تاویل در قرآن از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

یکی از مبانی تفسیری [[قرآن]] که لازم است مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد مفهوم تاویل درقرآن است. برخی از مفسران و عالمان علوم قرآنی مدعی ترادف بین تفسیر و تاویل بوده و برخی به تباین این‌دو معتقدند. از طرفی بین دیدگاه قائلین به تباین این‌دو نیز از جهاتی با یکدیگر متفاوت است. بدین معنا که از منظر عده‌ای تاویل مختص برخی از آیات بوده و علم به ان هم منحصر به خداوند می‌باشد در حالی که از منظر برخی دیگر تمام آیات قرآن مشتمل بر تاویل می‌باشد. از اینرو لازم است در مبانی تفسیری قرآن این مساله نیز مورد بحث قرار گیرد.

ایشان در دو کتاب القرآن فی الاسلام و تفسیر المیزان ذیل ایه 7سوره آل عمران بصورت تفصیلی به بررسی این موضوع پرداخته‌اند.

2- قول متاخرین: «تاویل» بمعنای آن است که است که از کلامی، خلاف ظاهرش قصد شود. بنابراین همه آیات قرآنی دارای تاویل نمی‌باشند. بلکه فقط آیات متشابه است که دارای تاویل و معنی خلاف ظاهر دارند که جز خدا کسی را برآنها احاطه نخواهد داشت مانند آیاتی که تجسم و آمدن و نشستن و رضا و سخط و تاسف و سایر لوازم مادیت را به خدا نسبت می‌دهند و نیز آیاتی که برخی از معاصی را بفرستادگان خدا و پیامبران معصوم نسبت می‌دهد. <ref>القرآن فی الاسلام ص 39-49 اختلف المفسرون فی معنی التأویل اختلافا شدیدا، وبعد الفحص فی أقوالهم یمکن ارجاعها إلی أکثر من عشرة إلا أن المشهور فیه قولان: 1 -قول القدماء، ومحصل کلامهم أن التفسیر والتأویل بمعنی واحد وهما مترادفان. وعلیه فلکل الآیات القرآنیة تأویل، وبمقتضی قوله تعالی (وما یعلم تأویله الا الله) یختص العلم بالآیات المتشابهة بالله عز شأنه... 2 -قول المتأخرین، وهو أن التأویل المعنی خلاف الظاهر الذی یقصد من الکلام. وعلیه فلیس لکل الآیات تأویل، وانما یختص ذلک بالآیات المتشابهة التی لا یحیط بعلمها الا الله، کالآیات الظاهرة فی الجسیمة والمجئ و الاستواء والرضا والسخط والأسف وغیرها من الأوصاف المنسوبة الیه جل جلاله وکذلک الآیات الظاهرة فی نسبة الذنب إلی الرسل والأنبیاء المعصومین علیهم السلام.</ref>  

علامه معتقد است معنای دوم تاویل – که متاخرین بدان معتقدند – بحدی مشهور شده است که بمنزله حقیقت ثانویه برای این کلمه گردید ه است. <ref>همان: بلغ هذا القول من الاشتهار بحیث أصبحت لفظة التأویل کالحقیقة الثانیة فی المعنی خلاف الظاهر، فان تأویل الآیات القرآنیة فی المباحث الکلامیة والخصام العقائدی یعنی هذا المعنی بالذات، کما أن حمل الآیة علی خلاف ظاهرمعناها بدلیل یسمونه التأویل موضوع دائر علی الألسن مع أنه لا یخلو من تناقض.</ref>

ایشان قول متاخرین در معنای تاویل را مخالف مفهوم قرآنی آن دانسته و پذیرش آنرا مستلزم تناقض در قرآن می‌داند. ایشان در نقد دیدکاه متاخرین می‌نویسد:  

اولا قول متاخرین برغم شهرتش مخالف آیات قرآنی است بدلیل آنکه آیات بیانگر ان است که تاویل اختصاص به متشابهات نداشته بلکه تمام قرآن برخوردار از تاویل می‌باشد.  

ثانیا دیدگاه متاخرین در معنای تاویل مستلزم وجود آیاتی است که مفهومش جز بر خداوند بر همگان پوشیده می‌باشد. بدیهی است چنین سخنی فاقد بلاغت بوده و نمی‌توان بوسیله ان بلغا را دعوت به تحدی نمود.  

