شهاب‌الدین مرجانی
شهاب‌الدین مرجانیدر سال۱۸۶۷ از طرف مجمع اسلامی مسلمانان قفقاز (ولگا و اورال) به عنوان رهبر دینی منطقه قازان انتخاب گردید. او در زمان خود یکی از علمای مهم و تاثیر‌گذار در روسیه بود.
| شهاب‌الدین مرجانی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | شهاب‌الدین مرجانی |
| اطلاعات شخصی | |
| سال تولد | 1818 م، ۱۱۹۶ ش، ۱۲۳۲ ق |
| محل تولد | تاتارستان |
| دین | اسلام، سلفی |
| فعالیت‌ها | رهبر دینی منطقه قازان |
زندگی‌نامه
وی در ۱۸۱۸ در تاتارستان به دنیا آمد. او تحصیلات مقدماتی خود را در قازان به اتمام رساند و در ۱۷ سالگی برای تحصیلات عالی به شهرهای بخارا و سمرقند در آسیای مرکزی رهسپار گردید. او در سال ۱۸۴۸ پس از یازده سال تحقیق و تحصیل به قازان بازگشت و در مسجد مدرس قازان به امام جماعت منصوب شد. در سال۱۸۶۷ از طرف مجمع اسلامی مسلمانان قفقاز (ولگا و اورال) به عنوان رهبر دینی منطقه قازان انتخاب گردید.
تحصیلات شهاب‌الدین مرجانی
قازان در آن دوران یکی از معتبرترین و بزرگ‌ترین مراکز دینی منطقه قفقاز بشمار می‌رفت. در آن زمان مدارس مذهبی تاتار چنان اشتهاری داشتند که بسیاری آنها را برتر از حوزه‌های سمرقند و بخارا می‌شمردند. یکی از دلایل عمده پیشرفت علمی و دینی تاتارها، برخورداری آنان از سطح بالای تعلیم و تربیت بود. برای همه آنها معلم و مدرسه (هم به زبان مادری و هم به زبان روسی) فراهم بود و علاوه بر آن از پیشرفت اقتصادی و رفاه اجتماعی بسیار برتری نسبت به سایر اقوام مسلمان ساکن روسیه و حتی کشورهای اسلامی برخوردار بودند.
پایبندی به مبانی و شعایر
از سوی دیگر به سبب ارتباط وسیع اقتصادی تاتارها با روس‌ها، آنان بیش از سایر اقوام در معرض فرهنگ روسی که نمادی از فرهنگ و تمدن جدید اروپایی بود، قرار داشتند. با وجود این آنها بیش از سایر اقوام به مبانی و شعایر اسلامی خود پای بند بودند.
اندیشه‌های سیاسی شهاب‌الدین مرجانی
اندیشه‌های سیاسی شهاب‌الدین مرجانی او در طی دوران رهبری خود با روابط دوستانه و مثبت با مسئولان سکولار حکومتی برقرار نمود. از دستاوردها او در طی این سال‌ها می‌توان به چاپ اولین نسخه قرآن در شهر قازان اشاره نمود. از دیگر کارهای مهم او به جمع‌آوری پول برای سازماندهی آن برای مردم زلزله زده قفقاز، ایجاد دفاتر ثبت گزارش‌ها تولد، ازدواج و مرگ برای مسلمان و تعامل و همکاری با سازمان‌های دولتی در امور قضایی (دادگاه‌ها) می‌توان اشاره کرد. او در سال ۱۸۷۰ کتابی با عنوان ((الحضرت الحق)) منتشر کرد. او در کتاب به مسائل مهم اجتماعی و نظراتی در مورد اصلاح و بازبینی در بعضی مسائل اسلامی اشاره کرده‌است. این کتاب شهرت او را نه تنها در بین مسلمانان قفقاز بلکه در بین مسلمانان آسیای مرکزی نیز گسترش یافت.
نهضت اصلاح‌طلبی مسلمانان روسیه
نهضت اصلاح‌طلبی مسلمانان روسیه در اواسط قرن نوزدهم میلادی، با تلاش علمای تاتار منطقه ولگای وسطی از جمله شهاب‌الدین مرجانی، برای رهایی از قیود سنت‌گرایی محافظه‌کارانه‌ای که بر حیات معنوی مسلمان‌ها چیره شده بود آغاز شد که به «رنسانس تاتار» معروف گردید. نخستین فرد از این علما ابونصر کورسوی بود و پس از وی چند از علمای اصلاحگر تاتار کار او را دنبال کردند و نهضتی پدید آوردند که به «نهضت جدیدی‌ها» یا «جدیدیسم» مشهور شد و از مرزهای تاتارستان نیز فراتر رفت و به تدریج همه جوامع مسلمان روسیه را فراگرفت. شهاب‌الدین مرجانی بزرگ‌ترین و موفقترین عالم تاتار نقش مهمی در هویت بخشیدن به قوم تاتار داشت. او قازان‌ها را قانع ساخت که از تاتار نامیدن خود شرمسار نباشند. همچنین عمر خود را در مبارزه برای رهایی علمای اسلام و مسلمانان از جزم‌اندیشی، کلام سنتی و اثبات این نکته صرف کرد که دین نیز می‌تواند همانند دوران طلایی اسلام، با پیشرفت و علوم جدید همگام باشد.
وی اطاعت کورکورانه از مراجع سنتی (تقلید) را محکوم دانست و خواستار گشایش باب «اجتهاد» گردید؛ بدین معنی که هر یک از مسلمانان از طریق بررسی قرآن و احادیث، خود پاسخ مسائل دینی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی خویش را بیابند. مرجانی نیز همانند اسلاف وهابی خود و پیش از سلفیان معاصر بر این باور بود که فلاح و رستگاری جهان اسلام در رجعت به خلوص اولیه اسلام نهفته است ولی او بر خلاف وهابی‌ها که معتقد بودند اسلام می‌تواند صرفاً با عقب بردن عقربه زمان، توان فرهنگی و سیاسی از دست رفته را بازیابد، به نوعی اقتباس مشروط و آگاهانه از غرب، با حفظ تمامیت معتقدات اسلامی باور داشت. او تأثیر عمیقی بر اسلام روسیه گذاشت و رهگشای اصلاحات جدید پرتوانی گشت که تا آن زمان از بیم اتهام ارتداد مکتوم مانده بود. وی در ۱۸۸۹ درگذشت.