confirmed، مدیران
۳۶٬۱۹۳
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'بنده ام' به 'بندهام') |
|||
(۴۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات سوره قرآن | |||
| عنوان = سوره حمد | |||
| تصویر = سوره حمد.jpg | |||
| نامهای دیگر سوره = {{فهرست جعبه افقی |الفاتحه |امالکتاب | و ... }} | |||
| | | شماره سوره = ۱ | ||
|شماره سوره | | محل نزول = مکه (مکی) | ||
| جزء = ۱ | |||
| | | تعداد آیات = 7 | ||
|جزء | }} | ||
'''سوره حمد''' یا [[سوره حمد|سوره فاتحه]] نخستین سوره [[قرآن|قرآن کریم]]، ملقب به امالکتاب، از [[سورههای مکی]] و در جزء یک قرار دارد. این سوره از سورههای «قصار» است که در عین اختصار، بنا بر روایات، در معنا بزرگ و اساس [[قرآن]] است. سورهٔ فاتحه در [[نمازهای واجب]] و [[مستحب]] خوانده میشود و محتوای اصلی آن، [[توحید]] و سپاس [[خدا|خداوند]] است. | |||
این سوره که به [[سوره حمد|امالکتاب]] نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شدهاست. محتوای اصلی آن [[توحید]] و سپاس خداوند است. | |||
|تعداد آیات | |||
| | |||
| | |||
| | |||
| | |||
== نامهای دیگر == | |||
# سوره فاتحة الکتاب، | |||
# سوره فاتحة القرآن، | |||
# سوره امالکتاب، | |||
# سوره امالقرآن، | |||
# سوره سبع المثانی، | |||
# سوره قرآن العظیم، | |||
# سوره حمد، | |||
# سوره صلاة(سوره نماز)، | |||
# سوره شفاء، | |||
# سوره شافیه، | |||
# سوره رِقیّه، | |||
# سوره اساس، | |||
# سوره وافیه، | |||
# سوره کافیه، | |||
# سوره کنز، | |||
# سوره شکر، | |||
# سوره ثناء، | |||
# سوره مناجات، | |||
# سوره تفویض، | |||
# سوره دعاء، | |||
# سوره نور، | |||
# سوره تعلیم المسأله، | |||
# سوره سؤال، | |||
# سوره حمد أولی، | |||
# سوره حمد قصری<ref>ترجمۀ الإتقان فی علومالقرآن، ج 1، ص 189 - 193</ref>، سوره منت<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج 1، ص 9.</ref>. | |||
= | == معنای حمد و مفهوم کلی سوره == | ||
* حمد به معنای ستایش و ثناگویی میباشد<ref> قاموس قرآن، ج 2، ص: 172.</ref>. | |||
* مفهوم کلی سوره ستایش، نیایش است. | |||
سوره فاتحة | == علت نامگذاری سوره == | ||
* «سوره فاتحة الکتاب»؛ زیرا که آغازگر [[قرآن]] است و آموزش قرآن و قرائت [[نماز]] نیز با آن آغاز میگردد<ref>ترجمۀ الإتقان فی علومالقرآن، ج 1، ص 189.</ref>. | |||
* «سوره ام الکتاب»؛ اُمّ هر شیء اصل آن میباشد و این سوره هم اصل قرآن است زیرا که تمام اغراض و هدفهای قرآن و علوم و حکمتهای آن را متضمن است<ref>همان، ص 190.</ref>. | |||
* «سوره سبع المثانی»؛ سبع به خاطر اینکه هفت آیه دارد و مثانی هم یا از ثناست یا از تثنیه به خاطر دوبار نازل شدن یا اعادۀ آن در هر رکعت و ...<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره قرآن العظیم»؛ احمد از [[ابوهریره]] روایت کرده که [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] از امالقرآن چنین توصیف فرمود: «آن ام القرآن و سبع المثانی و قرآن عظیم است»، و علت این تسمیه آن است که بر آنچه در قرآن هست مشتمل است<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره حمد و سوره شکر و سوره ثناء»؛ به خاطر آنکه با حمد، شکر و ثنای الهی آغاز میشود. | |||
* «سوره صلاة»؛ به سبب اینکه صحت نماز متوقف بر آن است<ref>همان، ص 192</ref>. | |||
* «سوره نماز»؛ به دلیل [[حديث قدسی|حدیث قدسی]] که میگوید: «نماز را بین خود و بندهام به دو نیم تقسیم کردم ...» یعنی سوره را. مرسی میگوید: برای اینکه این سوره از لوازم نماز است که از باب نامگذاری شی ء به اسم لازمش میباشد<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره شفاء، سوره شافیه، سوره رقیه»؛ به جهت روایتهای خواص این سوره. | |||
* «سوره اساس»؛ برای اینکه اصل قرآن است و نخستین سوره آن<ref>همان، ص 191</ref>. | |||