ثالثا بر اساس دیدگاه متاخرین حجیت قرآن برای مردم تمام نخواهد بود بجهت آنکه دعوت قرآن به تدبردر آیات و اثبات هماهنگی کامل در ان بمعنای ان است که همه قرآن برای مردم قابل درک می‌باشد بنابر‌این عدم دسترسی مردم به فهم متشابهات و ارجاع به اینکه علمش اختصاص به خداوند دارد بمعنای عدم حجیت قرآن برای مردم خواهد بود.

رابعا دلیلی بر اثبات قول مشهور وجود ندارد بلکه در موارد گوناگون تاویل در معانی دیگری بکار رفته است چنانکه در سه ایه از سوره یوسف کلمه تاویل در تعبیرخواب استعمال شده است؛ بدیهی است که تعبیرخواب حقیقتی خارجی بوده و از سنخ معنای لفظ نیست که خلاف ظاهرش اراده شده باشد. <ref>القرآن فی الاسلام ص 39-49 هذا القول مع شهرته العظیمة لیس بصحیح، ولا ینطبق علی الآیات القرآنیة، لأنه: أولا - الآیتان المنقولتان فی الفصل السابق (هل ینظرون الا تأویله) و (بل کذبوا بما لم یحیطوا بعلمه ولما یأتهم تأویله) ظاهرتان أن کل فی الآیات لها تأویل ولا یختص ذلک بالآیات المتشابهة کما یبدو من هذا القول .وثانیا - لازم هذا القول وجود آیات فی القرآن یشتبه الناس فی فهم مدلولها الحقیقی ولا یعلمه الا الله تعالی ومثل هذا الکلام الذی لا یدل علی مدلوله لا یعد کلاما بلیغا فکیف بتحدیه للبلغاء فی بلاغته. وثالثا - بناء علی هذا القول لا تتم حجیة القرآن الکریم، لأنه حسب احتجاج الآیة الکریمة (افلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا)، احدی الدلائل علی أن القرآن لیس من کلام البشر عدم وجود اختلاف معنوی ومدلولی بین الآیات - مع بعد أزمان نزولها وتباین ظروف النزول وأسبابه - وما یظهر من الاختلاف بین بعض الآیات فی بادئ النظر یرتفع بالتفکر والتدبر فی الآیات .ولو فرضنا أن کمیة کبیرة من الآیات المسماة بالمتشابهات تختلف مع کمیة أخری تسمی بالمحکمات ونرفع الاختلاف بینها بأن نذهب إلی أن ظاهرها غیر مراد وما یراد منها معان لا یعلمها الا الله تعالی .. . هکذا رفع الاختلاف لا یدل علی أن القرآن لیس من کلام البشر .وهکذا لو رفعنا الاختلاف بصرف ظاهر کل آیة یخالف مضمونها أو یناقض الآیات المحکمة، فأولناها - حسب اصطلاح المتأخرین بأن حملناها علی معنی خلاف الظاهر.

ایشان بعد از بررسی موارد دیگر واژه تاویل در قرآن – که بعنوان حقیقت عمل بکار رفته است – و بیان مخالفت ان با مبنای متاخرین– که انرا بمعنای خلاف ظاهرمی‌دانند - می‌نویسد:

شکی نیست که تاویل بمعنای حقیقت و روح عمل با تاویل بمعنای خلاف ظاهر متفاوت می‌باشد. <ref>القرآن فی الاسلام ص 39-49: ومعلوم أن حقیقة الاعمال والنظر الحقیقی فی انجازها کالروح لها سمیت بالتأویل، ولیست هی المعنی خلاف الظاهر لها ویقول تعالی بشأن الوزن والکیل: (وأوفوا الکیل إذا کلتم وزنوا بالقسطاس المستقیم ذلک خیرا وأحسن تأویلا) وواضح أنه یرید من التأویل فی الکیل والوزن وضعا اقتصادیا خاصا یوجد فی السوق بواسطة البیع والشراء والنقل والانتقال. والتأویل بهذا المعنی لیس معنی خلاف الظاهر من الکیل والوزن، بل هو حقیقة خارجیة، وروح أوجدت فی الکیل والوزن تقوی وتضعف بواسطة استقامة المعاملة وعدم استقامتها. ویقول تعالی فی موضع آخر: (فان تنازعتم فی شئ فردوه إلی الله والرسول . . . ذلک خیر وأحسن تأویلا. من الواضح أن المراد من التأویل فی هذه الآیة هو ثبات الوحدة وإقامة علاقات روحیة فی المجتمع، وهذه حقیقة خارجیة ولیست معنی خلاف الظاهر لردع النزاع.</ref>

