پایان دموکراسی (معرفی و نقد کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

اکنون در پایان عصر دولت‌ها قرار داریم. پایان این عصر، در بطن خود حامل پایان سیاست به معناى خدعه و نیرنگ است. به بیان دیگر، این سیاست‌گریزى، ناشى از بدسرشتى سیاست در دموکراسى‌هاى امروزى است؛ به طور مثال، دیوان‌سالارى امریکا، سى هزار کارگزار لابى(LOBBY)در خود دارد. <br>

این مسأله، بیانگر زیروروشدن عمیق فرایند تصمیم گیرى در بزرگ‌ترین دموکراسى به اصطلاح مدرن دنیا؟! است؛ زیرا مثلا کارگزار لابى، براى مدیران شرکت، اطلاعاتى فراهم مى‌کند که شرکت‌ها به یارى آن مى‌توانند از دیدگاه و منافع خویش، به صورت نادرست و نامشروع دفاع کنند فقط از آن رو که لابى‌ها اطلاعات مهمى دارند، و آن را در اختیار تراست‌ها و کارتل‌ها قرار مى‌دهند. روشن است که کارگزاران لابى بى‌مزد کار نمى‌کنند؛ بلکه از منافعى که به دست مى‌آید، سهم مى‌برند. میل به سهم‌برى بیشتر، آنان را بیش از پیش به سوى دفاع از سرمایه‌داران مى‌کشاند؛ به این دلیل مى‌توان گفت که در امریکا، فقط از ثروتمندان به خوبى دفاع مى‌شود؛ بنابراین، نباید تعجب کرد که در محافل لابى‌ها گفته مى‌شود، آنچه براى جنرال موتور خوب است، براى امریکا هم خوب است. این به معناى آن است که سیاست دیگر برایند منافع عمومى نیست؛ بلکه به معناى راهکارى براى دستیابى به منافع خصوصى (صنفى شدن منافع=سیاست) است. اقتضاى منطق صنفى شدن منافع، انشعاب بى‌حد و حصر آن است؛ پس خیلى طبیعى خواهد بود که هر کس براى کسب منافع یا به حداکثر رساندن مطلوبیت شخصى، به هر شیوه ممکن دست بزند؛ یعنى که نیروى محرکه این دنیا، به رسمیت شناختن نفع مشترک نیست؛ بلکه نبرد همه با همه است؛ نبردى که در آن میزان (اراده) قدرت هر فرد، مرزى جز میزان (اراده) قدرت همسایه نمى‌شناسد. <br>

ماحصل چنین فضایى، دنیایى است که دیگر با اجتماعات و تعریف انسانى تعریف نمى‌شود؛ بلکه وجه ممیزه آن مشکلاتى‌اند که بایدآن‌ها را فقط به شیوه‌اى که بیشترین منافع شخصى را در برداشته باشد، اداره یا حل کرد؛ پس وظیفه اصلى سیاستمدار، مدیریت صنفى است. در این وضعیت، اولا سیاستمدار، بشارت دهنده است؛ ولى وسایلى که در اختیار دارد، نومید کننده‌اند. ثانیاً سیاستمدار دست در دست خبرنگاران و رسانه‌ها، ادراک جامعه را به طرق نادرست سازمان مى‌دهد. ثالثاً این‌گونه تلقین مى‌شود: فقط آن چیزى را که سیاستمدار درباره آن سخن مى‌گوید، وجود دارد، و نیز داورى او، یگانه داورى درست است. رابعاً یگانه شناختى که شایستگى عمیق شدن را دارد، شناخت نشانه‌ها است، نه کشف حقایق تازه؛ یعنى که شناخت، رمزگشایى از قواعد جدید است که باعث پیشرفت‌هاى شخصى، صنفى یا گروهى، و نه ملى، عمومى و سراسرى مى‌شود. برآیند این سیاست‌ها، جامعه‌اى بدون شهروند و بدون هویت است. مى‌توان نتیجه گرفت که امریکا در جایگاه نماد برتر دموکراسى؟!دچار انسداد سیاسى است، به آن علت که پاره پاره شدن جامعه و صنفى شدن منافع، گروه‌هاى متعدد و ائتلاف‌هاى گوناگونى را پدید آورده که هر یک، سنگ خود را به سینه مى‌زنند؛ چون زنجیره‌اى از تصمییم‌هاى کوچک از سوى گروه‌هاى کوچک‌تر براى نیل به کوچک‌ترین هدف‌ها شکل گرفته و در این میان، منافع عمومى ناپدید مى‌شود؛ در نتیجه، جاى شگفتى نیست که در دموکراسى‌هاى پیشرفته، رأى دهندگان کمترى در انتخابات شرکت مى‌کنند، و سیاستمداران هر روز منزلت‌شان را نزد هموطن‌شان از دست مى‌دهند. <br>

