۸۷٬۹۸۲
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'حجت الاسلام' به 'حجت‌الاسلام'
جز (جایگزینی متن - 'می یابد' به 'می‌یابد') |
جز (جایگزینی متن - 'حجت الاسلام' به 'حجت‌الاسلام') |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
تفسیر قمی نام كتابی است از علی بن ابراهیم قمی كه در این نوشته درباره آن بحث خواهد شد. البته به نظر می رسد همان سان كه ترجمه نویسان و رجالیان گفته‌اند، نام كتاب وی «كتاب التفسیر» بوده است، اما به جهت تمایز آن با تفاسیر دیگر، نام وی را به عنوان مضاف الیه آورده‌اند. مرحوم [[سید بن طاووس]] مكرراً در «سعد السعود» از این تفسیر با نام تفسیر علی بن ابراهیم یاد كرده است<ref>سید بن طاووس، سعدالسعود، قم، منشورات الرضی، ص83-90.</ref>. | تفسیر قمی نام كتابی است از علی بن ابراهیم قمی كه در این نوشته درباره آن بحث خواهد شد. البته به نظر می رسد همان سان كه ترجمه نویسان و رجالیان گفته‌اند، نام كتاب وی «كتاب التفسیر» بوده است، اما به جهت تمایز آن با تفاسیر دیگر، نام وی را به عنوان مضاف الیه آورده‌اند. مرحوم [[سید بن طاووس]] مكرراً در «سعد السعود» از این تفسیر با نام تفسیر علی بن ابراهیم یاد كرده است<ref>سید بن طاووس، سعدالسعود، قم، منشورات الرضی، ص83-90.</ref>. | ||
این كتاب هم اكنون دارای دو چاپ حروفی است: یكی از این دو با تقریظ شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]] و مقدمه، تصحیح و تعلیق | این كتاب هم اكنون دارای دو چاپ حروفی است: یكی از این دو با تقریظ شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]] و مقدمه، تصحیح و تعلیق حجت‌الاسلام [[سید طیب جزایری]] همراه است. به نظر می رسد از چاپ اول كتاب با این اوصاف حدود 30 سال بگذرد، چراكه تاریخ نگارش مقدمه 1386 ق و تاریخ تقریظ آقا بزرگ تهرانی اواخر عمر ایشان به سال 1387 ق است. مقدمه‌ای كه جزایری نگاشته است مشتمل بر معرفی مؤلف و راویان مشهور روایات كتاب است و جدا از این، به ارائه توضیحاتی درباره تفسیر تأویلی (كه غالب مطالب كتاب بر این منوال است) و تبیین بعضی از ابهامات پرداخته است<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، مقدمه و تصحیح و تعلیق: سید طیب جزایری، قم، دارالكتاب، 1/5-26.</ref>. | ||
چاپ دیگر این كتاب كه با حروفی چشم نواز و تصحیح مؤسسه اعلمی [[بیروت]] منتشر شده است، در سال 1412 ق انتشار یافته است. تفاوت این چاپ با چاپ قبل، جز حذف تعلیقات و از حد توضیح پاره‌ای از لغات و ارائه آدرس آیات و... جز آن فراتر نرفته است<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ق، 1991م.</ref>. جدا از این دو نسخه رایج، مرحوم آقا بزرگ تهرانی به دو نسخه چاپ سنگی اشاره كرده است كه یكی از آنها در سال 1313 ق و دیگری همراه تفسیر [[امام حسن عسکری|امام عسكری علیه‌السلام]] در سال 1315 ق به چاپ رسیده است<ref> الشیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 4/302.