ایشان در ادامه نقد دیدگاه متاخرین از تاویل ومخالفت ان با مفهوم قرآنی تاویل می‌نویسد:  

خلاصه دیدگاه علامه در معنای تاویل درقرا ن:  

بطور کلی ایشان تاویل را در مقابل تنزیل دانسته و معتقد است تاویل علاوه بر آنکه از سنخ لفظ و معنا نیست عبارتست از حقائقی از همه آیات قرآن که در نزد خداوند موجود است که در قرآن از ان جایگاه بعنوان مقام مکنون و لوح محفوظ یاد شده است؛ در مقابل تنزیل که نزول تدریجی ان حقائق اسمانی در قالب الفاظ ومعانی ان است که در اختیار بشر قرار گرفته است و خداوند علم به تاویل قرآن را به برخی از بندگان خاصش – پیامبر ص و اهل بیتش ع – اعطا نموده است. – <ref>القرآن فی الاسلام ص 45-49</ref>  

 

ایشان معتقد است تاویل در قرآن بمعنای تفسیر عینی و حقیقی معنا – در برابر تفسیر لفظ - بوده بگونه‌ای که موول به ان برمی‌گردد و تفسیر حقیقی آیات متشابه هم مختص خداوند و راسخین در علم است که به اذن الهی قادر به تفسیر ان می‌باشند. ایشان برخلاف علامه طباطبائی که تاویل را خارج از محدوده الفاظ و معانی می‌داند تاویل را مربوط به حقیقت معانی برخی از الفاظ می‌داند

ایشان در بیان اختلاف دیدگاه بین متقدمین و متاخرین در معنای تاویل و فرق ان با تفسیر می‌نویسد:  

ایشان در ادامه می‌نویسد: با قطع نظر از معنای اصطلاحی تاویل در بین مفسرین، مهم ان است که تاویل و تفسیر را در قرآن و روآیات مورد بحث قرار دهیم و در همین راستا اظهار می‌دارد:  

تاویل در قرآن با تاویل بمعنای اصطلاحی که برای ان ذکر شد متفاوت است. <ref>همان: ونحن إذا لاحظنا کلمة التأویل وموارد استعمالاتها فی القرآن نجد لها معنی آخر، لا یتفق مع ذلک المعنی الاصطلاحی الذی یجعلها بمعنی التفسیر ولا یمیزها عنه إلا فی الحدود والتفصیلات، فلکی نفهم کلمة التأویل یجب أن نتناول إضافة إلی معناها الاصطلاحی معناها الذی جاءت به فی القرآن الکریم.

 

6و7: سوره اسراء و کهف، که واژه تاویل در انها همانند آیات دیگر ذکر شده است (إذ جاءت فیهما کلمة التأویل علی هذا المنوال أیضا.)

ایشان معتقد است که دقت در موارد استعمال کلمه تاویل در قرآن مبین ان است که معنای اصطلاحی که مفسران برای تاویل ذکر کرده‌اند در صدر اسلام وجود نداشته است. <ref>علوم القرآن ص 228-23ونحن بإزاء موقف من هذا القبیل یجب أن نعرف قبل کل شئ أن المعنی الاصطلاحی هل کان موجودا فی عصر القرآن؟ وهل جاءت کلمة التأویل بهذا المعنی وقتئذ؟ ولا یکفی مجرد انسیاق المعنی الاصطلاحی مع سیاق الآیة لنحمل کلمة التأویل فیها علیه وملاحظة ما عدا الآیة الأولی من الآیات التی جاءت فیها کلمة التأویل تدل علی أنها کانت تستعمل فی القرآن الکریم بمعنی آخر غیر التفسیر، ولا نملک دلیلا علی أنها استعملت بمعنی التفسیر فی مورد ما من القرآن</ref>  

