تالیفات صوفیانه فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

=آثار سده پنجم=

یکی از نخستین [[تصوف|صوفیان]] فارسی‌نویس در نیشابور ابوالحسن بُستی (د ربع آخر سدۀ ۵ ق) است که افزون بر چند بیت صوفیانۀ فارسی که از او به جا مانده است، رسالۀ کوتاهی نیز در شرح لااله‌الاالله دارد که در آن معراج باطنی و صوفیانه را از راه تحلیل کلمۀ توحید و با زبان رمز بیان کرده است. <ref>باخرزی، یحیی، ج۱، ص۱۸۰-۲۵۳، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۴۵ش.</ref>

اما نخستین کتاب صوفیانه که در ناحیۀ طوس نوشته شد، کیمیای سعادت [[غزالی|ابوحامد محمد غزالی]] (د ۵۰۵ ق) بود؛ کتابی که بی‌تردید یکی از آثار برجستۀ کلاسیک در زبان فارسی است.

کیمیای سعادت عمدتاً ترجمه و تلخیصی از کتاب بزرگ ابوحامد به عربی، یعنی احیاء علوم‌الدین است، اما در عین حال کتاب فارسی ابوحامد خالی از بعضی مطالب جدید نیست.

غزالی در احیاء اقوال و حکایت‌های بسیاری را عیناً از تهذیب الاسرار خرگوشی نقل کرده، و در کیمیا بعضی از آنها را به فارسی برگردانده است. <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۲۵-۱۳۰، مقدمه بر نهج‌الخاص ابومنصور اصفهانی، تحقیقات اسلامی، تهران، ۱۳۶۷ش، س ۳، شم‌ ۱ و ۲.</ref> و البته، مطالب کیمیا نیز به سبب شهرت و موفقیتی که این کتاب داشته، به کتاب‌های پس از آن راه یافته است.

کتاب دیگری که در باب مسائل اعتقادی و عبادی فقهی در غرب خراسان، این بار در مرو پدید آمد، دستینه‌ای با عنوان روضة الفریقین بود. نویسندۀ این کتاب ناشناخته است.

همین قدر می‌دانیم که او یکی از پیروان شیخ ابوالرجاء خُمرکی مروی (د ۵۱۶-۵۱۷ ق) بوده، ولی کتاب او، به خلاف آن‌چه مصحح گفته است، <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۲۱۳-۲۲۷، پژوهش‌های عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref> صرفاً امالی ابوالرجا نیست.

این شیوه را فارسی‌نویسان نیز از نیمۀ سدۀ ۵ ق به بعد دنبال کردند و آثار متعددی به صورت رساله‌های کوتاه در موضوعات مختلف پدید آوردند.

پیش از خواجه عبدالله انصاری نویسندگانی چون ابونصر سراج طوسی، صاحب اللمع فی التصوف و ابوبکر کلابادی، صاحب کتاب التعرف، ابوابی را به بحث احوال و مقامات اختصاص داده بودند.

ابوعبدالرحمان سلمی نیز در بعضی از رساله‌های خود، از جمله «درجات المعاملات»، به این موضوع پرداخته بود.

اسامی این میدان‌ها عربی است، ولی انصاری بسیاری از آنها را به فارسی ترجمه کرده است (دربارۀ اصالت «صد میدان»، به این منبع رجوع کنید<ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۲۱۳-۲۲۷، پژوهش‌های عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref>.

در سدۀ ۶ق/۱۲م نویسندگان خراسانی چندین رساله یا کتاب نسبتاً کوچک فارسی دربارۀ احوال و مقامات و آداب صوفیه تألیف کردند.

قطب‌الدین عبّادی مروزی (د ۵۴۷ ق) کتاب کوچکی با عنوان مناقب الصوفیه نوشت که بسیاری از مطالب آن را از رسالۀ قشیری اقتباس کرده بود.

این کتاب هم دربارۀ احوال و مقامات است و هم دربارۀ آداب ظاهری، یا آنچه مؤلف آن را «احوال ظاهر» خوانده است.

از صوفی بزرگ خوارزم نجم‌الدین کبری نیز رساله‌ای فارسی با عنوان السایر الحایر الواجد الی الساتر الواحد الماجد در دست است که در آن دستورهای عملی برای سالکان بیان شده است.

رسالۀ دیگری با عنوان آداب الصوفیه از نجم‌الدین در دست است که اشتباهاً آن را به خواجه عبدالله انصاری نسبت داده‌اند.<ref>قاسمی، مسعود، ج۱، ص۴-۵، مقدمه بر آداب الصوفیۀ نجم‌الدین کبری، به کوشش مسعود قاسمی، تهران، ۱۳۶۳ش.</ref>

در این رساله نجم‌الدین آداب خانقاهی را که در سدۀ ۶ ق میان صوفیه، به خصوص در خراسان معمول بوده، شرح داده است.

نوشتن رساله‌هایی دربارۀ مسائل تصوف از جانب نویسندگانی که خود صوفی نبودند، ولی به تصوف علاقه یا تمایل داشتند نیز از سدۀ ۶ ق به بعد صورت گرفته است.

سابقۀ این کار البته به ابن سینا می‌رسد که در بعضی از آثار خود، از جمله اشارات و تنبیهات، وارد بحث‌های صوفیانه شده است.

{{پانویس}}