۴٬۹۳۳
ویرایش
شیخ محمد بخیت مطیعی؛ عالم و نویسنده ای تقریبی (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۵ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۳:۱۳
، ۵ دسامبر ۲۰۲۲تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '=پانویس=↵{{پانویس رنگی}}' به '== پانویس == {{پانویس}}') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
|- | |- | ||
|نویسنده | |نویسنده | ||
|ع.ر.امیردهی | |ع. ر.امیردهی | ||
|- | |- | ||
|تعداد صفحات | |تعداد صفحات | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
</div> | </div> | ||
{{پانویس رنگی}} | {{پانویس رنگی}} | ||
'''شیخ محمدبخیت مطیعی؛ عالم و نویسنده‌ای تقریبی''' عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره بیستم می‌باشد که به قلم ع.ر.امیردهی تدوین و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده‌است. این مقاله در مجله فصل پاییز سال 1388 منتشر شده است.</div> | '''شیخ محمدبخیت مطیعی؛ عالم و نویسنده‌ای تقریبی''' عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره بیستم می‌باشد که به قلم ع. ر.امیردهی تدوین و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده‌است. این مقاله در مجله فصل پاییز سال 1388 منتشر شده است.</div> | ||
=چکیده:= | =چکیده:= | ||
شیخ محمد بخیت مطیعی (1271 ـ 1354 هـ .ق) پس از تحصیلات ابتدایی و حفظ قرآن کریم، وارد دانشگاه الازهر شد و دروس مختلف اسلامی را با موفقیت به پایان برد. از آن‌جا که وی به شغل قضاوت علاقه‌مند بود، به آموختن فقه حنفی روی آورد و بعد از فارغ‌التحصیلی، در شهرهای متعدد به سمت قاضی منسوب شد و پس از چندی ریاست عالیه قضاوت در کشور مصر را عهده‌دار گردید. وی در ربع آخر عمرش به تدریس و تألیف پرداخت و علاوه بر تربیت شاگردان، ده‌ها کتاب و اثر علمی از خود به جای گذاشت. مهم‌ترین دستاورد زندگی علمی ـ فرهنگی مطیعی را می‌توان اندیشه اصلاح‌گری و تقریب مذاهب اسلامی و تبیین آرای فقهی مذاهب گوناگون و عدم تعصب مذهبی وی برشمرد. نمونه‌هایی از تلاش وحدت‌گرایانه و اندیشه انسجام مذهبی وی در این نوشتار بیان شده است. <br> | شیخ محمد بخیت مطیعی (1271 ـ 1354 هـ .ق) پس از تحصیلات ابتدایی و حفظ قرآن کریم، وارد دانشگاه الازهر شد و دروس مختلف اسلامی را با موفقیت به پایان برد. از آن‌جا که وی به شغل قضاوت علاقه‌مند بود، به آموختن فقه حنفی روی آورد و بعد از فارغ‌التحصیلی، در شهرهای متعدد به سمت قاضی منسوب شد و پس از چندی ریاست عالیه قضاوت در کشور مصر را عهده‌دار گردید. وی در ربع آخر عمرش به تدریس و تألیف پرداخت و علاوه بر تربیت شاگردان، ده‌ها کتاب و اثر علمی از خود به جای گذاشت. مهم‌ترین دستاورد زندگی علمی ـ فرهنگی مطیعی را می‌توان اندیشه اصلاح‌گری و تقریب مذاهب اسلامی و تبیین آرای فقهی مذاهب گوناگون و عدم تعصب مذهبی وی برشمرد. نمونه‌هایی از تلاش وحدت‌گرایانه و اندیشه انسجام مذهبی وی در این نوشتار بیان شده است. <br> | ||
| خط ۳۴: | خط ۳۴: | ||
=ولادت و تحصیلات= | =ولادت و تحصیلات= | ||
