۲۲٬۰۶۹
ویرایش
جز
←نقش سلفی‌گری در تحول جایگاه اسلام در فرانسه
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
== الف. پیشینه تحقیق == | == الف. پیشینه تحقیق == | ||
مطالعاتی بسیار در زمینه [[اسلام‌گرایی]] در [[جهان اسلام]] و [[خاورمیانه]] به‌صورت عام، و در غرب و [[فرانسه]] به‌صورت خاص انجام شده‌اند؛ شمار این پژوهش‌ها پس از رویداد یازدهم سپتامبر 2001 میلادی<ref> رویداد یازدهم سپتامبر؛ حملاتی تروریستی و انتحاری که گروه تروریستی [[القاعده]]، آن را در خاک [[ایالات متحده آمریکا]] انجام داد. در این حادثه نوزده تن از عناصر القاعده، چهار هواپیمای تجاری-مسافربری را ربودند. هواپیماربایان دو هواپیما را در فاصله‌های زمانی گوناگون به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در [[نیویورک]] کوبیدند. در نتیجه این دو برخورد، همه مسافران به همراه عده بسیاری در ساختمان‌ها کشته شدند. هر دو ساختمان، پس از دو ساعت به‌طور کامل ویران شدند و خسارت فراوانی به ساختمان‌های پیرامون زدند. این گروه، هواپیمای سوم را به پنتاگون، واقع در ارلینگتون در ویرجینیا زدند. هواپیمای چهارم در محلی نزدیک شنکسویل، در ایالت پنسیلوانیا سرنگون شد.</ref> به‌طوری چشمگیر رشد داشته است؛ باوجوداین، پژوهش‌های انجام و منتشر شده در باب جریان سلفی در فرانسه، بسیار کم‌شمارند؛ شاید این نقص با تداخل مفاهیم اسلام‌گرایی و سلفی‌گری قابل چشم‌پوشی باشد؛ اما با توجه به پیچیدگی جریان‌های اسلام‌گرا در دهۀ اخیر و گسترش فعالیت‌ها و گرایش‌های آنان، تحلیل و مطالعۀ این جریان‌ها ضرورتی بیشتر را می‌طلبد. ریشه‌های خارجی جریان‌های اسلام‌گرای سلفی در فرانسه را می‌توان به لحاظ فکری و نظری (تئوریک)، در [[عربستان سعودی]] و [[شمال آفریقا]] یافت. مهم‌ترین پژوهش منتشر شده در باب سلفی‌گری در [[فرانسه]]، کتابی با عنوان '''«سلفی‌گری امروز، جنبش‌های فرقه‌گرا در غرب»''' به قلم ''سمیر امقر'' میباشد<ref>این کتاب درواقع، رساله دکترای نویسنده در رشته جامعه‌شناسی است که زیر نظر اولیویه روا مدیر پژوهشی در مدرسه عالی علوم اجتماعی [[پاریس]] گذرانده شده است. کتاب، حاصل پژوهشی درخصوص پدیده اسلام سلفی است. پژوهشگر در خلال نٌه سال (از 2002 تا 2011) با 87 نفر از هواداران سلفی (در محدوده سنی 19 تا 54 سال) در مناطق مختلف [[فرانسه]] و نیز در [[بلژیک]]، [[انگلستان]]، [[کانادا]] و ایالات متحده مصاحبه کرده است. وی همدلانه به شبکه‌های سلفی در [[اروپا]] و آمریکای شمالی وارد شده، و به گفته خود، رابطه‌ای دوگانه مبتنی بر محبت و تنفر هم‌زمان نسبت به آنان پیدا کرده است؛ ولی به‌عنوان پژوهشگر علوم اجتماعی، فاصله خود را با موضوع تحقیق حفظ کرده است.</ref> همچنین آثار دیگری در این زمینه نوشته شده است<ref>کتاب‌های دیگر مرتبط با این موضوع: سلفی‌گری چیست؟ نوشتهٔ: برنار روژیه، و کتاب «سلفی‌گری از خلیج فارس تا حومه پاریس»؛ سلفی‌گری جهانی‌شده اثر: محمدعلی ادراوی.