۴٬۹۳۳
ویرایش
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'جریان شناسی' به 'جریان‌شناسی') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
'''پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر''' عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] در موضوع [[جریان‌شناسی جهان اسلام]] به نگارش درآمده است. <ref>نویسنده: رحیم ابوالحسینی</ref> | '''پیشینه جمعیتی شیعیان در مصر''' عنوان مقاله‌ای است به زبان فارسی که در [[پژوهشگاه مطالعات تقریبی]] در موضوع [[جریان‌شناسی جهان اسلام]] به نگارش درآمده است. <ref>نویسنده: رحیم ابوالحسینی</ref> | ||
==چکیده== | == چکیده == | ||
پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر(ص) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند [[ابوذر غفاری]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[مقداد بن اسود]] و [[عمار یاسر]]، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است.<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)</ref> با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن | پیشینه سکونت شیعیان در مصر به دوران صدر اسلام بازمی‌گردد. آن زمان که تعداد قابل توجهی از صحابه پیامبر(ص) در فتح مصر حضور داشتند و سپس ساکن آنجا شدند مانند [[ابوذر غفاری]]، [[ابوایوب انصاری]]، [[مقداد بن اسود]] و [[عمار یاسر]]، آغاز نخستین حضور فرهنگ شیعه در مصر بوده است.<ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰؛)</ref> با این حال، اولین نقش‌آفرینی شیعیان و قیام آنها علیه خلافت عباسی در مصر، قیام علی بن محمد، فرزند نفس زکیه بوده است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۷۰)</ref> امام علی(ع) در دوره خلافت خود، ابتدا [[قیس بن سعد بن عباده]] را به مصر فرستاد و بیشتر مردم مصر، جز گروهی از طرفداران عثمان، با علی(ع) بیعت کردند. <ref>(بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۹۶م، ج۲، ص۳۸۹)</ref> چندی بعد، امام علی(ع) محمد بن ابی‌بکر را به جای قیس بن سعد، به حکومت مصر منصوب کرد. <ref>(طبری، تاریخ الامم والملوک، بیروت، ج۴، ص۵۵۴-۵۵۵؛ ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷)</ref> اما در زمان وی، لشکر معاویه به رهبری عمرو‌عاص به مصر حمله کرد، [[محمد بن ابی‌بکر]] را کشت و آن سرزمین را تصرف نمود. <ref>(ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، ۱۳۸۳ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۱۱)</ref> | ||
==شیعیان در دوره امویان و عباسیان== | == شیعیان در دوره امویان و عباسیان == | ||
گرایشهای شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت. <ref>(وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)</ref> وجود گرایشهای شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)</ref> و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی(ع)، معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید. <ref>(ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)</ref> | گرایشهای شیعی در دوره سلطه امویان بر مصر، به طور کامل از بین نرفت. <ref>(وردانی، شیعه در مصر، ۱۳۸۲ش، ص۱۷۱)</ref> وجود گرایشهای شیعی و علوی در مصر، و دوری آن از مرکز خلافت، باعث شد برخی از قیام‌کنندگان علوی، به مصر بروند. برخی قیام‌های علویان در مصر، عبارتند از: قیام علی بن محمد، برادر نفس زکیه، در سال ۱۴۵ق که با شکست مواجه شد. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن ابراهیم بن عبدالله بن طباطبا در ۲۵۴ق در صعید <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۵)</ref> قیام احمد بن محمد بن عبدالله بن طباطبا در سال ۲۵۵ قمری در نزدیکی اسکندریه <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص386)</ref> و همچنین قیام ابراهیم بن محمد، از نوادگان امام علی(ع)، معروف به ابن صوفی، در سال ۲۵۶ق در زمان حکومت طولونیان بر مصر، در منطقه صعید. <ref>(ابن خلدون، تاریخ، ۱۹۸۸م، ج۴، ص۳۹۲)</ref> | ||
چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق(ع) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref> به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در [[جامع عتیق]] فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref> | چنانکه مقریزی (۷۶۶-۸۴۵ق)، مورخ مشهور مصری در کتاب خود، المواعظ و الاعتبار شرح داده، پس از آنکه در عاشورای ۳۵۰ق، شیعیان در مزار کلثوم، از نوادگان امام صادق(ع) جمع شدند و به عزاداری پرداختند، مأموران اموی به آنها حمله کرده و بسیاری را کشتند و پس از آن فشار بر شیعیان افزایش یافت؛ تا آنجا که برای آزمودن مردم از آنها می‌پرسیدند «دایی‌ات کیست؟» و اگر پاسخی غیر از «معاویه» می‌شنیدند، آنها را مجازات می‌کردند؛ چرا که معتقد بودند معاویه، «خال المؤمنین»، یعنی دایی مؤمنان است. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref> به گفته مقریزی، در این دوران، منادیانی در روز جمعه بر در [[جامع عتیق]] فریاد می‌زدند که معاویه دایی مؤمنان است و مناقب او را برمی‌شمردند. <ref>(مقریزی، المواعظ و الاعتبار، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۳۸۷)</ref> | ||
==شیعیان در دوره خلافت فاطمیان== | == شیعیان در دوره خلافت فاطمیان == | ||
نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره فاطمیان اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی اسماعیلی مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر مصر غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین نام عباسیان را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)</ref> بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)</ref> تأسیس [[مسجد جامع الازهر]] در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)</ref> و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)</ref> | نخستین حضور تأثیرگذار شیعیان در مصر، در دوره فاطمیان اتفاق افتاد. فاطمیان، شیعیانی اسماعیلی مذهب بودند که در سال ۳۵۸هجری توانستند بر مصر غلبه یابند و بیش از دو قرن بر آن حاکم شوند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> ساختن شهر فعلی قاهره، از اولین اقدامات فاطمیان در مصر بوده است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین نام عباسیان را از منابر و سکه‌های مصر حذف کرده و عبارت «حی علی خیر العمل» را به اذان‌ها افزودند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص۸۰)</ref> فاطمیان همچنین اقدام به برگزاری سوگواری عاشورا کردند. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص84)</ref> بنابر گزارش‌های تاریخی، الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، در سال ۴۰۴هجری دستور داد تمام دکان‌های قاهره، جز نانوایی‌ها، در روز عاشورا بسته باشد. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص87)</ref> تأسیس [[مسجد جامع الازهر]] در سال ۳۵۹هجری برای تبلیغ آموزه‌های مذهب اسماعیلی <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص83)</ref> و همچنین پایه‌گذاری دارالحکمه یا دارالعلم در سال ۳۹۵هجری که به منزله کتابخانه عمومی و دانشگاه دانسته شده، از دیگر اقدامات فاطمیان در مصر است. <ref>(ناصری طاهری، فاطمیان در مصر، ۱۳۷۹ش، ص86)</ref> | ||
==محبت اهل‌بیت(ع) در میان مصریان== | == محبت اهل‌بیت(ع) در میان مصریان == | ||
بی تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است.<ref>( قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)</ref>؛ تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعهگرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)</ref> در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت، ضروری است و بغض اهل بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> امام حسین(ع) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> زیارت قبور اهل بیت، اهمیت صحیفه سجادیه، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه(ع)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> | بی تردید نفوذ فرهنگی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) در مصر همواره یکی از عناصر مهم در محبت اهالی مصر به ویژه صوفیان مصری به اهل بیت بوده است. احترام و ارادت صوفیه مصر به اهل بیت، سبب نزدیک شدن مردم مصر به مذهب جعفری شده است.<ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص۱۲۱)</ref>؛ تا آنجا که فرقه‌های صوفی در مصر، متهم به شیعهگرایی شده‌اند و تصوف، دروازه ورود تشیع به مصر و جهان اسلام دانسته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص134)</ref> در میان مسلمانان مصری اعم از شیعه و سنی، محبت به اهل بیت، ضروری است و بغض اهل بیت، به منزله انحراف از دین تلقی می‌شود. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> امام حسین(ع) در میان برخی از فرقه‌های صوفیه به عنوان «شهید حق» شناخته شده است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> زیارت قبور اهل بیت، اهمیت صحیفه سجادیه، برگزاری جشن‌های میلاد پیامبر و ائمه(ع)، برخی دیگر از وجوه تشابه صوفیان با شیعیان است. <ref>(قاسمی، «صوفیه مصر و نقاط همگرایی و واگرایی با شیعیان»، ص135)</ref> | ||
==سابقه مهاجرت شیعیان به مصر== | == سابقه مهاجرت شیعیان به مصر == | ||
یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت(ع) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)</ref> علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)</ref> بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است. <ref>(ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)</ref> متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین(ع) در کربلا برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)</ref> برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند. <ref>(جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)</ref> قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)</ref> | یکی از عوامل گرایش مصریان به اهل بیت(ع) و گسترش تشیع در مصر، مهاجرت علویان و اصحاب ائمه به آنجا، دانسته شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۸۲-۸۳)</ref> علویان گاه از سر اختیار و برای تبلیغ تشیع به مصر هجرت می‌کرده‌اند و گاه برای فرار از مجازات‌هایی که برخی از خلفای عباسی مانند مأمون و متوکل برای آنها قرار داده بوده‌اند. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص83)</ref> بیش از هشتاد نفر از طالبیان به مصر مهاجرت کرده‌اند که اسامی آنها در کتاب منتقلة الطالبیة نقل شده است. <ref>(ابن طباطبا، منتقلة الطالبیة، ۱۳۸۸ق، ص۲۹۱-۳۰۶)</ref> متوکل عباسی در سال ۲۳۶ق، علاوه بر ویران ساختن مرقد امام حسین(ع) در کربلا برای مقابله با شیعیان، دستور اخراج بزرگان علوی از مصر را نیز صادر کرد. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۷)</ref> برخی محققان، این دستور را حاکی از نفوذ علویان در مصر دانسته‌اند. <ref>(جباری، سازمان وکالت، ۱۳۸۲ش، ج۱، ص۱۰۷)</ref> قیام‌های علویان مصر از سال ۲۵۲ق تا ۲۷۰ق، در واکنش به محدودیت‌هایی دانسته شده که علیه شیعیان اجرا می‌شده است. <ref>(جلیلی، «گرایشهای شیعی در مصر تا میانه سده سوم هجری»، ص۷۹-۸۱)</ref> | ||
==آمار شیعیان در مصر== | == آمار شیعیان در مصر == | ||
آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref> اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است. <ref>(Egypt’s Shia come out of hiding)</ref> منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref> | آمارهای کنونی در مورد تعداد شیعیان در مصر مختلف است. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref> اما چنانکه سایت اینترنتی نشریه اکونومیست نوشته است، پس از انقلاب و تحولات مصر در 25 ژانویه سال ۲۰۱۱ میلادی، شیعیان توانسته‌اند بیش از گذشته اعتقاد خود به تشیع را علنی کنند و همین منبع، جمعیت شیعیان مصر را تا یک میلیون نفر برآورد کرده است. <ref>(Egypt’s Shia come out of hiding)</ref> منابع دیگری، این تعداد را بین ۸۰۰ هزار تا دو میلیون شیعه تخمین زده‌اند. <ref>(Shi’a of Egypt)</ref> | ||
شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند. <ref>(حسینی، «شیعیان مصر؛ گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)</ref> | شیعیان مصر در مناطق مختلفی از جمله شهرهای منصوره و طنطا در شمال مصر و نیز مناطقی از جنوب آن مانند اسوان و قنا در منطقه صعید، و شهرهای اسنا، ارفو، ارمنت و قفطا زندگی می‌کنند. <ref>(حسینی، «شیعیان مصر؛ گذشته و حال»، ص۲۸؛ التشیع فی افریقیا، ۲۰۱۱م، ص۶۳۶)</ref> | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
<references /> | <references /> | ||
[[رده: مقالات]] | [[رده:مقالات]] | ||
[[رده: مصر]] | [[رده:مصر]] | ||