دموکراسى، به برقرارى امپراتورى جهانى میل دارد؛ اما انسجام لازم براى نیل به این مقصود (ابرقدرتى جهانى) را دارا نیست؛ زیرا دموکراسى یک مفهوم نظرى و عملى واحدى را ندارد؛ براى مثال، بین دموکراسى امریکایى و اروپایى تفاوت‌هاى متعددى وجود دارد؛ مانند این‌که دموکراسى اروپایى بر عنصر همبستگى تاکید مى‌کند؛ ولى دموکراسى امریکایى برآزادى اصرار مىورزد. شاید از این رو است که هر فرانسوى، هر آلمانى، و هر انگلیسى، کامیابى ایرباس را بیش از بوئینگ آرزو مى‌کند؛ البته بین خود اروپایى‌ها هم تضاد به چشم مى‌خورد؛ براى مثال، فرانسوى‌ها عادت دارند، منافع ملى را مورد سؤال قرار دهند؛ اما آلمانى‌ها که به خود بدگمانند، به گونه‌اى دیگر واکنش نشان مى‌دهند. این تضاد منافع و عدم انسجام که دموکراسى و کشورهاى صاحب آن را پریشان مى‌سازد، حتى در سطح ملى، چون درون جامعه امریکا هم دیده مى‌شود؛ از این رو مى‌توان گفت: واشنگتنى که موفق نمى‌شود منافع متضاد تگزاسى‌ها، کالیفرنیایى‌هاو نیویرکى‌ها را ترکیب کند، چگونه مى‌تواند منافع سوئدى‌ها، لهستانى‌ها، ایتالیایى‌ها، فرانسوى‌ها، پرتغالى را با هم و با منافع خود ترکیب کند؟! بنابراین، نه امریکا و نه اروپا، به یک قدرت جهانى تبدیل نخواهند شد؛ پس بهتر است در سطح جهانى، از تجمع شبکه‌هاى به هم متصل یا جهان چند ساحتى سخن به میان آورند. <br>