</ref>. | مطالعاتی بسیار در زمینه [[اسلام‌گرایی]] در [[جهان اسلام]] و [[خاورمیانه]] به‌صورت عام، و در غرب و [[فرانسه]] به‌صورت خاص انجام شده‌اند؛ شمار این پژوهش‌ها پس از رویداد یازدهم سپتامبر 2001 میلادی<ref> رویداد یازدهم سپتامبر؛ حملاتی تروریستی و انتحاری که گروه تروریستی [[القاعده]]، آن را در خاک [[ایالات متحده آمریکا]] انجام داد. در این حادثه نوزده تن از عناصر القاعده، چهار هواپیمای تجاری-مسافربری را ربودند. هواپیماربایان دو هواپیما را در فاصله‌های زمانی گوناگون به برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در [[نیویورک]] کوبیدند. در نتیجه این دو برخورد، همه مسافران به همراه عده بسیاری در ساختمان‌ها کشته شدند. هر دو ساختمان، پس از دو ساعت به‌طور کامل ویران شدند و خسارت فراوانی به ساختمان‌های پیرامون زدند. این گروه، هواپیمای سوم را به پنتاگون، واقع در ارلینگتون در ویرجینیا زدند. هواپیمای چهارم در محلی نزدیک شنکسویل، در ایالت پنسیلوانیا سرنگون شد.</ref> به‌طوری چشمگیر رشد داشته است؛ باوجوداین، پژوهش‌های انجام و منتشر شده در باب جریان سلفی در فرانسه، بسیار کم‌شمارند؛ شاید این نقص با تداخل مفاهیم اسلام‌گرایی و سلفی‌گری قابل چشم‌پوشی باشد؛ اما با توجه به پیچیدگی جریان‌های اسلام‌گرا در دهۀ اخیر و گسترش فعالیت‌ها و گرایش‌های آنان، تحلیل و مطالعۀ این جریان‌ها ضرورتی بیشتر را می‌طلبد. ریشه‌های خارجی جریان‌های اسلام‌گرای سلفی در فرانسه را می‌توان به لحاظ فکری و نظری (تئوریک)، در [[عربستان سعودی]] و [[شمال آفریقا]] یافت. مهم‌ترین پژوهش منتشر شده در باب سلفی‌گری در [[فرانسه]]، کتابی با عنوان '''«سلفی‌گری امروز، جنبش‌های فرقه‌گرا در غرب»''' به قلم '''سمیر امقر''' میباشد<ref>این کتاب درواقع، رساله دکترای نویسنده در رشته جامعه‌شناسی است که زیر نظر اولیویه روا مدیر پژوهشی در مدرسه عالی علوم اجتماعی [[پاریس]] گذرانده شده است. کتاب، حاصل پژوهشی درخصوص پدیده اسلام سلفی است. پژوهشگر در خلال نٌه سال (از 2002 تا 2011) با 87 نفر از هواداران سلفی (در محدوده سنی 19 تا 54 سال) در مناطق مختلف [[فرانسه]] و نیز در [[بلژیک]]، [[انگلستان]]، [[کانادا]] و ایالات متحده مصاحبه کرده است. وی همدلانه به شبکه‌های سلفی در [[اروپا]] و آمریکای شمالی وارد شده، و به گفته خود، رابطه‌ای دوگانه مبتنی بر محبت و تنفر هم‌زمان نسبت به آنان پیدا کرده است؛ ولی به‌عنوان پژوهشگر علوم اجتماعی، فاصله خود را با موضوع تحقیق حفظ کرده است.</ref> همچنین آثار دیگری در این زمینه نوشته شده است<ref>کتاب‌های دیگر مرتبط با این موضوع: سلفی‌گری چیست؟ نوشتهٔ: برنار روژیه، و کتاب «سلفی‌گری از خلیج فارس تا حومه پاریس»؛ سلفی‌گری جهانی‌شده اثر: محمدعلی ادراوی.</ref>. | ||
== ب. مبانی نظری سلفی‌گری == | == ب. مبانی نظری سلفی‌گری == | ||
| خط ۸۰: | خط ۸۰: | ||
=== سلفیه در هندوستان === | === سلفیه در هندوستان === | ||
