قبله

قبله مکانی است که نماز باید به سمت آن خوانده شود. علاوه بر این در بسیاری از اعمال و امور مربوط به مسلمانان جهت قبله به نحوی دخالت دارد، همانند اینکه صورت میت باید به سمت قبله قرار گیرد و حیوانات به سمت قبله ذبح شوند. تا چند ماه پس از هجرت بیت‌المقدس قبله مسلمانان بود و پس از آن به وحی الهی کعبه به عنوان قبله تعیین گردید.

معنای قبله

«استقبال» و «القبلة» هر دو از یک ریشه هستند. استقبال الشیء یعنی محاذی و روبروی چیزی قرار گرفتن و استقبال القبلة یعنی رو به قبله قرار گرفتن. کلمه القبله در اصل اسم است برای حالت شخصی که به چیزی رو کرده است اما در عرف اسم شده است برای مکانی که در نماز به طرف آن مکان رو می‌کنند.

در اصطلاح هم استقبال القبله به همان معنای عرفی است، یعنی رو به کعبه (خانه خدا) قرار گرفتن. نکته مهمی که وجود دارد این است که مراد از قبله ساختمان کعبه معظمه نیست بلکه منظور مکان کعبه و فضای بالای آن است تا آسمان.

تغییر قبله

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله در مدت ۱۳ سال پس از بعثت در مکه و چند ماه بعد از هجرت در مدینه به امر خداوند متعال به سوی بیت‌المقدس عبادت می‌کردند؛ ولی بعد از آن قبله تغییر یافت و مسلمانان مامور شدند که به سوی کعبه نماز بگزارند.

احکام قبله

وجوب رو به قبله بودن

مواردی که استقبال در آنها واجب است:

تمام نمازهای واجب و مستحب مگر نمازهای مستحبی که در حال حرکت خوانده می‌شود.

برخی از توابع نماز مانند نماز احتیاط یا قضای سجده یا تشهد فراموش شده.

مسلمانی را که محتضر است یعنی درحال جان دادن است، باید به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد.

میت را باید در قبر به پهلوی راست طوری بخوابانند که جلوی بدن او رو به قبله باشد.

در موقع ذبح حیوان، باید جلو بدن حیوان رو به قبله باشد.

استحباب رو به قبله بودن

مواردی که استقبال در آنها مستحب است:

هنگام قرائت قرآن، هنگام دعا، هنگام ذکر، هنگام تعقیب نماز، هنگام ایراد دعوی نزد حاکم، هنگام سجده شکر، هنگام سجده واجب یا مستحب قرآن، هنگام وضوگرفتن، هنگام نشستن و... .

کراهت رو به قبله بودن

مواردی که استقبال مکروه است:

هنگام پوشیدن شلوار، هنگام جماع، در هر حالی که رو به قبله بودن بی‌احترامی باشد.

حرمت رو به قبله بودن

موردی که استقبال در آن حرام است:

هنگام تخلی که علاوه بر استقبال، استدبار هم حرام است.

کیفیت استقبال

کیفیت استقبال هم در موارد مختلف یکسان نیست. برای شخص ایستاده و نشسته استقبال یک صورت دارد و آن رو به قبله بودن جلوی بدن اوست، اما برای خوابیده به یک صورت نیست. کسی که خوابیده نماز می‌خواند باید روی دست راست بخوابد و جلوی بدن او رو به قبله باشد و اگر نمی‌تواند باید به همین صورت بر روی دست چپ بخوابد و اگر به این صورت هم نمی‌تواند باید به پشت بخوابد و پاهایش رو به قبله باشد به گونه‌ای که اگر بنشیند رو به قبله باشد.

استقبال شخص محتضر با میت هم یکسان نیست. محتضر باید پاهایش رو به قبله باشد اما میت را باید بر روی دست راست رو به قبله بخوابانند. علاوه بر این وقتی که می‌خواهند بر میت نماز بخوانند سر میت باید به طرف راست قبله و پاهایش به طرف چپ قبله باشد.

نکته عامی که درباره نحوه استقبال وجود دارد این است که استقبال عرفی کافی است و لازم نیست با دقت بسیار همراه باشد. برای کسی که در مسجدالحرام نماز می‌خواند استقبال عرفی به این است که دقیقاً رو به کعبه باشد، اما برای کسی که در کشور دیگری است همین قدر که بگویند رو به قبله است کافی است.

راه‌های تشخیص قبله

۱- علم (یقین): که اگر کسی علم به قبله بودن یک جهت پیدا کرد، بایستی حکم به قبله بودن آن طرف نماید.

۲- شهادت دو نفر شاهد عادل: به شرطی که شهادت آنان از روی حس و مشاهده باشد که در این صورت ولو شهادت آنان یقین هم نیاورد، جایگزین یقین می‌شود.

۳- به گفته کسی که از روی قواعد علمی قبله را تشخیص می‌دهد و گفته او اطمینان آور هم باشد.

۴- ظن و گمان: که اگر هیچ کدام از سه مرحله قبلی وجود نداشت نوبت به مرحله چهارم می‌رسد که عمل کردن به ظن و گمان باشد و آن هم از هر راهی به دست آید، چه از راه محراب مسجد یا قبور مسلمانان باشد و چه از گفته صاحب خانه و چه از راه خورشید و ستاره و قطب نما باشد؛ البته باید توجه داشت که در صورتی می‌تواند به گمان عمل کند که نتواند گمان قوی تری پیدا کند والا بایستی گمان قوی تر را تحصیل نماید؛ مثلا اگر مهمان از گفته صاحب خانه گمان به قبله پیدا کند، ولی بتواند از راه دیگر گمان قوی تر به دست آورد، نباید به حرف او عمل نماید.