در حقیقت، اعمال اراده جمعى، تهدیدى براى آزادى اقلیت بوده؛ حفظ قاعده بازى، یگانه معیار درستى اعمال دموکراسى شده؛ به حساب و کتاب تصمیم سیاسى رسیدگى نمى‌شده؛ کثرت آیین رسیدگى، از رشد خودکامگى جلوگیرى نکرده و ستیزه‌هاى اجتماعى افزایش یافته است؛ در حالى که نظام سیاسى اجتماعى ژاپن بهتر از دموکراسى پرمدعاى امریکایى عمل مى‌کند؛ زیرا در روزهاى قبل از تصمیم‌گیرى سیاسى ـ اجتماعى، جلسات رایزنى بسیارى برپا مى‌شود، و طى آن جلسات، همه دیدگاه‌ها فرصت مى‌یابند مطرح شوند بدون آن‌که ترسى از اظهار نظر داشته باشند. پرشمار برگزارشدن جلسات رایزنى، به منظور دست‌یافتن به توافق آراى فرضى نیست؛ بلکه در پایان گفت‌وگوها، عقاید ابراز شده صیقل مى‌خورد و بهترین‌ها نمایان مى‌شود. تصمیم گیرى نهایى عبارت است از گرفتن مجموعه‌اى از تصمییم‌هاى کوچک. همچنین همه آن‌هایى که در جریان نشست‌ها مشارکت دارند، سهمى از مسؤولیت‌هاى آینده تصمییم‌هاى خود را بر عهده مى‌گیرند، و به این وسیله، به درستى یا نادرستى تصمییم‌هاى خود پى‌برده، در صدد اصلاح آن بر مى‌آیند. ژاپن از این دیدگاه، درست در مقابل امریکا قرار دارد؛ زیرا منطق امریکایى به همه حکم مى‌کند که از همه امکانات خود براى پیروزى در نبردى که قانون قرارداد اجتماعى آن را داورى مى‌کند، استفاده کنند؛ ولى منطق ژاپنى، اعتدال و احتیاط را توصیه مى‌کند. در چنین فرایند تصمیم گیرى، نه مرکزى وجود دارد ونه قدرت برترى. فقط تعداد بسیارى گروه به چشم مى‌آید که در صددند بدون لطمه زدن به قدرت گروه مجاور، قدرت تصمیم‌گیرى و اجراى آن را افزایش دهند. هر یک از این دو، در بازى تصمیم‌گیرى، به دو اصل وابستگى متقابل و محدود سازى خویش پایبند هستند؛ بنابراین، دیگر قدرت تابعى وجود ندارد؛ بلکه آنچه وجود دارد، قدرت کاملا پخش شده‌اى است که بیشتر تکثیر شده تا تکه تکه. پخش قدرت، ستیزه‌ها را بى‌اثر کرده است؛ ولى در شبکه تصمیم‌گیرى امریکایى، اگر در هر نقطه‌اى قدرت مهمى سربلند کند، یا به‌فوریت سرکوب مى‌شود یا شبکه آن را از هم مى‌پاشانند.<br>  

مثال فرانسه، در بیان همسان‌نگرى بسیار گویا است. فرانسوى‌ها در 1940 باورکردند که در برابر آلمانى‌ها مقاومت نشان دادند، نه این که شکست خوردند و نیز با خروج از فرماندهى مشترک ناتو در 1966، استقلال‌شان را در مقابل امریکا حفظ کردند. این باورهاى یکسان و در عین حال تسکین‌بخش به آنان کمک کرد که زندگى کنند و همچنین به آنان اعتماد به نفس داد؛ ولى این موضوع، چیزى بیش از صحنه پردازى ماهرانه نبوده؛ زیرا چنین تصورى از فرانسه به واقع نمى‌گذارد آلمان را آن‌طور که در 1940 بود، و امریکا را در 1966 و نیز آلمان را در 1993 و امریکا را در 2004 دید. این باورهاى قالبى، اسباب زحمت براى درک درست است. همسان گرایى، همانند لباسى است که در اثر کثرت پوشیدن، قالب تن را به خود مى‌گیرد، و بازتابى تمامیت خواه مى‌یابد، و همه انعطاف خود را از دست مى‌دهد. بنابراین است که مى‌توان گفت: دموکراسى نظامى تقریباً غیر منعطف است. <br>

در عصر دموکراسى، انسان را نه از آزادى، بلکه از فکر آزادى محروم مى‌سازند؛ ازاین رو، دموکراسى امریکایى در طول جنگ با عراق در سال 1991، یکى از عمده‌ترین دغدغه‌هایش، تر و خشک کردن یا در واقع، فریب افکار عمومى داخلى بود؛ به همین دلیل، براى نخستین بار در تاریخ جنگ، فرماندهان نظامى امریکایى با درس گرفتن از جنگ ویتنام، به مدیریت افکار عمومى، به همان قدر اهمیت دادند که به مدیریت نبرد. به بیان دیگر، این جنگ، مثل عملیات حفظ نظم اداره شد؛ یعنى به وسیله اشخاص حرفه‌اى، با برخوردارى از برترى عظیم فنى؟!اما به واقع تا چه مدت امریکا برترى فنى خود را حفظ خواهد کرد؟ در نتیجه، اگر از زاویه دیگر به این موضوع بنگریم، مى‌بینیم که حاصل نظام سیاسى غرب آن است که مى‌گوید: آزادى بله، اما دموکراسى نه. این دموکراسى، عرصه عرضه باشکوه مصرف توأم با هرزگى است. این همان است که ژان مارى گنو، نام آن را استبداد پیشرفت مى‌گذارد. با این وصف، دموکراسى مدعى خاتمه دادن به تاریخ است؛ ولى دنیایى که جستوجوى حقیقت‌هاى تاریخى در آن، بى فایده است. <br>