''شاه ولی‌الله دهلوی''، تحت تأثیر آرای [[ابن تیمیه]]، رساله التوحید خود را نگاشت. تفکر سلفی در [[هند]]، در برابر تفکر [[صوفی]] و تشیع غالی در درون و ضد کمپانی هند شرقی در برون پدید آمد؛ تاجایی‌که شاه عبدالعزیز دهلوی (فرزند شاه ولی‌الله)، [[هند]] را سرزمین کفار و دارالحرب اعلام کرد. تأسیس سلسله مدارس علمیه [[دیوبند]] (پس از 1283 ه. ق)، در گسترش اندیشه [[سلفی]] _متمایل به وهابی_ در شرق و جنوب آسیا و شبه‌‌قاره _از جمله در [[افغانستان]] و شرق [[ایران]]_ مؤثر بوده است. به سبب وجود گرایش‌های صوفیانه در [[دیوبندیه]]، انتقادهایی ازسوی علمای [[وهابی]] سعودی بر [[دیوبندیه]] وارد شده است. | '''شاه ولی‌الله دهلوی'''، تحت تأثیر آرای [[ابن تیمیه]]، '''رساله التوحید''' خود را نگاشت. تفکر سلفی در [[هند]]، در برابر تفکر [[صوفی]] و تشیع غالی در درون و ضد کمپانی هند شرقی در برون پدید آمد؛ تاجایی‌که شاه عبدالعزیز دهلوی (فرزند شاه ولی‌الله)، [[هند]] را سرزمین کفار و دارالحرب اعلام کرد. تأسیس سلسله مدارس علمیه [[دیوبند]] (پس از 1283 ه. ق)، در گسترش اندیشه [[سلفی]] _متمایل به وهابی_ در شرق و جنوب آسیا و شبه‌‌قاره _از جمله در [[افغانستان]] و شرق [[ایران]]_ مؤثر بوده است. به سبب وجود گرایش‌های صوفیانه در [[دیوبندیه]]، انتقادهایی ازسوی علمای [[وهابی]] سعودی بر [[دیوبندیه]] وارد شده است. | ||
=== سلفیه در شمال آفریقا === | === سلفیه در شمال آفریقا === | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۵: | ||
به گفته‌ٔ '''سمیر امقر'''، سلفی‌گری، خود را بر گونه‌های دیگر اسلام سنتی در فرانسه تحمیل‌کرده، ریشه دوانده و گوی سبقت را از آنان ربوده است. از ویژگی‌های سلفی‌گری، توانایی درنوردیدن مرزهای اجتماعی، طبیعی و خانوادگی است و توانسته است در شهرهای کوچک و بزرگ و روستاها، شبکه خود را گسترش داده، از میان خانواده‌های ترک، کوموری و اهل گینه یا مالی، با تمام تفاوت‌های فرهنگی و خانوادگی، افرادی را جذب کند. بدین‌ترتیب، اسلام سنتی در برابر اسلام سلفی در فرانسه جامانده است و نمایندگان آن از انتظارهای نسل جدید فاصله گرفته‌اند؛ نسلی که درپی اسلامی‌کردن مجدد مناسبات اجتماعی است و هنجارهای ارزشی روشنی را طلب می‌کند و آن را نه در «[[اخوان‌المسلمین]]» و نه در «نهضت تبلیغ» که در سلفی‌گری می‌یابد. اسلام سنتی در فرانسه در حال گذار به پیری است و حال آنکه سلفی‌گری، جنبشی جوان است. | به گفته‌ٔ '''سمیر امقر'''، سلفی‌گری، خود را بر گونه‌های دیگر اسلام سنتی در فرانسه تحمیل‌کرده، ریشه دوانده و گوی سبقت را از آنان ربوده است. از ویژگی‌های سلفی‌گری، توانایی درنوردیدن مرزهای اجتماعی، طبیعی و خانوادگی است و توانسته است در شهرهای کوچک و بزرگ و روستاها، شبکه خود را گسترش داده، از میان خانواده‌های ترک، کوموری و اهل گینه یا مالی، با تمام تفاوت‌های فرهنگی و خانوادگی، افرادی را جذب کند. بدین‌ترتیب، اسلام سنتی در برابر اسلام سلفی در فرانسه جامانده است و نمایندگان آن از انتظارهای نسل جدید فاصله گرفته‌اند؛ نسلی که درپی اسلامی‌کردن مجدد مناسبات اجتماعی است و هنجارهای ارزشی روشنی را طلب می‌کند و آن را نه در «[[اخوان‌المسلمین]]» و نه در «نهضت تبلیغ» که در سلفی‌گری می‌یابد. اسلام سنتی در فرانسه در حال گذار به پیری است و حال آنکه سلفی‌گری، جنبشی جوان است. | ||
