بدایة المجتهد و نهایة المقتصد (کتاب)
بدایة المجتهد و نهایة المقتصد کتابی است که ابواب متعدد فقه از جمله عبادات و معاملات را با روش تطبیقی و با هدف تقریب بین مذاهب شیعه و اهل سنت به بیان و مقایسه دیدگاه‌های فقهی فقه امامیه و فقه مالکیه با یکدیگر می‌پردازد.
| بدایة المجتهد و نهایة المقتصد | |
|---|---|
 | |
| نام | بدایة المجتهد و نهایة المقتصد |
| پدیدآوران | ابی الولید محمد بن احمد بن رشد القرطبی |
| زبان | عربی |
| سال نشر | 1431 ق |
| ناشر | مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی |
فصول و موضوعات
کتاب حاوی پیش‌گفتار ناشر، مقدمه آیت‌الله واعظ زاده خراسانی (دبیر کل وقت مجمع)، مقدمه مصحح و مقدمه نویسنده و هفت بخش است. در هر جلد از آن ابوابی از فقه اعم از عبادات و معاملات مورد شرح و بررسی فقهی قرار گرفته است.
قسمت ابتدایی صفحات کتاب متن اصلی که مربوط به فقه مالکیه با فقه امامیه مقایسه و تطبیق شده و نقاط اشتراک و اختلاف نظر فقهی این مکتب‌های فقهی بیان گردیده است.
جلد اول
در این جلد ابتدا احکام طهارت بیان شده و مفهوم طهارت از حدث یعنی وضو، تمیم و غسل و شرایط و احکام آنها تبیین شده و سپس احکام طهارت از نجاست ذکر گردیده است. در همین راستا نویسنده به انواع نجاسات و نحوه ازاله نجاست از شیء نجس و آداب استنجاء اشاره نموده و احکام و فروع فقهی مربوط به آنها را بیان می‌کند. سپس احکام مربوط به نماز را بیان کرده و واجبات نماز و شرایط آن از منظر فقه مالکیه و فقه امامیه ذکر شده است.
مقدمه
مصحح این اثر در مقدمه خود ابتدا ادله‌ای که منابع فقها و آرای مذاهب اسلامی بر آن استوار است، یعنی قرآن کریم، سنت، اجماع، عقل، قیاس، امتحان و ... تشریح کرده و علل اختلاف مذاهب اسلامی را نسبت به آن بر شمرده است.
استخراجات و تعلیقات
مصحح در استخراجات و تعلیقات خود از آثاری چون:
و موسوعه‌های فقهی معروف و موثق بهره برده است.
نظر امامیه
رأی امامیه را برای متمایز بودن از تعلیقات دیگر – به عنوان منبع – به طور مجزا در پاورقی قرار داده است.
اشاره به دلایل فقهای امامیه، اشاره به شرایط اختلاف میان روایات، و ... از دیگر ویژگی‌های این تصحیح است.
جلد دوم
ادامه احکام و فروع فقهی مربوط به نماز بیان شده و حکم شرعی اعاده نماز، نماز قضاء، احکام مسجد، سهو، احکام نماز وتر، نماز صبح، نمازهای نافله، احکام نماز تحیت مسجد، احکام نماز تراویح در ماه مبارک رمضان، احکام نماز آیات (خورشید گرفتگی، ماه گرفتگی، زلزله و...) نماز استسقاء و کیفیت انجام آن، نمازهای عیدین و احکام سجده واجب قرآن کریم بیان گردیده است. در ادامه این جلد از این مجموعه نویسنده به احکام میت اعم از تشییع جنازه، غسل میت، کفن کردن میت، نماز میت و دفن میت اشاره نموده و احکام مربوط به زکات اعم از زکات غلات، چهارپایان، طلا و نقره، زکات فطر و... را بیان می‌نماید و با ذکر احکام و فروع فقهی مربوط به روزه و اعتکاف مباحث جلد دوم را به پایان می‌رساند.
جلد سوم
احکام و فروع فقهی مربوط به ابواب فقهی حج، جهاد، ایمان (قسم)، نذورات و اقسام آن، احکام ذبح و قربانی، احکام صید، احکام عقیقه فرزند، و احکام مربوط به خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها (از حلال و حرام آنها) با رویکردی تطبیقی و مقارنه‌ای ارائه گردیده است.
جلد چهارم
احکام و فروع فقهی مربوط به نکاح و شرایط صحت و فساد عقد نکاح، احکام و انواع طلاق، احکام ایلاء، ظهار و کفاره آنها، احکام احسان و سایر احکام و ابواب فقهی مرتبط با نکاح مانند احکام نکول زوجین و سایر صفات زوجین که باطل کننده عقد نکاح می‌باشد به صورت مبسوط بیان گردیده است.
جلد پنجم
احکام و فروع فقهی بیع، بیع صرف، بیع مسلم، بیع خیار، اجاره، جعاله، قرض، مساقات، شرکت، شفعه، قسامه، رهن، حجر، افلاس، صلح، کفالت، حواله، وکالت، لقطه (شی گمشده یا پیدا شده)، ودیعه، عاریت، و غصب بیان گردیده است.
جلد ششم
این بخش ادامه احکام و فروع مربوط به معاملات مثل احکام هبه، احکام وصایا، احکام عتق، کتابت، تدبیر، ام ولد، جنایت، قصاص (قتل یا جراحت)، احکام زنان، احکام لواط، قذف، سرقت، محاربه و قضاوت شرح داده شده است. در جلد هفتم نیز فهرست‌ها و نمایه‌های مختلف تحقیقی جهت استفاده آسان‌تر محققان فراهم آمده است.
مؤلف
این کتاب توسط فیلسوف شهیر اندلسی ابی‌ولید محمد بن احمد بن رشد القرطبی متوفی به سال 595 هـ. ق. در حوزه اجتهاد و فقه تألیف شده است و توسط آقای شوقی شالباف و قربان علی رمضانی تحقیق و با نگاه مقارن با آراء امامیه تکمیل شده است و به همت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و با تصحیح جدید منتشر شده است.
منابع
برگرفته و تلخیص از کتابنامه انتشارات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، معاونت فرهنگی، علیرضا شاه حسینی، چاپ سوم، صفحه 195، تهران، 1389 ش.