تاویل در همه آیات مذکور بمعنای ان چیزی است که شی موول بوسیله ان در خارج تحقق و تشخص می یابد.<ref>همان: والمعنی الذی یناسب تلک الآیات هو ان یکون المراد بتأویل الشئ هو ما یؤول وینتهی إلیه فی الخارج والحقیقة، کما تدل علیه مادة الکلمة نفسها، ولهذا أضیف التأویل إلی الرد إلی الله والرسول تارة، والی الکتاب أخری، والی الرؤیا، والی الوزن بالقسطاس المستقیم.</ref>

 

ایشان اظهار می‌دارد حتی در ایه نخست – ایه 7سوره آل عمران -نیز کلمه تاویل بمعنائی که ذکر شد بکار رفته است بدین معنا که تاویل آیات متشابه در سوره آل عمران بمعنای تفسیر معنای لغوی ان نمی‌باشد بلکه بمعنای مصادیق خارجی است که ان معانی لغوی بدان بر می‌گردد. <ref>همان وهذا نفسه هو المراد - کما عرفنا سابقا - من کلمة التأویل فی الآیة الأولی التی أضیف فیها التأویل إلی الآیات المتشابهة فی قوله تعالی: (. . . . فأما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشابه منه ابتغاء الفتنة وابتغاء تأویله . . .)، فتأویل الآیات المتشابهة لیس بمعنی بیان مدلولها وتفسیر معانیها اللغویة، بل هو ما تؤول إلیه تلک المعانی، لان کل معنی عام حین یرید العقل ان یحدده ویجسده ویصوره فی صورة معینة، فهذه الصورة المعینة هی تأویل ذلک المعنی العام. </ref>

ایشان در مقام جمعبندی از مطالب ذکر شده می‌نویسد:  

نکته دوم: تاویل آیات متشابه مختص به خداوند و راسخان در علم می‌باشد اما معنای این گفتار ان نیست که آیات متشابه فاقد مفهوم می‌باشند چون در اینصورت تبعیت از ان معنا نداشت – فیتبعون ما تشابه منه... - <ref>علوم القرآن ص 228-231- ونستخلص من ذلک أمرین:  

 

نتیجه آنکه از منظر علامه محمد باقر حکیم تاویل در قرآن – در همه مواردی که ذکر شد - بمعنای مایوول الیه معنی اللفظ بوده و بیانگر تحقق و تجسد عینی معنا می‌باشد و تاویل آیات متشابه در سوره آل عمران، به معنای تفسیر حقیقت معنای الفاظ می‌باشد که علم ان – تاویل آیات متشابه – نیز مختص به خداوند متعال و راسخان ماذون از ناحیه او می‌باشد و از دسترس انسان‌های متعارف خارج است.  

 

===3-دیدگاه ایه الله معرفت در زمینه تاویل ===

تاویل در متشابهات عبارتست ا ز رفع ابهام از ایه و دفع اشکال از ان <ref>همان ص14 وعلیه فالتاویل فی باب المتشابهات نوع تفسیر یضم الی رفع الابهام عن وجه الایه، دفع الاشکال عنها ایضا لیکون رفعا و دفعا معا</ref>

===4-دیدگاه ابن تیمیه در معنای تاویل ===  

ایشان بعد از بیان اقوال متقدمین و متاخرین در معنای تاویل و فرق ان با تفسیر معتقد است تفسیر به ایضاح لفظ بر می‌گردد در حالی که تاویل از جنس کلام نبوده بلکه به واقعیت و حقیقت خارجی شی برمی‌گردد <ref>وَتَفْسِیرُ کَلَامِهِ لَیْسَ هُوَ نَفْسَ مَا یُوجَدُ فِی الْخَارِجِ؛ بَلْ هُوَ بَیَانُهُ وَشَرْحُهُ وَکَشْفُ مَعْنَاهُ. َ مجموعه الفتاوی ج 17ص -370 -364-فالتَّفْسِیرُ مِنْ جِنْسِ الْکَلَامِ: یُفَسَّرُ الْکَلَامُ بِکَلَامٍ یُوَضِّحُهُ .وَأَمَّا التَّأْوِیلُ فَهُوَ فِعْلُ الْمَأْمُورِ بِهِ وَتَرْکُ الْمَنْهِیِّ عَنْهُ لَیْسَ هُوَ مِنْ جِنْسِ الْکَلَامِ</ref>