سلفی‌گری، رابطه خود با اجتماع و برداشت خود از فرایند جذب و هضم در جامعه‌ٔ غربی را براساس قرائتی انتقادی و گاه بسیار خشن از جامعه و مناسبات آن تعریف | سلفی‌گری، رابطه خود با اجتماع و برداشت خود از فرایند جذب و هضم در جامعه‌ٔ غربی را براساس قرائتی انتقادی و گاه بسیار خشن از جامعه و مناسبات آن تعریف کرده است. منطق آنان بیش از آنکه به عمل مستقیم و عمل‌گرایی سیاسی، نزدیک باشد، در چهارچوب منطق اعتراض نمادین، قابل فهم است. سلفی‌گری اندیشه‌ها و تصاویری ساده و بسیط به باورمندان خود ارائه می‌کند که متضمن نگاهی نخبگانی و استعلایی به دیگران و جهان است و آنان را برگزیدگانی دارای رسالت ویژه جلوه می‌دهد. جماعت سلفی در برابر رسالتی که به فرد سلفی می‌دهد، ضمانت‌هایی را مانند شیوه پوشش، شکل خانواده و روابط خانوادگی می‌طلبد که به نظارت گروه بر زندگی فردی و خانوادگی می‌انجامد. از این حیث، سلفی‌گری به مرزهای فرقه‌ای نزدیک می‌شود؛ تا جایی که علمای سلفی [[عربستان سعودی]] از جماعت سلفی فرانسوی خواسته‌اند تا در برابر مسلمانان غیرسلفی و غیرمسلمانان فرانسوی، نرمش و انعطافی بیشتر از خود نشان دهند تا به چهره اجتماعی جریان سلفی آسیبی نرسد. این رویکرد، به گشایش بیشتر و منطق خروج از فرقه‌گرایی موجود کمک می‌کند؛ یعنی، بی‌آنکه منطق و نظریه سلفی، دستخوش تغییری شود، شماری از مؤمنان سلفی به اندیشه چاره‌جویی و یافتن راه‌هایی میانی، بین رفتار سلفی و عرف عامه مسلمانان در فرانسه و عرف اجتماعی فرانسویان روی می‌آورند و براساس مرزهای سیال و عرفی تازه، خود را با جامعه تطبیق می‌دهند. بر این اساس، دیگر مرزی وجود ندارد که نتوان از آن گذشت؛ برای نمونه، پیدایش مد سلفی می‌تواند از این منظر، فهمیده و تحلیل شود. چنین تحولی به خروج از منطق فرقه‌گرایی و البته شناورشدن مرزهای فرقه می‌انجامد و تصویر بسته و متصلب از اسلام سنتی و سلفی را دگرگون می‌کند. | ||
'''فرهاد خسرو خاور''' جامعه‌شناس ایرانی- فرانسوی معتقد است که «سلفی‌گری، جریانی به‌شدت سنت‌گراست که به تفسیر صریح و ظاهری قرآن و بازگشت به اسلام ناب و متصلب سال‌های آغازین، ملتزم است. سلفیان، داعیه‌دار گسست کامل با جامعه اطراف خود هستند و هرگونه انحراف رفتاری، مانند نوشیدن مشروب‌های الکلی و کشیدن سیگار را رد می‌کنند. سلفی‌ها، بیشتر، جوانانی زیر سی سال هستند که فقط در جستجوی راه نجات و رستگاری‌اند؛ آنها در جستجوی اسلام ناب یا در گسست با مدرنیته، به اسلام تندرو | '''فرهاد خسرو خاور''' جامعه‌شناس ایرانی- فرانسوی معتقد است که «سلفی‌گری، جریانی به‌شدت سنت‌گراست که به تفسیر صریح و ظاهری [[قرآن]] و