* «سوره وافیه»؛ در [[کشاف]] آمده است که [[سفیانبن عیینه]] آن را به این اسم میخواند زیرا که تمام معانی قرآن در آن ایفا شده است. و [[ثعلبی]] گفته است برای اینکه هر سوره را میتوان در نماز دو نیم کرد نیمی را در یک رکعت و نیمی در رکعت دیگر به جز این سوره را که نصفناپذیر است و مرسی گفته به خاطر اینکه آنچه برای خداوند و آنچه برای بنده هست جمع کرده است<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره کافیه»؛ برای آنکه در نماز از غیر خودش کفایت میکند ولی چیزی از سورههای دیگر از آن کفایت نمیکند<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره کنز»؛ به خاطر وجود روایتی از [[علی بن ابی طالب|علی(علیهالسلام)]] که میفرماید: سوره فاتحه از گنج زیر عرش خدا نازل شده است<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>. | |||
* «سوره مناجات»؛ به جهت ذکر مناجات بنده با پروردگارش در این سوره که میگوید: (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>. | |||
* «سوره تفویض»؛ تفویض واگذاری امر به خداوند است؛ زیرا که مشتمل است بر (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره دعاء»؛ برای اینکه در (اهدنا) [[دعا]] میکنیم<ref>همان</ref>. | |||
* «سوره نور»؛ قرآن کریم از کتب آسمانی با تعبیر نور یاد میکند<ref>سورۀ مائده، آيه 44</ref> و هدف آنها را نورانی کردن انسانها میداند بنابراین، سورهای که عصارۀ کتابِ نور است<ref>سورۀ ابراهيم، آيه 1</ref>، خود نیز نوری باهر و نورانیکننده انسانهاست<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>. | |||
* «سوره تعلیم المسأله»؛ برای اینکه در آن آداب سؤال و درخواست از خداوند هست که به ثناگوئی خداوند پیش از سؤال ابتدا شده است<ref>همان به نقل از مرسي</ref>. | |||
* «سوره سؤال»؛ به خاطر وجود الفاظ دعا و سؤال از خداوند متعال است<ref>ترجمۀ الإتقان فی علوم القرآن، ج 1، ص 192</ref>. | |||
* «سوره حمد أولی و سوره حمد قصری»؛ نام گرفتن سوره به این دو نام به این جهت است که در میان سُوَر حامدات، اوّلین و کوتاهترین سوره، حمد است<ref>تفسير تسنيم، ج1، ص 259</ref>. | |||
* «سوره منت»؛ به خاطر لحن منتی قول خداوند که میفرماید: «ما به تو سبعالمثانی و قرآن عظیم را دادیم<ref>تبصير الرحمن و تيسير المنان، ج1، ص 9.</ref>». | |||
= | == اهداف و آموزهها == | ||
مقاصد و اهداف کلی سوره حمد عبارتاند از: | |||
# بیان اصول اساسی دین، یعنی [[توحید]]، [[نبوت]] و [[معاد]]؛ | |||
# بیان نیاز و عشق و [[دعا]]؛ اول این سوره ستایش، وسط آن اخلاص و پایانش نیایش بی واسطه با خدا، و نوعی آموزش سخن گفتن مستقیم با اوست<ref>تفسير قرآن مهر، ج 1، ص 124</ref>. | |||
== محتوا و موضوعات == | |||
هفت آیهای که در سوره حمد وجود دارد هر کدام اشاره به مطلب مهمی است: | |||
# بِسْمِ اللَّهِ سر آغازی است برای هر کار، و استمداد از ذات پاک خدا را به هنگام شروع در هر کار به ما میآموزد. | |||
# الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِینَ درسی است از باز گشت همه نعمتها و تربیت همه موجودات به اللَّه، و توجه به این حقیقت که همه این مواهب از ذات پاکش سرچشمه میگیرد. | |||
# الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ این نکته را بازگو میکند که اساس خلقت و تربیت و حاکمیت او بر پایه رحمت و رحمانیت است، و محور اصلی نظام تربیتی جهان را همین اصل تشکیل میدهد. | |||
# مالِکِ یَوْمِ الدِّینِ توجهی است به معاد، و سرای پاداش اعمال، و حاکمیت خداوند بر آن دادگاه عظیم. | |||
# إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ، توحید در عبادت و توحید در نقطه اتکاء انسانها را بیان میکند. | |||
# اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ، بیانگر نیاز و عشق بندگان به مساله هدایت و نیز توجهی است به این حقیقت که هدایتها همه از سوی او است. | |||
# سرانجام آخرین آیه این سوره، ترسیم واضح و روشنی است از صراط مستقیم راه کسانی است که مشمول نعمتهای او شدهاند، و از راه مغضوبین و گمراهان جدا است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 7-6</ref>. | |||
== فضائل، خواص و ثواب قرائت == | |||
