، به یاد می‌آوردم. تعجب ام‌البنین به ترس تبدیل شد: مگر چه بر سر دستان پسرم خواهد آمد؟ و پاسخ شنید که از بازو قطع خواهند شد. پرسید: چرا یاعلی؟ و آنگاه شرح کربلا را شنید و اینکه دستان فرزندش در راه پسر ریحانه رسول، قطع خواهند شد. گریه امانش نمی‌داد، اما شکر خدا را می‌گفت که پسرش فدای سبط گرامی رسول (ص) می‌شود. علی (ع) مادر عباس را به منزلتی که فرزندش نزد خدا داشت، بشارت داد و گفت که خداوند در عوض دو دست، دو بال به او می‌بخشد تا با ملائکه در بهشت پرواز کند.

سخنان بزرگان در بیان فضایل ام‌البنین (ع)

عالم جلیل‏ القدر، زین‌الدین عاملی، شهید ثانی درباره حضرت ام‌‏البنین (ع) می‏‌گوید: «ام ‏البنین از بانوان با معرفت و پر فضیلت بود. نسبت به خاندان نبوت، محبت و دلبستگی خالص و شدید داشت و خود را وقف خدمت به آن‏ها کرده بود. خاندان نبوت نیز برای او جایگاه والایی قائل بودند و به او احترام ویژه می‏‌گذاشتد»

علی محمد علی دُخَیل، نویسنده معاصر عرب در وصف این بانوی بزرگوار می‏‌نویسد: «عظمت این زن (ام‌البنین) در آن‏جا آشکار می‏‌شود که وقتی خبر شهادت فرزندانش را به او می‌‏دهند به آن توجه نمی‏‌کند، بلکه از سلامت حضرت امام حسین (ع) می‏‌پرسد؛ گویی امام حسین (ع) فرزندِ اوست نه آنان»

مقرم می‌گوید ام‌البنین (ع) از بانوان با فضیلت به شمار می‌رفت. وی حق اهل بیت را خوب می‌شناخت و در محبت و دوستی با آنان خالص بود و متقابلا خود در میان آنان جایگاه بلند و مقام ارجمندی داشت.

وفات ام‌البنین

ام‌البنین در ۱۳ جمادی الثانی سال ۶۴ یا ۷۰ق فوت می‌کند وی در قبرستان بقیع کنار صفیه و عاتکه عمه‌های پیامبر ص مدفون است.