یعقوبی: تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

'''احمد بن ابی‌یعقوب اسحاق بن جعفر''' مورخ و جغرافى‌دان، تحصیلات علمی خود را پیگیری کرد. [[مذهب]] ایشان به احتمال زیاد [[تشیع]] بود. از بزرگ‌ترین مورخان و جغرافى دانان [[مسلمان]] است که در اوج شهرت، هم‌چنان ناشناخته مانده است. او از خود بسیار کم سخن گفته است; گویا گمنامى را بیشتر خوش داشته است.

کارگزاری در دربار [[خلفای عباسی]] و سرایندگی شعر ازجمله فعالیت‌های وی است. او به تألیف چندین جلد کتاب در موضوعات تاریخی و جغرافیایی پرداخت. «تاریخ الیعقوبی»، «البلدان»، «مشاکلة الناس لزمانهم» و «أخبار الأمم السالفة» ‏برخی از این آثار است.

نام، نسب و اوصاف: «یعقوبى» را در منابع تاریخى، چنین معرفى کرده‌اند: «احمد بن ابى یعقوب اسحاق بن جعفر بن وهب بن واضح». <ref> یاقوت حموى، معجم الادباء، ج 5 (بیروت: دار الاحیاء التراث العربى، بى تا)، ص 153; عمر رضا کحاله، معجم المؤلفین، ج 1 (بیروت: مؤسسة الرسالة، 1414 ق / 1993 م، چاپ اول)، ص 102</ref> نامبرده، با آن که امروزه بیشتر به یعقوبى یا ابن یعقوبى معروف است; <ref>عمر رضا کحاله، معجم المؤلفین، ج 1 (بیروت: مؤسسة الرسالة، 1414 ق / 1993 م، چاپ اول)، ص 102</ref> اما در تألیف‌هاى متقدمان، با چنین عنوانى شناسایى نشده و گویا پس از انتشار آثارش در دوران اخیر، بدین عنوان، شهرت یافته است. <ref>احمد بن ابى یعقوب (یعقوبى)، البلدان، ترجمه محمد ابراهیم آیتى (تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، 1381، چاپ چهارم)، پیش گفتار مترجم، صص نه و ده</ref> پیش از آن، عنوانِ مشهور وى، در انتساب به دنیاى بزرگ خود، ابن واضح بوده است. <ref>عمر رضا کحاله، معجم المؤلفین، ج 1 (بیروت: مؤسسة الرسالة، 1414 ق / 1993 م، چاپ اول)، ص 102</ref>

(یعقوبى) را نیز یاد کرده است. <ref>ابو منصور عبدالملک ثعالبى نیشابورى، یتیمة الدهرفى محاسن اهل العصر، ج3، تحقیق مفید محمد قمیحه (بیروت: دارالکتب العلمیه، 1420 ق / 2000م، چاپ اول)، ص 349</ref> از آن سو، [[مسعودى]] و حاجى خلیفه او را با وصف مصرى نام برده‌اند. <ref>ر. ک: یعقوبى، همان (ترجمه فارسى)، پیش گفتار مترجم، ص یازده</ref>

از تاریخ دقیق تولد یعقوبی و چگونگی نشو و نمای او اخبار و اطلاعات چندانی به دست نیامده است. خود او نیز دراین‌باره به جز اشاراتی ابهام آمیز، سکوت اختیار کرده است.

با توجه به قرائن موجود، به نظر می‌رسد تولد و نشو و نمای او در [[بغداد]] بوده است. یادآوری پاره‌ای اشارات در باب امارت اجدادش در بغداد، علاقه خاص وی به این شهر به عنوان «ناف دنیا» و بهترین و پاک ترین و نیکوترین و معتدل ترین شهرهای جهان و نیز بیان شرح و توصیف این شهر در آغاز کتاب «البلدان» و برخی آثار و نام‌هایی که در زمان خود از نیاکان بر روی بناها و آثار شهر باقی مانده است، همه نشان‌دهنده علاقه وطنی وی به بغداد بوده است؛ به ویژه آن که شرح و توصیف آن شهر و جزئیات آن را به تفصیل برگزار کرده است. <ref> ابن واضح یعقوبی، البلدان، ترجمه محمدابراهیم آیتی (تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 2536)ص 4- 26</ref> این وابستگی خاطر، به وضوح در عبارات زیر نمایان است:

ذهب الملک و التملک و الز ینة لمامضی بنوطولون پادشاهی و جهانداری و آراستگی با رفتن خاندان طولون از میان رفت.» سند مذکور و نیز توضیح یعقوبی در باب اخلاق و رفتار معتضد در کتاب «مشاکلة الناس لزمانهم» که در مورد اخلاق شاهان و خلفای هر عصر و [[تقلید]] مردم زمانه از آنان می‌باشد، نشان می‌دهد که او تا عصر خلافت [[المعتضد]]، خلیفه عباسی، در قید حیات بوده است. <ref> همان، ص 5</ref>  

از چگونگی [[اسلام]] آوردن خاندان واضح - نیاکان یعقوبی - گزارش و اطلاعات دقیقی به دست نرسیده است. تنها این نکته مسلم است که آنها از موالی ایرانی الاصل بوده‌اند. ارادت و علایق «واضح» به خاندان [[علی (ع)]] و مساله نجات دادن ادریس بن عبدالله و کشته شدن خود واضح به دست‌هادی خلیفه عباسی، نسبت رافضی بستن <ref>همان، ص 5</ref> به او از سوی مورخانی چون [[طبری]]، و روایت [[ابن اثیر]] درباره شیعی‌گری او <ref> تاریخ یعقوبی، ترجمه، محمدابراهیم آیتی (تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1366) ج 2، ص 362- 363</ref> همگی می‌تواند دلالت بر این امر نماید که خاندان واضح و یا حداقل خود وی از [[شیعیان]] علی (ع) بوده و جان خود را نیز در سر پیروی از این مرام از دست داده است.