از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)]] نقل شده است که فرمود: «هر کس سوره فاتحهالکتاب را بخواند به او آن چنان پاداش میدهند که گویی دو ثلث قرآن را خوانده و بر هر مؤمن و مؤمنه صدقه داده است». همین مضمون از آن حضرت، به سند دیگری نقل شده است با این تفاوت که گویی تمام قرآن را خوانده است. | |||
از [[ابی بن کعب|ابیّبنکعب]] نقل شده است که گفت: من سوره فاتحه را بر رسول اکرم خواندم حضرت فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست در [[تورات]] و [[انجيل|انجیل]] و [[زبور]] و حتی در خود قرآن مانند این سوره نیست این سوره «امّالکتاب» و «سبع المثانی» است و این سوره بین خدا و بندهاش تقسیم شده است و برای بنده است آنچه بخواهد. | |||
[[محمد بن مسعود سمرقندی کوفی|محمّدبنمسعودعیاشی]] نقل میکند که رسولاکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) به جابر فرمود: «ای جابر آیا بهترین سورهای را که خدا در کتابش نازل کرد به تو نیاموزم؟ جابر عرض کرد: آری پدر و مادرم فدایت باد یا رسول اللَّه به من یاد ده. پس رسول اکرم سوره حمد را که امّ الکتاب است به او آموخت سپس فرمود: ای [[جابر]] دوست داری از فضیلت آن برای تو بگویم؟ گفت: بلی پدر و مادرم فدایت، حضرت فرمود: این سوره [[شفا]] هر درد و بیماری است جز [[مرگ]]». | |||
از حضرت [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق(علیهالسلام)]] نقل شده است که فرمود: «کسی که از حمد [[شفا]] نیابد هیچ چیز او را خوب نمیکند». | |||
[[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین]] از رسولاکرم نقل میکند که خداوند به من فرمود: «وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ <ref>سورۀ حجر، آيه 87.</ref>» (ای محمّد همانا ما هفت آیه با ثنا و قرآن با عظمت را برای تو فرستادیم) حضرت میگوید: خدا سوره حمد را در برابر همه قرآن قرار داد و بر نازل کردن آن به خصوص بر من منت نهاد بعد فرمود: فاتحة الکتاب شریفترین چیزی است که در گنجینههای عرش است. خداوند محمّد را بدان اختصاص و شرافت داد و هیچکدام از پیامبران را با او در این جهت شریک ننمود. جز سلیمان که به او از این سوره (بسم اللَّه ....) داده شد. همانطور که قرآن از زبان [[بلقيس|بلقیس]] این چنین حکایت میکند: «إِنِّی أُلْقِی إِلَی کِتابٌ کَرِیمٌ إِنَّهُ مِنْ سُلَیْمانَ وَ إِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ» (نامهای گرامی به من دادهاند از جانب [[سليمان|سلیمان]] و بنام خدای رحمن و رحیم است). | |||
سپس فرمود: هر که آن را بخواند در حالی که به دوستی محمّد و آل او معتقد و به ظاهر و باطن آن مؤمن، و پیرو فرمانش باشد خداوند در برابر هر حرفی از آن حسنهای به او میدهد که هر یک از آن بالاتر از دنیا با همه اموال و خیراتش میباشد. و اگر کسی بدین سوره که خوانده میشود گوش فرا دهد به مقدار یک سوم از [[ثواب]] و اجر خواندنش را خواهد داشت این چیز را غنیمت شمرده و آن را بیشتر کنید تا موقعش نگذرد و حسرت و آه در دلتان نماند<ref>ترجمۀ مجمعالبيان، ج1، ص 34 و 35 </ref>. | |||
= | == ویژگی سوره حمد == | ||
سوره حمد موقعیت متمایزی در بین سورههای قرآن دارد و موارد زیر از ویژگیهای منصر بفرد این سوره است: | |||
* قرائت سوره حمد در تمامی نمازها [[واجب]] است و بدون آن نماز صحیح نیست از [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله و سلم)]] نقل شده که فرمودند: «لا صلاة الّا بفاتحة الکتاب»<ref>عوالي اللآلي، ج 3، ص 83.</ref> و در بعضی از تعابیر فرمودهاند: «لا صلاة لمن لم یقرأ بفاتحة الکتاب<ref>همان، ج 1، ص 196.</ref>». | |||