</ref>. سید طیب جزایری در تصحیح از دو نسخه خطی دیگر هم استفاده كرده كه یكی در كتابخانه [[آیت‌الله حكیم]] و دیگری در كتابخانه مرحوم [[کاشف الغطاء، محمد حسین|كاشف الغطاء]] بوده است. | چاپ دیگر این كتاب كه با حروفی چشم نواز و تصحیح مؤسسه اعلمی [[بیروت]] منتشر شده است، در سال 1412 ق انتشار یافته است. تفاوت این چاپ با چاپ قبل، جز حذف تعلیقات و از حد توضیح پاره‌ای از لغات و ارائه آدرس آیات و... جز آن فراتر نرفته است<ref>علی بن ابراهیم قمی، تفسیر القمی، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، 1412ق، 1991م.</ref>. جدا از این دو نسخه رایج، مرحوم آقا بزرگ تهرانی به دو نسخه چاپ سنگی اشاره كرده است كه یكی از آنها در سال 1313 ق و دیگری همراه تفسیر [[امام حسن عسکری|امام عسكری علیه‌السلام]] در سال 1315 ق به چاپ رسیده است<ref> الشیخ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، بیروت، دارالاضواء، 4/302.</ref>. سید طیب جزایری در تصحیح از دو نسخه خطی دیگر هم استفاده كرده كه یكی در كتابخانه [[آیت‌الله حكیم]] و دیگری در كتابخانه مرحوم [[کاشف الغطاء، محمد حسین|كاشف الغطاء]] بوده است. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
البته قبل از ایشان میر حامد حسین هندی در كتاب «استقصاء الافهام» كه رنگ اعتقادی و كلامی دارد و به مباحث كلی بین المذاهب، اشارات مفصلی كرده است، در مقام دفاع از مضمون احادیث این تفسیر، بحث مفصلی را طرح كرده است، اما بحث وی بیش از آن كه برهانی باشد، جدلی است<ref> این كتاب در دو جلد و در قطع رحلی و در حدود 1800 صفحه است. اسم كامل كتاب عبارت است از: استقصاء الافحام و استیفاء الانتقام فی نقض منتهی الكلام و كتاب را با آیه شریفه فانتقمنا من الذین اجرموا آغاز كرده است. قسمت عمده ای از كتاب ذكر خلل در كتاب ها و رؤسای مذاهب عامه یا دفاع از كتاب های عقاید و راویان شیعه است. آدرس كتاب: كتابخانه آیت‌الله نجفی مرعشی، 123/ 8/ 2-3.</ref>. | البته قبل از ایشان میر حامد حسین هندی در كتاب «استقصاء الافهام» كه رنگ اعتقادی و كلامی دارد و به مباحث كلی بین المذاهب، اشارات مفصلی كرده است، در مقام دفاع از مضمون احادیث این تفسیر، بحث مفصلی را طرح كرده است، اما بحث وی بیش از آن كه برهانی باشد، جدلی است<ref> این كتاب در دو جلد و در قطع رحلی و در حدود 1800 صفحه است. اسم كامل كتاب عبارت است از: استقصاء الافحام و استیفاء الانتقام فی نقض منتهی الكلام و كتاب را با آیه شریفه فانتقمنا من الذین اجرموا آغاز كرده است. قسمت عمده ای از كتاب ذكر خلل در كتاب ها و رؤسای مذاهب عامه یا دفاع از كتاب های عقاید و راویان شیعه است. آدرس كتاب: كتابخانه آیت‌الله نجفی مرعشی، 123/ 8/ 2-3.</ref>. | ||
