دانشگاه زیتونه
دانشگاه زیتونه قدیمی‌ترین دانشگاه جهان اسلام است که یکی از دانشگاه‌های مهم در جهان اسلام و پایگاهی علمی و فرهنگی بوده است. در حوزه دین، این دانشگاه با داشتن یک نظام منسجم و مدرن آموزشی، شخصیّت‌های علمی ممتازی را تربیت و به جهان اسلام معرفی کرده است. نوشتار حاضر به بررسی تاریخچه، سیر نظمی و نقش جامعه زیتونه در ابعاد مختلف علمی و سیاسی می‌پردازد.
| نام مؤسسه | جامعه زیتونه تونس |
|---|---|
| موسس | عبیداللّه بن الحبحاب |
| تأسیس | 116هـ(734م |
| محل استقرار | تونس |
| مدیر | هشــام قریســـــــة |
| آدرس دانشگاه | نهج سیدی أبی القاسم الجلیزی- ساحة معقل الزّعیم 1008 تونس |
| آدرس سایت دانشگاه | www.uz.rnu.tn |
تاریخچه
دانشگاه زیتونه یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین مساجد سرزمین اسلام است. عبیدالله بن الحبحاب آن را در سال 116هـ(734م) تاسیس نمود. فعالیت این مکان فقط به اقامه نماز و دیدار مسلمین محدود نشد؛ بلکه در طول دوره‌های گوناگون از ابتدای قرن دوم هجری یعنی از سال 120هـ -737م با تدریس علوم اسلامی، جایگاه علمی و فرهنگی قابل توجه خود را به رخ می‌کشاند. از این رو قدیمی‌ترین دانشگاه عربی -اسلامیشناخته می‌شود که بیش از ده قرن بدون وقفه به فعالیت علمی پرداخته است. حسن حسنی عبدالوهاب یکی از مورخین می‌گوید: به درستی که مسجد جامع زیتونه قدیمی‌ترین مرکز آموزشی عرب است. جامع زیتونه اعتبار و جایگاه خود را به عنوان مرکز علم و عبادت تا اواخر دوره الحفصی (634هـ/981هـ- 1237م/1573م) حفظ کرد، تا جایی که علامه عبدالرحمان بن خلدون - که خود در جامع زیتونه تحصیل و تدریس کرده است- این مرکز را پیشانی درخشان موسسات دینی در مغرب اسلامی در طول دو قرن چهارده و پانزده میلادی معرفی کرده است.
علوم اسلامی که در این دانشگاه تدریس می‌شده است عبارت بوده است از: ادبیات، معارف دینی، فلسفه و همه علوم عقلی، به ویژه طب، نجوم و ریاضیات. آن گونه که بیان شده است در اواخر دوره حفصی، زمانی طولانی سیستم آموزشی مسجد زیتونه دچار مشکل شد و از رونق افتاد و تلاش‌های زیادی برای اصلاح آن انجام شد. سرانجام احمد بای اوّل در تاریخ نوامبر 1842 نسبت به تنظیم سیستم آموزشی جدید متناسب با شرایط زمان اقدام نمود. در تاریخ 27 ژانویه 1876، وزیر اعظم مطلح خیرالدین باشا طی یک دستورالعمل سیستم و برنامه آموزشی جدیدی را برای دانشگاه زیتونه صادر و ابلاغ نمود. اما به دلیل مخالفت بزرگان محافظه‌کار زیتونه علوم جدیدی که به برنامه آموزشی افزوده شده بود هرگز اجرایی نشد. دولت‌های استعماری - در طول دوره حکومت خود بر تونس (1881-1956) - بسیار تلاش کردند تا سیاست آموزشی خود را به زیتونه تحمیل کنند تا آن را به حاشیه برده و صدای آن را سرکوب کنند؛ زیرا این سنگر مقاومت فرهنگی در برابر نفوذ استعمار و نفوذ فرانسه در این کشور بوده است.
تحولات آموزشی
تقاضای اصلاح آموزش در مسجد جامع زیتونه ادامه یافت و مجموعه‌ای از ترتیبات در پاسخ به مطالبات جنبش ملی صادر شد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- سپتامبر 1912: ترتیب جدید آموزش زیتون را سازماندهی کرده و آن را به سه مرحله تقسیم می‌کند:
- مرحله ابتدایی: با گواهی صلاحیت به پایان می‌رسد. - مرحله متوسط: با یک گواهی موفقیت تحصیلی به پایان می‌رسد. - مرحله عالی: با یک گواهی معتبر جهانی به پایان می‌رسد.
- آوریل 1933: توسعه برنامه‌های آموزشی با تغییر نام گواهی استخدام به عنوان موفقیت در علم.
- آوریل 1951: احیای بخش مدرن: ایجاد مدرک مدرن و به روز یعنی معادل دیپلم و کارشناسی.
از سال تحصیلی 1959/1960، این بخش آموزشی مدرن دانشگاه زیتونه به دلیل گسترش سیستم آموزش متوسطه یکپارچه، که از ابتدای اکتبر 1958 دولت تونس شروع به اجرای برنامه‌های خود کرد، به طور چشمگیری در حال کاهش است.
پس از استقلال ملی تونس، دستورات زیر در مورد بنیاد مسجد جامع صادر شد:
- 26 آوریل 1956: فعالیت دوباره دانشگاه زیتونه.
- 30 ژوئن 1958: اعلامیه اصلاح آموزش عمومی و یکپارچه سازی برنامه‌های آن، که طبق آن شعبه‌های دانشگاه زیتونه به مدارس مقدماتی تبدیل شدند که در هسته آموزش متوسطه عمومی ادغام شدند. پس از تأسیس دانشگاه تونس در 31 مارس 1960، که اکنون بسیاری از موسسات و دانشگاه‌های عالی را شامل می‌شود، در اول مارس 1961، " دانشگاه شرع و مبانی دین زیتونه " (جانشین دانشگاه زیتونه) تأسیس شد که به یکی از مولفه‌های دانشگاه تونس تبدیل شد.
- 27 اکتبر 1961: برنامه‌های تحصیلی در شریعت و اصول دینی کنترل شد.
- 15 فوریه 1980: وظایف کالج شرعی زیتونه و مبانی دین تعیین شد و مطالعه در آن در سه مرحله انجام شد.[۱]
ساختار جامع زیتونه
ساختار اداری دانشگاه زیتونه هم اکنون به این شکل است که:
تحت اشراف رییس دانشگاه یک الکتابة العامة است و ذیل آن، دو اداره کل علمی و پشتیبانی قرار دارند.
ذیل اداره کل علمی ادارات مختلفی مربوط به دروس و دانشجویان و نیز ارتباطات علمی دانشگاه با سایر مراکز علمی قرار دارند.
ذیل اداره کل پشتیبانی نیز ادارات مختلفی جهت رسیدگی به مسایل اداری، مالی، نگهداری و تجهیز ساختمان، قراردادها، روابط عمومی و غیره قرار دارند.[۲]
موسسه‌های تابع دانشگاه زیتونه
- المعهد العالی لاصول الدین بتونس
- المعهد العالی للحضارة الاسلامیة بتونس
- المعهد العالی للخطابة والإرشاد الدینیّ بالقیروان
- مرکز الدراسات الإسلامیة بالقیروان [۳]