* اولین سوره کامل که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) [[نازل]] گردیده سوره حمد است<ref>التمهيد، ج1، ص143.</ref>. | |||
* این سوره با ویژگی هایی که دارد طبق روایات وارده از پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) و [[اهل بیت|اهلبیت(علیهالسلام)]] برترین سوره قرآن است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 3.</ref>. | |||
* سورهای است که بین خدا و بندگانش تقسیم شده است<ref>مجمع البيان، ج1، ص88.</ref>. | |||
* این سوره اساسا با سورههای دیگر قرآن از نظر لحن و آهنگ فرق روشنی دارد به خاطر اینکه سورههای دیگر همه بعنوان سخن خدا است، اما این سوره از زبان بندگان است، و به تعبیر دیگر در این سوره خداوند طرز مناجات و سخن گفتن با او را به بندگانش آموخته است<ref>تفسير نمونه، ج 1، ص 2</ref>. | |||
* سوره حمد أساس قرآن است؛ [[عبدالله ابن عباس|ابنعباس]] مفسر معروف اسلامی میگوید: «ان لکل شی ء اساسا ... و اساس القرآن الفاتحة»." هر چیزی اساس و شالودهای دارد ... و اساس و زیربنای قرآن، سوره حمد است<ref>همان، ج 1، ص 4.</ref>". | |||
* سوره حمد به عنوان یک موهبت بزرگ به [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم)]] معرفی شد، و در برابر کل قرآن قرار گرفته است، آنجا که میفرماید وَ لَقَدْ آتَیْناکَ سَبْعاً مِنَ الْمَثانِی وَ الْقُرْآنَ الْعَظِیمَ<ref>سوره حجر آيه 87.</ref>:" ما به تو سوره حمد که هفت آیه است و دو بار نازل شده دادیم همچنین قرآن بزرگ بخشیدیم"<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>. | |||
* در احادیث اسلامی در منابع [[مذهب شیعه|شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] تاکید بر تلاوت سوره حمد شده است، تلاوت آن به انسان، [[روح]] و [[ايمان|ایمان]] میبخشد، او را به خدا نزدیک میکند، صفای دل و روحانیت میآفریند، اراده انسان را نیرومند و تلاش او را در راه خدا و خلق افزون میسازد، و میان او و گناه و انحراف فاصله میافکند<ref>همان، ج 1، ص 5.</ref>. | |||
* همه سورههای قرآن سخن خداست و خطاب آن به طور معمول به مردم است، اما آهنگ سوره حمد، از زبان مردم و خطاب به خداست؛ یعنی قرآن کریم در این سوره شیوۀ مناجات و سخن گفتن با خدا را به مردم آموزش داده است<ref>فسير قرآن مهر، ج 1، ص 124.</ref>. | |||
* این سوره یکی از پنج سورهای است که با عبارت «الحمدلله» آغاز شده است این سورهها عبارتند از فاتحه، انعام، کهف، سبأ، فاطر که همه آنها جزو سور مکی هستند. | |||
بحث در مورد آمین گفتن بعد از قرائت فاتحه: | |||
[[اهل سنت و جماعت|اهلسنت]] معتقدند که کلمه آمین بعد از فاتحه مستحب است<ref>أنوار التنزيل و أسرار التاويل، ج1 ص32، الجامع لأحكام القرآن، ج 1، ص 129، الدر المنثور فی تفسير المأثور، ج 1، ص 16.</ref>، ولی [[مذهب شیعه|امامیه]] آن را جایز نمیداند بلکه آن را بدعت و حرام و مبطل نماز میداند<ref>الفقية(للصدوق)، ج1 ص 390، المقنعة(للشيخ المفيد)، ص 105، تفسير کنز الدقائق و بحر الغرائب، ج1 ص87.</ref>. | |||
= | == جستارهای وابسته == | ||
* [[توحید]] | |||
* [[نبوت]] | |||
* [[معاد]] | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
= | |||
= | |||
== منابع == | |||
[https://quran.inoor.ir/fa/surah/1/ برگرفته از سایت معرفی سوره حمد - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir] | [https://quran.inoor.ir/fa/surah/1/ برگرفته از سایت معرفی سوره حمد - پایگاه جامع قرآنhttps://quran.inoor.ir] | ||
{{سورههای مکی و مدنی}} | |||
{{ | |||
[[رده:قرآن]] | [[رده:قرآن]] | ||
[[رده:سورههای قرآن]] | [[رده:سورههای قرآن]] | ||