در شهر «المطیعه» از نواحی استان «اسیوط» در خانواده‌ای مسلمان و مالکی مذهب، در دهم محرم سال 1271 هجری قمری (1856 میلادی) پسری به دنیا آمد که نام وی را محمد گذاشتند. پدرش، حسین، وی را از زمان طفولیت با آموزه‌های دینی رشد داد. محمد را در سن چهار سالگی به خواندن و نوشتن وادار کردند، سپس به حفظ قرآن کریم پرداخت و قرائت و تجوید و حفظ را قبل از ده سالگی به پایان برد و بعد از آن در سال 1822 هجری قمری به عنوان دانشجو وارد «الازهر» شد و یادگیری آموزه‌های مذهب مالکی (در فقه) را آغاز کرد. <br> | در شهر «المطیعه» از نواحی استان «اسیوط» در خانواده‌ای مسلمان و مالکی مذهب، در دهم محرم سال 1271 هجری قمری (1856 میلادی) پسری به دنیا آمد که نام وی را محمد گذاشتند. پدرش، حسین، وی را از زمان طفولیت با آموزه‌های دینی رشد داد. محمد را در سن چهار سالگی به خواندن و نوشتن وادار کردند، سپس به حفظ قرآن کریم پرداخت و قرائت و تجوید و حفظ را قبل از ده سالگی به پایان برد و بعد از آن در سال 1822 هجری قمری به عنوان دانشجو وارد «الازهر» شد و یادگیری آموزه‌های مذهب مالکی (در فقه) را آغاز کرد. <br> | ||
مذهب مالکی در منطقه و روستای محل تولد وی رواج داشت. معلمان ابتدایی و امام جماعت مسجد، به ترویج آن می‌پرداختند. از این رو، وی بعد از ورود به «ازهر» به مطالعه و آموزش کتاب‌های متعلق به مذهب مالکی پرداخت. از این میان، کتاب «مختصر خلیل» را حفظ نمود. این کتاب مورد اهتمام علمای متأخر مذهب مالکی است که برخی از فقهای مالکی مذهب از جمله: | مذهب مالکی در منطقه و روستای محل تولد وی رواج داشت. معلمان ابتدایی و امام جماعت مسجد، به ترویج آن می‌پرداختند. از این رو، وی بعد از ورود به «ازهر» به مطالعه و آموزش کتاب‌های متعلق به مذهب مالکی پرداخت. از این میان، کتاب «مختصر خلیل» را حفظ نمود. این کتاب مورد اهتمام علمای متأخر مذهب مالکی است که برخی از فقهای مالکی مذهب از جمله: محمد بن عبدالله بن علی خرشی (..... ـ 1101 هـ .ق) در «الشرح الکبیر علی متن خلیل»، محمد بن احمد بن محمد علیش (.... ـ 1299 هـ .ق) در کتاب «منح الجلیل في شرح مختصر خلیل»، محمد بن محمد بن عبدالرحمان حطّاب (....ـ954 هـ .ق) در کتاب «مواهب الجلیل بشرح مختصر خلیل» و محمد بن یوسف عبدری مواق (... ـ 897 هـ .ق) در کتاب «التاج و الإکلیل في شرح مختصر العلامه خلیل» و دیگران، آن را شرح کرده‌اند. <br> | ||
از سوی دیگر، بروز علمی و توانایی‌های دیگر وی در فهم و ارائه مذهب حنفی بود. در این که وی چگونه از مذهب مالکی به مذهب حنفی رو آورد، آرایی مطرح است که یکی از آنها چنین است: <br> | از سوی دیگر، بروز علمی و توانایی‌های دیگر وی در فهم و ارائه مذهب حنفی بود. در این که وی چگونه از مذهب مالکی به مذهب حنفی رو آورد، آرایی مطرح است که یکی از آنها چنین است: <br> | ||
روزی یکی از دوستانش از وی پرسید: «پس از فارغ‌التحصیلی از الازهر، دوست داری چه کاره شوی»؟ شیخ محمد در پاسخ دوستش اظهار داشت: «می‌خواهم قاضی شوم»! دوستش، با رد این آرزو، به وی گفت: «برای قضاوت، تحصیل و آموزش در مذهب حنفی شرط است». شیخ محمد برای دست‌یابی به شغل مورد نظرش، از تحصیل مذهب مالکی دست برداشت و به آموختن مذهب حنفی پرداخت. <br> | روزی یکی از دوستانش از وی پرسید: «پس از فارغ‌التحصیلی از الازهر، دوست داری چه کاره شوی»؟ شیخ محمد در پاسخ دوستش اظهار داشت: «می‌خواهم قاضی شوم»! دوستش، با رد این آرزو، به وی گفت: «برای قضاوت، تحصیل و آموزش در مذهب حنفی شرط است». شیخ محمد برای دست‌یابی به شغل مورد نظرش، از تحصیل مذهب مالکی دست برداشت و به آموختن مذهب حنفی پرداخت. <br> | ||
لازم به یادآوری است که در محدوده حکومت عثمانی، بر اساس دستورالعمل | لازم به یادآوری است که در محدوده حکومت عثمانی، بر اساس دستورالعمل رسمی، در همه مناطق از جمله در مصر، مسئولیت قضاوت شرعی بر عهده عالمان حنفی مذهب بود و عالمان سایر مذاهب حق نداشتند بر کرسی قضاوت بنشینند. <br> | ||