ایشان در بخش دیگری از گفتارشان ضمن تقسیم کلام به دو نوع انشاء و اخبار، نسبت به معنای تاویل در انشائیات نظیر امر و نهی – جملات انشائیه – معتقد است که تاویل در این نوع از کلام بمعنای نفس انجام خارجی ماموره به یا نفس ترک خارجی ان- ترک منهی عنه - می‌باشد. <ref>وَالْکَلَامُ نَوْعَانِ: إنْشَاءٌ وَإِخْبَارٌ .فَالْإِنْشَاءُ الْأَمْرُ وَالنَّهْیُ وَالْإِبَاحَةُ وَتَأْوِیلُ الْأَمْرِ وَالنَّهْیِ نَفْسُ فِعْلِ الْمَأْمُورِ وَنَفْسُ تَرْکِ الْمَحْظُورِ همان: کَمَا فِی الصَّحِیحِ { عَنْ عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا قَالَتْ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ فِی رُکُوعِهِ وَسُجُودِهِ سُبْحَانَک اللَّهُمَّ رَبَّنَا وَبِحَمْدِک اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی یَتَأَوَّلُ الْقُرْآنَ } فَکَانَ هَذَا الْکَلَامُ تَأْوِیلَ قَوْلِهِ: { فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ</ref>  

ایشان در تبیین مفهوم تاویل در نوع دوم کلام - اخبارو جملات خبریه – می‌گوید: تاویل در جملات اخباری نظیر اخبارالهی از اسماء و صفات و نیز اخباراز وعده و وعیدهائی که به بندگانش می‌دهد، می‌باشد. <ref>همان :وَالنَّوْعُ الثَّانِی: الْخَبَرُ کَإِخْبَارِ الرَّبِّ عَنْ نَفْسِهِ تَعَالَی بِأَسْمَائِهِ وَصِفَاتِهِ وَإِخْبَارِهِ عَمَّا ذِکْرِهِ لِعِبَادِهِ مِن الوَعْدِ وَالْوَعِیدِ وَهَذَا هُوَ التَّأْوِیلُ الْمَذْکُورُ فِی قَوْلِهِ: { وَلَقَدْ جِئْنَاهُمْ بِکِتَابٍ فَصَّلْنَاهُ عَلَی عِلْمٍ هُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ } { هَلْ یَنْظُرُونَ إلَّا تَأْوِیلَهُ یَوْمَ یَأْتِی تَأْوِیلُهُ یَقُولُ الَّذِینَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ } وَهَذَا کَقَوْلِهِمْ: { یَا وَیْلَنَا مَنْ بَعَثَنَا مِنْ مَرْقَدِنَا هَذَا مَا وَعَدَ الرَّحْمَنُ وَصَدَقَ الْمُرْسَلُونَ }...</ref>  

ایشان در ادامه ضمن جمعبندی در معنای تاویل و فرق ان با تفسیر می‌نویسد:

تفسیر، احاطه علمی به موضوع و تاویل، واقعیت اعمالی است که به انسان‌ها وعده داده شده است نظیر اگاهی و احاطه علمی پیامبر ص به نزول آیات الهی که تاویل ان – تحقق نفس وعده و وعیدهای الهی – در گذشته، حال یا اینده محقق می‌گردد. <ref>همان: فَالتَّفْسِیرُ هُوَ الْإِحَاطَةُ بِعِلْمِهِ وَالتَّأْوِیلُ هُوَ نَفْسُ مَا وُعِدُوا بِهِ إذَا أَتَاهُمْ فَهُمْ کَذَّبُوا بِالْقُرْآنِ الَّذِی لَمْ یُحِیطُوا بِعِلْمِهِ وَلَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ؛ وَقَدْ یُحِیطُ النَّاسُ بِعِلْمِهِ وَلَمَّا یَأْتِهِمْ تَأْوِیلُهُ فَالرَّسُولُ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُحِیطُ بِعِلْمِ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ وَإِنْ کَانَ تَأْوِیلُهُ لَمْ یَأْتِ بَعْدُ وَفِی الْحَدِیثِ { عَنْ النَّبِیِّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ لَمَّا نَزَلَ قَوْلُهُ: { قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی أَنْ یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَاباً مِنْ فَوْقِکُمْ } الْآیَةُ: قَالَ: إنَّهَا کَائِنَةٌ وَلَمْ یَأْتِ تَأْوِیلُهَا بَعْدُ } ...</ref>