با توجه به اشتمال این كتاب بر روایاتی كه با قول به تحریف سازگار است، بعضی از اندیشوران و نویسندگان به بررسی این كتاب نشسته اند كه از جمله آنها | با توجه به اشتمال این كتاب بر روایاتی كه با قول به تحریف سازگار است، بعضی از اندیشوران و نویسندگان به بررسی این كتاب نشسته اند كه از جمله آنها حجت‌الاسلام هاشم معروف الحسنی (ره)<ref> هاشم معروف الحسنی، بین التصوف و التشیع، بیروت، دارالعلم، ص198 به بعد.</ref> و [[آیت‌الله معرفت]] اند<ref>محمد هادی معرفت، صیانه القرآن عن التحریف، قم، دارالقرآن الكریم، ص187.</ref>. كتاب های رجالی، خصوصاً متأخران و معاصران نیز با توجه به توثیق عام علی بن ابراهیم نسبت به روایات كتاب (كه البته فقط در دیدگاه بعضی این توثیق معتبر است) بحث مختصری را دراین‌باره انجام داده‌اند<ref> آیت‌الله خویی، معجم رجال الحدیث، قم، مدینه العلم، 1/49- 50 و شیخ جعفر سبحانی، كلیات فی علم الرجال، قم، مؤسسه انتشارات اسلامی، ص307- 316.</ref>. تحقیق دیگر در این زمینه را سه سال پیش در یكی از نشریات فرهنگی دیدم. نویسنده توانای این مقاله با تتبع كامل كتاب و ذكر قراینی، نظریه مذكور از جانب شیخ آقا بزرگ تهرانی را با برهانی بیشتر آورده است. وی در آغاز مقاله اش می‌نویسد: هدف كلی ما از طرح بحث این است: كه، كتابی امروز به نام تفسیر علی بن ابراهیم یا تفسیر قمی در دسترس است، كتاب مستقل دیگری است و مؤلف آن شخص دیگری غیر از علی بن ابراهیم معروف است. اما این كه مؤلف آن كیست و نام اصلی كتاب چیست، هنوز به نتیجه واضحی نرسیده ایم. بحث ما منحصر در این است كه با مطالعه كل كتاب و ملاحظه شواهد خارجی، این مطلب كاملاً روشن است كه كتاب حاضر تألیف علی بن ابراهیم معروف نیست<ref> سید احمد موسوی، پژوهشی پیرامون تفسیر قمی، چاپ شده در كیهان اندیشه، ش32، ص85-90.</ref>. | ||
البته پژوهش های مختصر دیگری نیز در این زمینه صورت گرفته است كه یكی از آنها اشاره اجمالی به این تفسیر در ضمن مقالاتی است كه فاضل ارجند شیخ محمد علی مهدوی راد، تحت عنوان «معرفی تفاسیر و روش های مفسران»، در مجله حوزه در طی چند سال نگاشته است<ref>مجله حوزه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، سال 1361 تا 1368، شماره‌های 16، 18، 19، 20، 21، 24، 25، 26، 27، 28، 30، 31، 33.</ref>. | البته پژوهش های مختصر دیگری نیز در این زمینه صورت گرفته است كه یكی از آنها اشاره اجمالی به این تفسیر در ضمن مقالاتی است كه فاضل ارجند شیخ محمد علی مهدوی راد، تحت عنوان «معرفی تفاسیر و روش های مفسران»، در مجله حوزه در طی چند سال نگاشته است<ref>مجله حوزه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، سال 1361 تا 1368، شماره‌های 16، 18، 19، 20، 21، 24، 25، 26، 27، 28، 30، 31، 33.</ref>. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
# بر خلاف گفته نویسنده «الذریعه»، روایاتی از علی بن ابراهیم نقل شده كه به [[امام صادق علیه‌السلام]] متصل نمی‌شود، بلكه او از ائمه دیگر روایت كرده است<ref>1/ 81، 85 و 165.</ref>. | # بر خلاف گفته نویسنده «الذریعه»، روایاتی از علی بن ابراهیم نقل شده كه به [[امام صادق علیه‌السلام]] متصل نمی‌شود، بلكه او از ائمه دیگر روایت كرده است<ref>1/ 81، 85 و 165.