این شیوه به کار رفته از طرف یعقوبی نشان‌دهنده علایق شیعی وی و ارادتش به خاندان [[علی بن ابی‌طالب]] است. در زمانی که هیچ کدام از مورخین در ذکر تاریخ خاندان علی (ع) در عصر پرخوف و وحشت [[امویان]] و [[عباسیان]] که پیروان آن حضرت را «خارجی» و «[[رافضی]]» می‌نامیدند، سخنی بر زبان نمی آوردند و حتی کسانی چون طبری با تمام تلاششان برای رعایت عدالت و انصاف در تاریخ، شیعیان را «رافضی خبیث» می‌نامیدند، یعقوبی بی محابا تاریخ آل علی و حرکت‌های شیعی را به طور مبسوط دنبال می‌کند و با این حال تمام سعی خود را به کار می‌برد تا از دایره اعتدال خارج نشود، تا آن جا که حتی ماجرای قتل پدرش واضح که به دست‌هادی اتفاق افتاده بود را بیان نمی کند تا مبادا از سوی مخالفین‌اش به هواداری متهم شود.  

یعقوبی نخستین دانشمند و مورخ مسلمان است که با در پیش گرفتن روش معاینه و مشاهده، به تالیف آثار جغرافیایی و تاریخی اقدام کرده و در صدد تلفیق این دو دانش برآمده و کوشید تا میان زمان و مکان پیوند عمیقی به لحاظ روش شناسی برقرار کند. او به سیر و سیاحت می‌پرداخت و اختصاصات اقالیم و شهرها و مناطق مختلف را مورد مشاهده و معاینه قرار می‌داد و به طور دقیق، توصیفات جالب توجهی از آن مناطق ارائه می‌کرد. وی به گفته خودش از آغاز دوران نوجوانی مشتاق بوده است تا شهرها، مناطق و اقالیم مختلف را از نزدیک ببیند و فاصله راه‌ها و بلاد و ممالک متعدد را بپیماید. به سبب این علاقه بود که هنوز چند صباحی از عمرش نمی گذشت که قدم در راه سیر و سفر نهاد و به سیاحت در بلاد اسلامی و غیر اسلامی پرداخت و به ویژه از تمام ممالک و شهرهای مهم [[اسلامی]] دیدن کرد. مدت‌ها در [[ارمنستان]] و [[تفلیس]] اقامت گزید. روزگاری را در خراسان و هند به سر برد و در اواخر عمرش نیز در دیار مصر و [[مغرب]] متوطن گشت، به طوری که برخی او را «مصری» نامیدند.

ایجاد پیوند میان دو حوزه کلان از دانش‌های [[مسلمین]] در آن زمان - جغرافیا و تاریخ - و نوآوری در این زمینه سبب شد که بسیاری از جغرافیانگاران و تاریخ دانان پس از وی مانند مسعودی، ابوریحان بیرونی و... به روش وی توجه خاصی مبذول دارند. <ref>برای اطلاع بیش تر از عنوان ها و القابی که به این مورخ داده شده ر. ک: مقدمه محمدابراهیم آیتی بر کتاب البلدان، ص 10- 13</ref> توجه به تاریخ اقتصادی، طبیعی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و بررسی اوضاع و احوال جغرافیایی اقالیم و سرزمین‌های مختلف و اهتمام ویژه به «تاریخ جهانی» <ref>نیاز به توضیح ندارد که «تاریخ جهانی» به طور کامل با «تاریخ عمومی» تفاوت داشته و نباید با هم خلط شده و به یک معنا به کار روند</ref> می‌تواند بیان گر بینش فکری عمیق مورخ در نوع نگاه او به تاریخ باشد.  

یعقوبی از بزرگترین جغرافی‌دانان و تاریخ‌نگاران مسلمان است. وی همچنین به دانش نجوم مسلط بود و شعر نیز می‌سرود.

#

بر اساس اطلاعات موجود نمی‌توان مراحل زندگی یعقوبی را به روشنی ترسیم کرد. از لقب «کاتب» و وابستگی خانوادگی وی به عباسیان می‌توان حدس زد که او از دبیران خلافت عباسی بوده است. <ref>منتظری مقدم، بررسی زندگانی و آثار احمد بن واضح یعقوبی، ص۸۲</ref> اما اینکه چه مدت به این شغل پرداخته معلوم نیست.  

درباره مدت اقامت وی در بغداد نیز اطلاع دقیقی در دست نیست. می‌دانیم که یعقوبی در جوانی سفرهای متعددی در سرزمین‌های اسلامی‌داشته است و از جمله مدتی را در [[خراسان]]، [[هند]]، مصر و مغرب سپری کرده است. بنابر برخی [[روایات]] وی مدت زیادی در [[ارمنستان]] اقامت کرد و در دستگاه سلاطین آن دیار شغل کتابت داشت. <ref>ابن فقیه، البلدان، ص۵۸۶</ref> از سوی دیگر گزارشی درباره خدمت وی نزد [[خاندان طاهریان]] وجود دارد. <ref>یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج۱، مقدمه مترجم، صهجده</ref> خاندان طاهری از ارکان دولت عباسیان بودند و افزون بر سمت‌هایی که در بغداد برعهده داشتند در خراسان نیز حکومت نیمه مستقلی (۲۰۵-۲۵۹ق.) برپا داشتند و ممکن است خدمت یعقوبی نزد طاهریان در بغداد یا خراسان بوده باشد.  

{{پانویس|2}}

[[رده:تاریخ‌نگاران]]