به اعتقاد ژان مارى گنو، این همان دوره‌اى است که دانیال نبى چنین وعده داد: و پس از آن، سلطنت چهارم به ظهور خواهد رسید، و]آن[همچون آهن قوى خواهد بود، و همه چیز را در هم کوبیده، خرد خواهد کرد.<ref>كتاب مقدس، دانيال نبى، باب دوم.</ref> ملتى را که ژان مارى وعده امپراتورى آن را مى‌دهد، نه به مفهوم قدیم، بلکه به معناى مدرن آن است که برخى از ویژگى‌هایش عبارت است از: اول. در ملت مدرن، عنصر سرزمینى مایه قوام مفهوم ملت نیست؛ یعنى در آن، در کنترل داشتن سرزمین مهم نیست. دوم. ملت مدرن، بر خلاف دموکراسى‌هاى امروزین، در تحصیل مالیات و در مدیریت آن، نقش مهمى ایفا مى‌کند. سوم. ملت فردا مى‌داند که هیچ ملتى حتى در قد و قواره ملت امریکا نمى‌تواند منابع لازم براى زندگى انسانى عزتمند را تأمین کند. چهارم. ملت فردا، مسالمت‌جوتر است؛ بدین سبب بودجه کمى را به امور دفاعى و بودجه بیشترى را به سازندگى اختصاص مى‌دهد. پنجم. ملت فردا مى‌داند که هیچ ملتى، هر اندازه قدرتمند باشد نمى‌تواند ثبات جهانى را برقرار سازد؛ در حالى که در دموکراسى امروز غرب، سرزمین عنصر اصلى قوام ملت است؛ تحصیل و مدیریت مالیات، در دست دولت است؛ منابع لازم براى نیل به حیات انسانى را دولت تأمین مى‌کند؛ دولت‌ها بیشترین پول را در امور دفاعى هزینه مى‌کنند، و ملت‌هایى چون ملل غربى خود را در برقرارى ثبات جهانى توانمند مى‌دانند؛ ولى اکنون، ناتوانى و غیرکارآمدى چنین نظایم‌هاى سیاسى آشکار شده است، و این امر، نوید دهنده پایانى بر عصر دموکراسى است که بیش از آن که مردم سالار باشند، دولت سالار است. <br>

وصف برخى از بحران‌هاى امروزین دموکراسى، از سوى یک اندیشه‌ور غربى (ژان مارى گنو فرانسوى) جالب توجه است؛ اما این وصف، یا در واقع نقد، بیش از آن که مبانى نظرى دموکراسى غرب را مد نظر قرار دهد، به نتایج عملى آن در جوامع غربى، به‌ویژه در جامعه امریکا مى‌پردازد؛ در حالى که در تحلیل و نقد علمى، نخست مبانى نظرى و سپس نتایج عملى اندیشه یا نظریه، بررسى مى‌شود تا با آشکار ساختن عیوب آن، نخست در عرصه نظر، و سپس در بعد عمل، امکان داورى درست‌ترى پدید آید؛ ولى آنچه در اثر ژان مارى گنو، توجه بیشترى را جلب مى‌کند، راه نجاتى است که وى براى برون‌رفت دموکراسى از بحران‌هاى موجود ارائه مى‌کند. در حقیقت، او دموکراسى را رد نمى‌کند؛ بلکه آینده‌اى را ترسیم مى‌کند که در آن، نوع جدیدى از دموکراسى که وى نام آن را ملت مدرن یا عصر امپریال مى‌گذارد، شکل مى‌گیرد. <br>