ابوبکر بن ابی قحافه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوبکر بن ابی‌قحافه''' (درگذشت: ۱۳ق، مدینه)، از [[مسلمانان]] اولیه و [[مهاجران|مهاجر]]، [[صحابی]] مشهور، پدرِ [[عایشه]] (همسر [[پیامبر]]) و [[خلیفه اول]] بود. او در [[هجرت]] پیامبر از [[مکه]] به [[مدینه]] و در تمام [[غزوات]] همراه وی بود. ایشان پس از وفات پیامبر توسط گروهی که در [[سقیفه بنی ساعده]] گرد هم آمده بودند به‌عنوان [[خلیفه]] تعیین شد. انتخابش به [[خلافت]]، منشأ تقسیم پیروان [[دین اسلام]] به دو گروه [[شیعه]] و [[سنی]] شد. او دو سال و سه ماه [[حکومت اسلامی]] را در دست داشت.  

ابوبکر، بنابر برخی از روایات<ref>ابن اثیر الجزری، اسدالغابة، ۱۲۸۶ق، ج۳، ص۲۲۳</ref> و قرائنی همچون مدت عمر و تاریخ وفات وی، دو سال و چند ماه پس از [[عام الفیل]] در [[مکه]] زاده شد. اسم وی در [[جاهلیت]]، عبدالکعبه بود و پس از [[اسلام]]، [[پیامبر (ص)]] وی را عبدالله خواند<ref> ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۱۶۷.</ref>. پدرش ابوقُحافه عثمان (درگذشت ۱۴ق) و مادرش امّ الخیر سَلْمی، بنت صخر بن عمرو بن کعب، هر دو از تیره تیم بودند و از طریق مرّه، نیای پنجم‌شان، با پیامبر(ص) نسبت داشتند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۱۶۹؛ ابن قتیبه، المعارف، ۱۹۶۰م، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref>. در برخی [[روایات]] [[اهل سنت]]، نام وی عتیق ذکر شده؛<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۹۶۸م، ج۳، ص۱۷۰؛ ابن اثیر الجزری، اسدالغابة، ۱۲۸۶ق، ج۳، ص۲۰۵</ref> اما ظاهرا عتیق لقب وی باشد. کنیه وی ابوبکر است. اما در اینکه وی پسری به نام بکر داشته است، اختلاف وجود دارد. در هیچ‌کدام از منابعی که فرزندان ابوبکر را برشمرده‌اند، نامی از بکر نیامده است. <ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۴۶؛ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۳۱۳</ref> و در زمینه این نام‌گذاری برخی از تاریخ‌نگاران همچون بلاذری و طبری وجوهی دیگر را ذکر کرده‌اند. <ref>(رک: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۵۸۹؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۲۵۳-۲۵۵؛ مفید، الارشاد، مکتبه بصیرتی، ص۱۰۲)</ref>

قُتَیله دختر عبدالعُزی، اُم رُومان دختر عامر بن عُوَیمر<ref> انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۰۱</ref>، اسماء دختر عُمَیس خَثْعَمی و حبیبه دختر خارجة بن زید خزرجی<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۲۶</ref> همسران ابوبکر بودند <ref>عبدالله، عبدالرحمن و محمد، پسران او و اسماء، عایشه و ام کلثوم دختران او بودند. عایشه، به همسری پیامبر(ص) درآمد و اسماء، همسر زبیر بن عوام و مادر عبدالله بن زبیر شد. محمد فرزند ابوبکر، پس از مرگ او و ازدواج مادرش، اسماء بنت عمیس با امیرمؤمنان(ع) زیر نظر او تربیت گردید و از اصحاب نزدیکش شد و توسط عمرو بن عاص در مصر به قتل رسید. (انساب الاشراف، ج۳، ص۱۶۷؛ الامالی، ص۷۹) قاسم فرزند محمد بن ابی‌بکر از فقیهان هفت‌گانه مدینه و پدر ام فَروه، همسر امام باقر(ع) بود. (التنبیه و الاشراف، ص۲۴۹؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۱۱۱) بیشترین نسل ابوبکر از طَلْحَه، نوه عبدالرحمان بن ابی‌بکر، با نام طَلحیون ادامه یافت. (التنبیه و الاشراف، ص۲۴۹)</ref>.