به گفته دکتر محمد دسوقی، جریان رو‌آوری شیخ محمد بخیت به مذهب حنفی، به جای مذهب مالکی، را جناب استاد دکتر علی جمعه مفتی کشور مصر هم گزارش کرده است. <br> | به گفته دکتر محمد دسوقی، جریان رو‌آوری شیخ محمد بخیت به مذهب حنفی، به جای مذهب مالکی، را جناب استاد دکتر علی جمعه مفتی کشور مصر هم گزارش کرده است. <br> | ||
و نیز در شیوه تحصیلی شیخ محمد بخیت آورده‌اند که وی برای آموختن شرح کتاب «مراقی الفلاح» تألیف حسن بن عمّار حنفی (994ـ1069 هـ.ق) نزد دو استاد حاضر می‌شد. از وی پرسیدند چرا برای آموختن یک متن، در درس دو استاد حاضر می‌شوی؟ در پاسخ گفت: «هر یک از اساتید شیوه مخصوص در شرح کتاب دارند».<br> | و نیز در شیوه تحصیلی شیخ محمد بخیت آورده‌اند که وی برای آموختن شرح کتاب «مراقی الفلاح» تألیف حسن بن عمّار حنفی (994ـ1069 هـ. ق) نزد دو استاد حاضر می‌شد. از وی پرسیدند چرا برای آموختن یک متن، در درس دو استاد حاضر می‌شوی؟ در پاسخ گفت: «هر یک از اساتید شیوه مخصوص در شرح کتاب دارند».<br> | ||
=استادان و مشایخ شیخ محمد بخیت= | =استادان و مشایخ شیخ محمد بخیت= | ||
| خط ۸۹: | خط ۸۹: | ||
# حلّ الرمز عن معمّی اللغز؛ | # حلّ الرمز عن معمّی اللغز؛ | ||
# و ... | # و ... | ||
علاوه بر اینها، هزاران فتوای فقهی در پاسخ به پرسش‌های مختلف مردم مصر یا سایر کشورهای اسلامی از سوی شیخ مطیعی صادر شده است. در بسیاری از این فتاوا، پرداختن به مشکلات و مسائل عصر مورد توجه بوده است، مثل جریان‌هایی که افکار کمونیستی در پی داشت یا اختلافات برخی از حاکمان کشورهای اسلامی، یا مشکل ناهنجاری‌های اخلاقی که به صورت رسمی انجام می‌گرفت و یا تشویق و تحریص به مقاومت در برابر گروه‌های تبشیری مسیحیان و نیز مستشرقان؛ هر یک از این امور، موجب می‌گردید جامعه اسلامی | علاوه بر اینها، هزاران فتوای فقهی در پاسخ به پرسش‌های مختلف مردم مصر یا سایر کشورهای اسلامی از سوی شیخ مطیعی صادر شده است. در بسیاری از این فتاوا، پرداختن به مشکلات و مسائل عصر مورد توجه بوده است، مثل جریان‌هایی که افکار کمونیستی در پی داشت یا اختلافات برخی از حاکمان کشورهای اسلامی، یا مشکل ناهنجاری‌های اخلاقی که به صورت رسمی انجام می‌گرفت و یا تشویق و تحریص به مقاومت در برابر گروه‌های تبشیری مسیحیان و نیز مستشرقان؛ هر یک از این امور، موجب می‌گردید جامعه اسلامی مصر، از گمراهی‌های عصر نجات پیدا کند و مردم مسلمان از خطر فرهنگی دشمنان اسلام، حفظ گردند.<br> | ||
=تلاش‌های اجتماعی ـ فرهنگی= | =تلاش‌های اجتماعی ـ فرهنگی= | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
=تلاش‌های وحدت‌گرایانه= | =تلاش‌های وحدت‌گرایانه= | ||
* ـ تلاش برای صلح میان یمن و حجاز در درگیری‌های پنج ساله (1929 ـ 1934 م) میان پادشاه نجد و حجاز، ملک عبدالعزیز بن سعود (1367 ق / | * ـ تلاش برای صلح میان یمن و حجاز در درگیری‌های پنج ساله (1929 ـ 1934 م) میان پادشاه نجد و حجاز، ملک عبدالعزیز بن سعود (1367 ق / 1953م) و حاکم یمن، امام یحیی بن محمد بن یحیی حمید الدین (1367 ق / 1934 م).<br> | ||
وی با ارسال پیامی به طرفین درگیری، آنها را نصیحت کرد و از خون‌ریزی و قتل بی‌گناهان از دو کشور مسلمان بر حذر داشت. | وی با ارسال پیامی به طرفین درگیری، آنها را نصیحت کرد و از خون‌ریزی و قتل بی‌گناهان از دو کشور مسلمان بر حذر داشت. | ||