</ref>. | ||
# | # | ||
# آنچه سید بن طاووس به گونه گزینشی از این تفسیر آورده است با آنچه در تفسیر هست، مطابقت دارد. با توجه به این كه سید بن طاووس حجم كل كتاب را نیز گونه‌ای گزارش كرده كه با متن موجود سازگار است (چهار جزء در دو مجلد)، احتمال مطابقت تفسیر موجود با آنچه در 8 قرن قبل (3 قرن پس از مولف) در دست مولف «سعدی السعود» بوده است، قوت می‌یابد<ref>در این زمینة، فاضل فرزانه | # آنچه سید بن طاووس به گونه گزینشی از این تفسیر آورده است با آنچه در تفسیر هست، مطابقت دارد. با توجه به این كه سید بن طاووس حجم كل كتاب را نیز گونه‌ای گزارش كرده كه با متن موجود سازگار است (چهار جزء در دو مجلد)، احتمال مطابقت تفسیر موجود با آنچه در 8 قرن قبل (3 قرن پس از مولف) در دست مولف «سعدی السعود» بوده است، قوت می‌یابد<ref>در این زمینة، فاضل فرزانه حجت‌الاسلام و المسلمین سید احمد مددی به تفاوت بین دو متن نظر داده‌اند، اما به نظر می رسد آنچه در كتاب سعدالسعود با متن حاضر مخالف است، گرچه روایت علی بن ابراهیم است، ولی از مجموعة تفسیری وی نقل شده است. كیهان اندیشه، شمارة 32، ص87.</ref>. | ||
# | # | ||
# آنچه در سراسر كتاب پراكنده است، مجموعه‌ای از توضیحات تفسیر های نگارنده تفسیر و توضیحات تفسیر ها و روایات نقل شده از علی بن ابراهیم است. از تفسیر آیه 49 [[سوره آل عمران]]<ref>ج2، ص 140.</ref> تفسیر ابی الجارود نیز به كتاب راه یافته است و تعدادی از روایات و مطالب تفسیری (حدود 10%) را مصنف از این تفسیر نقل كرده است. از تفسیر آیه 54 [[سوره نساء]]<ref>ج 1، ص 140.</ref> نیز مصنف به روایات تفسیری دیگری كه خود آنها را شنیده است مبادرت می ورزد. این گونه روایات از شخص خاصی نقل نشده است و به تعبیری می‌تواند مشایخ مصنف را به دست دهد و شاید از این رهگذر راهی برای تشخیص مولف آن به دست آید. در مجموع، این گونه به دست می‌آید كه مولف در هنگام نگارش كتاب، دو مجموعه «تفسیر علی بن ابراهیم» و «تفسیر ابی الجارود» را پیش روی داشته است و غیر از این دو مجموعه، روایات پراكنده دیگری كه تلقی كرده بوده و همچنین توضیحات و تفسیر هایی از پیش خود و هم چنین نقل مرسل وقایع، شأن نزول ها و داستان های قرآنی نیز پرداخته و مجموعه موجود را آفریده است. | # آنچه در سراسر كتاب پراكنده است، مجموعه‌ای از توضیحات تفسیر های نگارنده تفسیر و توضیحات تفسیر ها و روایات نقل شده از علی بن ابراهیم است. از تفسیر آیه 49 [[سوره آل عمران]]<ref>ج2، ص 140.</ref> تفسیر ابی الجارود نیز به كتاب راه یافته است و تعدادی از روایات و مطالب تفسیری (حدود 10%) را مصنف از این تفسیر نقل كرده است. از تفسیر آیه 54 [[سوره نساء]]<ref>ج 1، ص 140.</ref> نیز مصنف به روایات تفسیری دیگری كه خود آنها را شنیده است مبادرت می ورزد. این گونه روایات از شخص خاصی نقل نشده است و به تعبیری می‌تواند مشایخ مصنف را به دست دهد و شاید از این رهگذر راهی برای تشخیص مولف آن به دست آید. در مجموع، این گونه به دست می‌آید كه مولف در هنگام نگارش كتاب، دو مجموعه «تفسیر علی بن ابراهیم» و «تفسیر ابی الجارود» را پیش روی داشته است و غیر از این دو مجموعه، روایات پراكنده دیگری كه تلقی كرده بوده و همچنین توضیحات و تفسیر هایی از پیش خود و هم چنین نقل مرسل وقایع، شأن نزول ها و داستان های قرآنی نیز پرداخته و مجموعه موجود را آفریده است. | ||