دربارۀ زندگانی و احوال ابوبکر، پیش از اسلام، اطلاعاتی در منابع آمده است که نمی‌توان همه را با اطمینان پذیرفت: وی از بزرگان و خردمندان قریش به شمار می‌آمده و در نسب‌دانی سرآمد دیگران بوده است. <ref> طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۷</ref>

محققان اهل سنت نوشته‌اند که ابوبکر از جوانی از دوستان نزدیک پیامبر بوده و در یکی از سفرهای شام نیز آن حضرت را همراهی کرده است،<ref>سیوطی، الخصائص الکبری، ج۱، ص۸۴، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م</ref> اما بول روایت ابن حجر <ref>کازرونی، محمد ابن مسعود، ج۱، ص۲۱۵، نهایه المسؤول، ترجمۀ عبدالسلام بن علی ابرقوهی، به کوشش جعفر یاحقی، تهران، ۱۳۶۶ش</ref> را در باب دوستی ابوبکر و پیامبر قابل اعتماد نمی‌داند.

در مورد زمان اسلام آوردن او بین روایات [[اهل سنت]] اختلاف است. با توجه به قطعی بودن عنوان اولین مرد مسلمان برای حضرت امام (ع)، برخی از منابع سعی نموده‌اند با نقل روایاتی او را اولین مرد بالغ مسلمان نشان دهند (چرا که امام علی (ع) در هنگام ایمان آوردن بیش از ده سال نداشت) اما در روایتی محمد بن ‌سعد از پدر خود نقل می‌کند که پیش ‌از ابوبکر بیش از پنجاه نفر مسلمان شده بودند.<ref> تاریخ طبری، ج‌ 2، ص‌ 316</ref>

ابوبکر شخصیت سیاسی یا نظامی شناخته شده‌ای نداشت و در تحولات نظامی دوران ده ساله مدینه، خاطره ویژه ای از مبارزه و جنگجویی وی بر جای نمانده است. وی با عمر بن خطاب عقد اخوت داشت و بعدها به همراه او و ابوعبیده جراح توانستند خلافت را در اختیار بگیرد. عمر قائم مقام شد و ابوعبیده فرمانده نیروهای نظامی گردید! و در حقیقت یک کودتای سه نفره، قدرت را تقسیم و برای خود تثبیت کرد.<ref> از پیدایش اسلام تا ایران اسلامی، رسول جعفریان، ص 132</ref>

از جمله مهم‌ترین اقدامات ابوبکر عبارت است از:

- توصیه به عدم نقل [[حدیث]]  

- جمع‌‌آوری اولیه [[قرآن]] بود.  

- ابوبکر پیش از وفات [[عمر]] را به جانشینی خود منصوب کرد.  

بلافاصله پس از رحلت آن حضرت و در حالی که اهل بیت و عده‌ای از صحابه سرگرم تجهیز جنازه شریف پیامبر بودند، عده دیگری از مسلمانان - از هر دو گروه [[انصار]] و [[مهاجرین]] - در محلی به نام سقیفه بنی‌ساعده جمع شدند و پیرامون تعیین جانشین پیغمبر به مذاکره وجدال پرداختند. و نهایتاً ابوبکر را به جانشینی پیامبر تعیین نمودند.

بنابر قول شیعه در این واقعه جنین در شکم فاطمه زهرا (س) به نام محسن که نزدیک وضع حملش بود، بر اثر هجوم به خانه آن حضرت سِقط شد<ref> بحارالانوار، (چ قدیم)، ج 2، ص 231؛ (چ جدید) ج 3، ص 348</ref> و بر اثر همان صدمات، آن حضرت نود و پنج روز پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله - بنا به قولی که روایات صحیح السند بر ان دلالت دارند - به شهادت رسید.<ref>فاطمه دختری از آسمان، علی آقا شریفیان - عبدالرسول احمدیان، انتشارات شهید محمدحسین فهمیده، ص 109</ref>

یعقوبی این جریان را به صورت خلاصه چنین بیان می‌کند:

پس گفت: افی الله ان ترث اباک و لاارث ابی، اما قال رسول الله: المرء یحفظ فی ولده؟ «آیا حکم خداست که تو از پدرت میراث بری و من از پدرم میراث نبرم، آیا پیامبر خدا نگفته است: حق مرد درباره فرزندانش رعایت می‌شود؟» پس ابوبکر گریست.<ref> ترجمه تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 1</ref>

ابوبکر که خود از کسانی بود که از رفتن به لشکر اسامه سرباز زده بود، پس از رسیدن به خلافت، سپاه اسامه را تجهیز کرد و در حالی که عمر را از رفتن با آن لشکر معاف نموده بود<ref> ترجمه تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 2</ref> به مرزهای روم فرستاد [[اسامه]] با این لشکر به [[شام]] رفت و بعد از به چنگ آوردن غنایمی به مدینه بازگشت.

ابوبکر لشکر دیگری نیز به فرماندهی ابوعبیده جراح روانه شام کرد و پس از آن نیز دسته‌های نظامی، پی در پی از مدینه به یاری او گسیل می‌شد. سپاه اسلام در یرموک در آستانه پیروزی بود که خبر درگذشت ابوبکر به شام رسید (جمادی الثانی 13 ق، در 63 سالگی‌‌).<ref>دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ابولقاسم گرجی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367، ج 8</ref>

یکی از مسائل پیش روی ابوبکر شورش و سرکشی قبایلی بود که پس از وفات پیامبر (ص) پرداختن [[زکات]] به جانشین او را برنمی‌تافتند. پاره‌ای از این شورش‌ها که در تاریخ اسلام به [[جنگ‌های ردّه]] شهرت یافته‌، در قالب دعوی نبوت در برخی نواحی جزیره العرب سربرآورد.

برخی از این سرکشی‌ها در واپسین روزهای حیات پیامبر (ص) نیز به طور پراکنده آغاز شده بود ولی در خلافت ابوبکر آشکارتر شد. به هر حال، لشکرهایی پی در پی شورشیان را در هم کوبیدند و حکومت مرکزی به خلافت ابوبکر استوار ماند.<ref>دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ابولقاسم گرجی، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1367، ج 8</ref>

از جمله اقدامات ابوبکر در زمان خود که با شیوه [[رسول خدا]] (ص) و آله مغایرت داشت می‌توان موارد زیر را نام برد:

نوشتن احادیث [[پیغمبر اکرم]] به کلی ممنوع شد و اگر در جایی [[حدیث]] مکتوب کشف یا از کسی گرفته می‌شد آن را ضبط کرده، می‌سوزانیدند و این قدغن در تمام زمان خلفای راشدین تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی (99-102) استمرار داشت.<ref>شیعه در اسلام، علامه طباطبائی رحمه‌الله</ref>

ابوبکر بر اثر بیماری در هفتم جمادی الاخره سال ۱۳ق. پس از دو سال و سه ماه و ۲۶ روز خلافت در ۶۳ سالگی درگذشت<ref> الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۱</ref> و هنگام مرگ نخلستانی از غنایم بنی‌نضیر و زمین‌هایی در بحرین، غابه و خیبر از خود بر جای نهاد. او هنگام مرگ باوجود مخالفت برخی صحابه، عمر بن خطاب را به جانشینی خود برگزید<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۴۹؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۸۸؛ تاریخ الاسلام، ج۳، ص۱۱۶</ref> امیرمؤمنان علی (ع) این انتخاب را جبران تلاش‌های عمر در قدرت‌بخشی به ابوبکر و کاری قابل پیش‌بینی ‌دانست و از این کار وی که به‌ رغم شایسته ندانستن خود برای خلافت و تقاضای عزل خویش، جانشین انتخاب کرد، اظهار شگفتی نمود.<ref>معانی الاخبار، ص۳۶۱؛ نهج البلاغه، ج۱، ص۳۲-۳۳؛ الفصول المختاره، ص۲۴۷</ref> عمر شبانه در فاصله میان منبر و قبر رسول خدا(ص) بر وی نماز گزارد و او را بر پایه وصیتش کنار قبر رسول خدا(ص) دفن کرد.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵۰-۱۵۷</ref>

[[رده:خلفا]]