* ـ در پاسخ به سؤال درباره مدفن حضرت زینب(علیها‌السلام) که آیا در مصر است یا نه، به رأی مورخان بزرگ همانند طبری، ابن اثیر و ابن جبیر و سخاوی استناد کرده و معتقد است آن حضرت نه در زمان حیات، مصر را زیارت کرده و نه جسدش به مصر آورده شد. در عین حال، نظریات مخالفان این رأی را هم آورده که عده‌ای از صوفیه از جمله ابو اسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل خواص و ابو محمد عبد الوهاب بن احمد بن علی شعرانی حنفی می‌باشند. وی در این موضوع، بدون توجه به اختلافات، به نظریه‌پردازی علمی پرداخت و پس از اعلام نظرش، گروهی به مخالفت و گروهی به مخالفت با او برخاستند، اما وی هیچ عکس‌العملی به دو گروه مخالف و موافق نشان نداد تا اختلافی پدید نیاید و به وحدت امت اسلامی ضربه‌ای وارد نگردد.<br> | * ـ در پاسخ به سؤال درباره مدفن حضرت زینب(علیها‌السلام) که آیا در مصر است یا نه، به رأی مورخان بزرگ همانند طبری، ابن اثیر و ابن جبیر و سخاوی استناد کرده و معتقد است آن حضرت نه در زمان حیات، مصر را زیارت کرده و نه جسدش به مصر آورده شد. در عین حال، نظریات مخالفان این رأی را هم آورده که عده‌ای از صوفیه از جمله ابو اسحاق ابراهیم بن احمد بن اسماعیل خواص و ابو محمد عبد الوهاب بن احمد بن علی شعرانی حنفی می‌باشند. وی در این موضوع، بدون توجه به اختلافات، به نظریه‌پردازی علمی پرداخت و پس از اعلام نظرش، گروهی به مخالفت و گروهی به مخالفت با او برخاستند، اما وی هیچ عکس‌العملی به دو گروه مخالف و موافق نشان نداد تا اختلافی پدید نیاید و به وحدت امت اسلامی ضربه‌ای وارد نگردد.<br> | ||
* ـ گرچه شیخ محمد مطیعی حنفی مذهب بود و با اسم «محمد بخیت مطیعی حنفی» فتاوای صادره را امضا می‌نمود، اما به آرای مذاهب مختلف اهتمام می‌ورزید، تا جایی که به تأسیس «مؤسسه اجتهاد گروهی» پرداخت تا در ضمن آن، فتاوا و احکام صادره طبق یک برنامه‌ریزی کلان ارائه گردد. بر اساس این، آرایی را ترجیح می‌داد که با واقعیت خارجی جامعه اسلامی مطابقت داشته، مشکلات جامعه را علاج نماید. | * ـ گرچه شیخ محمد مطیعی حنفی مذهب بود و با اسم «محمد بخیت مطیعی حنفی» فتاوای صادره را امضا می‌نمود، اما به آرای مذاهب مختلف اهتمام می‌ورزید، تا جایی که به تأسیس «مؤسسه اجتهاد گروهی» پرداخت تا در ضمن آن، فتاوا و احکام صادره طبق یک برنامه‌ریزی کلان ارائه گردد. بر اساس این، آرایی را ترجیح می‌داد که با واقعیت خارجی جامعه اسلامی مطابقت داشته، مشکلات جامعه را علاج نماید. | ||
* ـ در جریان فتنه‌انگیزی برخی از نظریه‌پردازان مثل «رینان» که نوشته بود ملت فارسی (زبان) شیعه‌اند و مسلمان نیستند، شیخ محمد بخیت فریاد برمی‌آورد که: «خدا می‌داند و شهادت می‌دهد که «رینان» در گفتارش، دروغ میگوید. مردم فارس (ایران) برخی سنّی مذهب و برخی شیعه‌اند، اما آنها قبل از هر چیز مسلمان‌اند، و این اندیشمندان و رهبران فارسی زبان از قدیم تا زمان حاضر به اسلام گرویدند و همانند سایر مسلمانان حج و طواف خانه خدا را به جای می‌آورند و همانند نمازگزاران مسلمان به طرف کعبه نماز می‌خوانند و همانند روزه مسلمانان، روزه می‌گیرند و کتاب‌ها و تألیفات مخطوط و چاپ شده آنها، (بازار) کشورها را پر کرده است. این کتاب‌ها در اصول (کلام و عقاید) و فروع (فقهی) اسلامی تنظیم شده است».