== تحلیل و بررسی و مقایسه دیدگاه علامه طباطبائی سید محمد باقر حکیم با ابن تیمیه ==

بر اساس هر سه دیدگاه، تاویل از سنخ لفظ و کلام نبوده بلکه واقعیت خارجی می‌باشد. بعلاوه آنکه از منظر هر سه انان علم به تاویل را مختص خداوند و رسولش می‌دانند. در افتراق این سه دیدگاه نیز می‌توان گفت:

از منظر علامه تاویل در برابر تنزیل بوده و بمعنای حقیقت خارجی است که عند الله است و از ان در قرآن بعنوان عالم لوح محفوظ و مقام مکنون یاد شده است در حالی که از منظر مولف علوم القرآن و ابن تیمیه تاویل در قرآن بمعنای واقعیت خارجی است که کلام به ان بر می‌گردد نظیر ثواب یا عقاب اعمال در قیامت.  

بعلاوه آنکه از منظرعلامه طباطبائی تاویل بمعنائی که ابن تیمیه بدان قائل است فقط در کلمات اخباری صدق می‌کند چون در اخباریات است که می‌توان برای محتوای و مضمون خبر مطابقی در خارج تصور نمود در حالی که در جملات انشائی- که مطابق " به فتح ب "وخارجیتی وجود ندارد - معنای مذکور از تاویل قابل تطبیق نخواهد بود.

فرق دیگر دیدگاه علامه با ابن تیمیه ان است که از منظر علامه تمام آیات قرآن دارای تاویل بوده در حالی که از منظر ابن تیمیه چنین تعمیمی در تاویل وجود ندارد.  

ایشان ذیل ایه 7سوره آل عمران تاویل را مترادف تفسیر دانسته و معتقد است تاویل اخبار، چیزی است که معنای لفظ به ان بر می‌گردد و بر این امر به آیاتی از قرآن استشهاد می‌کند. ref>تفسیر الکبیر ج 7ص188 فاعلم أن التأویل هو التفسیر وأصله فی اللغة المرجع والمصیر، من قولک آل الأمر إلی کذا إذا صار إلیه، وأولته تأویلاً إذا صیرته إلیه، هذا معنی التأویل فی اللغة، ثم یسمی التفسیر تأویلاً، قال تعالی: * (سأنبئک بتأویل ما لم تستطع علیه صبراً) * (الکهف: 78) وقال تعالی: * (وأحسن تأویلا) * (النساء: 59) وذلک أنه إخبار عما یرجع إلیه اللفظ من المعنی، <nowiki></ref></nowiki>  

1-در بین اراء مطرح شده در معنای تاویل، دیدگاه علامه طباطبائی با دیدگاه‌های دیگران متفاوت می‌باشد.

3-شباهت بین دیدگاه علامه طباطبائی و ابن تیمیه در این است که هر دو تاویل را ازسنخ لفظ و معنا ندانسته بلکه انرا حقائق خارجی می‌دانند

 

4-از منظر مولف علوم القرآن، تاویل در قرآن بمعنای تفسیر حقیقی معنا – در برابر تفسیر لفظ - بوده بگونه‌ای که رافع ابهام در معنای کلمه باشد.

 

ایشان برخلاف علامه طباطبائی که تاویل را خارج از محدوده الفاظ و معانی می‌داند تاویل را مربوط به حقیقت معانی برخی از الفاظ می‌داند.

== منابع ==

 

== [[پانویس]] ==

[[رده:مقالات]]

[[رده:تاویل]]