بازگشت به [[اسلام]] ناب و متصلب سال‌های آغازین، ملتزم است. سلفیان، داعیه‌دار گسست کامل با جامعه اطراف خود هستند و هرگونه انحراف رفتاری، مانند نوشیدن مشروب‌های الکلی و کشیدن سیگار را رد می‌کنند. سلفی‌ها، بیشتر، جوانانی زیر سی سال هستند که فقط در جستجوی راه نجات و رستگاری‌اند؛ آنها در جستجوی اسلام ناب یا در گسست با مدرنیته، به اسلام تندرو روی می‌آورند. به نظر وی، سلفی‌گری، شکلی از فرقه‌گرایی نو است که امکان گسست ذهنی از واقعیت اجتماعی و به خود مشغول‌شدن با انزوا و انعزال را فراهم می‌کند». | ||
== اشکال سلفی‌گری در فرانسه == | == اشکال سلفی‌گری در فرانسه == | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۳: | ||
=== سلفی‌گری هویتی (تنزه‌طلب) === | === سلفی‌گری هویتی (تنزه‌طلب) === | ||
به نظر | به نظر '''امقر'''، 95 درصد سلفیان در فرانسه، به شیوه سنتی و هویتی در پی اسلام ناب و بی‌پیرایه و با دغدغه‌ٔ بازگشت به آموزه‌های صدر اسلام، به سلفی‌گری تنزه‌طلب روی آورده‌اند. این جریان، بدنه اصلی سلفی‌گری را شکل می‌دهد و در دوشاخه‌ٔ وعظ و تبلیغ دینی و آموزش معارف دینی به‌صورت شاخص، فعال است. همچنین، به سبب وجه غیرسیاسی‌اش، بیشتر از آن انتقاد شده است و هرگونه اقدام مسلحانه را نفی می‌کند. برای نمونه، این شاخه از سلفی‌گری، که به رژیم [[عربستان سعودی]] نزدیک است، عملیات حمله به برج‌های مرکز تجارت جهانی را در [[یازدهم سپتامر]] 2001 م، محکوم کرد. | ||
'''دومینیک توما''' معتقد است که سلفیان سنت‌گرا و محافظه‌کار با بی‌علاقگی به امر سیاسی، اسلامی‌سازی جامعه را از پایین (بدنه اجتماعی) و با شیوع رفتارهای سخت‌گیرانه مدنظر دارند؛ برخلاف سلفیان سیاسی که می‌خواهند از بالا و از طریق ابزارهای سیاسی، به تغییر هنجارهای اجتماعی اقدام کنند. | '''دومینیک توما''' معتقد است که سلفیان سنت‌گرا و محافظه‌کار با بی‌علاقگی به امر سیاسی، اسلامی‌سازی جامعه را از پایین (بدنه اجتماعی) و با شیوع رفتارهای سخت‌گیرانه مدنظر دارند؛ برخلاف سلفیان سیاسی که می‌خواهند از بالا و از طریق ابزارهای سیاسی، به تغییر هنجارهای اجتماعی اقدام کنند. | ||
=== سلفی‌گری سیاسی === | === سلفی‌گری سیاسی === | ||
به گفته | به گفته '''امقر'''، این گروه از سلفیان معتقدند که برای دفاع از هویت اسلامی در [[فرانسه]] و در [[اروپا]]، باید از ابزارهای قانونی استفاده کرد. از نظر آنان، زور و خشونت مسلحانه در درون نظام‌های غربی، مجاز نیست. این گروه، اقلیتی سلفی بیش نیستند. برخی پدیده‌ها مانند قانون ضد حجاب یا تظاهرات در برابر سفارت [[آمریکا]] (سپتامبر 2012) یا تظاهرات ضد انتشار '''کاریکاتورهای پیامبر''' در مجله '''«شارلی ابدو»''' به برانگیخته‌شدن احساسات و بیدارشدن وجدان و درک سیاسی این گروه‌ها کمک کرده‌اند. | ||
به گفته | به گفته '''دومینیک توما'''، این گروه از سلفیان اصلاح‌گرا، گشایش بیشتر مؤسسات سیاسی را نسبت به حوزه‌ٔ دینی خواستارند و تحت تأثیر راهبرد جنبش اخوان، راه‌اندازی احزاب سیاسی سلفی و مشارکت در انتخابات را می‌خواهند. به نظر می‌رسد در فضای سیاسی و قانونی موجود [[فرانسه]]، حتی در برداشت موسع از لائیسیته، امکان راه‌اندازی احزاب سیاسی دینی حتی با مشارکت محدود در انتخابات محلی وجود ندارد. | ||
=== سلفی‌گری انقلابی (جهادی) === | === سلفی‌گری انقلابی (جهادی) === | ||
به گفته '''امقر'''، سلفیان انقلابی به کاربست خشونت مسلحانه به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف دینی اعتقاد دارند. آنان [[جهاد]] را واجبی دینی می‌دانند و تمایزی میان محدوده جغرافیایی آن در کشورهای اسلامی و غربی، قائل نیستند؛ این گروه، بسیار کم‌شمارند. | به گفته '''امقر'''، سلفیان انقلابی به کاربست خشونت مسلحانه به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف دینی اعتقاد دارند. آنان [[جهاد]] را واجبی دینی می‌دانند و تمایزی میان محدوده جغرافیایی آن در کشورهای اسلامی و غربی، قائل نیستند؛ این گروه، بسیار کم‌شمارند. | ||
به اعتقاد '''دومینیک توما'''، جهادگرایان سلفی (از سال 1980 میلادی به این سو)، هدف آزادسازی هم‌زمان امت اسلامی را از یوغ اشغالگران بیگانه و طاغوت‌های داخلی، طلب و دنبال می‌کنند. '''مالک شبل'''، مردم‌شناس دین و مترجم [[قرآن]] به فرانسوی، معتقد است که پیوست و تداومی میان [[وهابیت]]، سلفی‌گری و جهادگری وجود دارد. اگر خطیب و واعظ سلفی، خود به جهاد و اقدام خشونت‌‌بار وارد نشود، پیروان او، ممکن است روزی در معرض این اقدام قرار بگیرند؛ به‌ویژه اگر مشکلاتی مانند بیکاری و پریشانی، گریبان‌گیرشان شود. به نظر وی، سلفیان جهادگر با جهاد مقدس درپی بازگرداندن نظم قدیم ازدست‌رفته به جهان اسلام و تجدید عظمت اسلام نخستین هستند؛ شماری از این افراد با شرکت در دوره‌های آموزشی فشرده در [[افغانستان]]، آموزش‌های نظامی و ایدئولوژیک را گذرانده‌اند و برای اقدام نظامی تا سرحد فداکردن خود، در راه آرمانشان آماده‌اند. | به اعتقاد '''دومینیک توما'''، جهادگرایان سلفی (از سال 1980 میلادی به این سو)، هدف آزادسازی هم‌زمان امت اسلامی را از یوغ اشغالگران بیگانه و طاغوت‌های داخلی، طلب و دنبال می‌کنند. '''مالک شبل'''، مردم‌شناس دین و مترجم [[قرآن]] به فرانسوی، معتقد است که پیوست و تداومی میان [[وهابیت]]، سلفی‌گری و جهادگری وجود دارد. اگر خطیب و واعظ سلفی، خود به جهاد و اقدام خشونت‌‌بار وارد نشود، پیروان او، ممکن است روزی در معرض این اقدام قرار بگیرند؛ به‌ویژه اگر مشکلاتی مانند بیکاری و پریشانی، گریبان‌گیرشان شود. به نظر وی، سلفیان جهادگر با جهاد مقدس درپی بازگرداندن نظم قدیم ازدست‌رفته به [[جهان اسلام]] و تجدید عظمت اسلام نخستین هستند؛ شماری از این افراد با شرکت در دوره‌های آموزشی فشرده در [[افغانستان]]، آموزش‌های نظامی و ایدئولوژیک را گذرانده‌اند و برای اقدام نظامی تا سرحد فداکردن خود، در راه آرمانشان آماده‌اند. | ||
== نتیجه‌گیری == | == نتیجه‌گیری == | ||