<br> | * ـ در جریان فتنه‌انگیزی برخی از نظریه‌پردازان مثل «رینان» که نوشته بود ملت فارسی (زبان) شیعه‌اند و مسلمان نیستند، شیخ محمد بخیت فریاد برمی‌آورد که: «خدا می‌داند و شهادت می‌دهد که «رینان» در گفتارش، دروغ میگوید. مردم فارس (ایران) برخی سنّی مذهب و برخی شیعه‌اند، اما آنها قبل از هر چیز مسلمان‌اند، و این اندیشمندان و رهبران فارسی زبان از قدیم تا زمان حاضر به اسلام گرویدند و همانند سایر مسلمانان حج و طواف خانه خدا را به جای می‌آورند و همانند نمازگزاران مسلمان به طرف کعبه نماز می‌خوانند و همانند روزه مسلمانان، روزه می‌گیرند و کتاب‌ها و تألیفات مخطوط و چاپ شده آنها، (بازار) کشورها را پر کرده است. این کتاب‌ها در اصول (کلام و عقاید) و فروع (فقهی) اسلامی تنظیم شده است».<br> | ||
* ـ وی در ضمن سخن دیگری که به مؤلفات فلاسفه و متفکران مسلمان ایرانی همانند فارابی، ابن سینا، | * ـ وی در ضمن سخن دیگری که به مؤلفات فلاسفه و متفکران مسلمان ایرانی همانند فارابی، ابن سینا، بهمنیار، ابن سبعین، و صدرالدین شیرازی و ... اشاره دارد، میگوید: «مخالفان و فتنه‌انگیزان نمی‌دانند که اسلام تبعیض‌نژادی را طرد کرده است؟ وقتی که ایرانیان مسلمان شدند، آنان و مسلمانان عرب، یک امت اسلامی را تشکیل دادند. آن‌چه که آنها را همانند یک ریسمان محکم به یک‌دیگر وصل کرد، دین اسلام و مجموعه آموزه‌های دینی بوده است».<br> | ||
* ـ شیخ مطیعی در کتاب «رفع الأغلاق عند مشروع الزواج و الطلاق» صفحه 100 (چاپ دار الفاروق بالجیزه، مصر) درباره مسائل اختلافی میان مذاهب اسلامی، و این که کسی نمی‌تواند دیگری را از عمل به هر مذهبی از مذاهب منع کند، آورده است: «آیا نمی‌بینی (شیعیان) امامیه که در حال حاضر در کشور مصر زندگی می‌کنند، بدون هیچ مشقتی به آرای مذهبی خودشان (شیعه) عمل می‌کنند؟»<br> | * ـ شیخ مطیعی در کتاب «رفع الأغلاق عند مشروع الزواج و الطلاق» صفحه 100 (چاپ دار الفاروق بالجیزه، مصر) درباره مسائل اختلافی میان مذاهب اسلامی، و این که کسی نمی‌تواند دیگری را از عمل به هر مذهبی از مذاهب منع کند، آورده است: «آیا نمی‌بینی (شیعیان) امامیه که در حال حاضر در کشور مصر زندگی می‌کنند، بدون هیچ مشقتی به آرای مذهبی خودشان (شیعه) عمل می‌کنند؟»<br> | ||
وی با طرح این نکته، به تقبیح تعصب مذهبی پرداخته، عمل به اجتهادات هر یک از مذاهب را صائب دانسته و همگان را به تقریب مذاهب دعوت می‌کند.<br> | وی با طرح این نکته، به تقبیح تعصب مذهبی پرداخته، عمل به اجتهادات هر یک از مذاهب را صائب دانسته و همگان را به تقریب مذاهب دعوت می‌کند.<br> | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۱۶: | ||
=منابع و مآخذ:= | =منابع و مآخذ:= | ||
این نوشتار، تلخیص، اقتباس و گزارشی از کتاب «محمد بخیت المطیعی، الفقیه الاصولی المفتی» تألیف دکتر محمد دسوقی می‌باشد که مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی آن را چاپ کرده است. هم‌چنین، مراجعه شود به: دانشنامه جهان اسلام، ج 2، ص449.<br> | این نوشتار، تلخیص، اقتباس و گزارشی از کتاب «محمد بخیت المطیعی، الفقیه الاصولی المفتی» تألیف دکتر محمد دسوقی می‌باشد که مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی آن را چاپ کرده است. هم‌چنین، مراجعه شود به: دانشنامه جهان اسلام، ج 2، ص449.<br> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده: فصلنامه اندیشه تقریب]] | [[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]] | ||
[[رده: مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
[[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | [[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | ||