حزب‌الله لبنان و همگرایی اسلامی (دیدگاهها، اهداف و تأثیرات) (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

'''حزب‌‌الله لبنان و هم‌‌گرایی اسلامی (دیدگاه‌ها، اهداف و تأثیرات) ''' عنوان مقاله‌ای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره نوزدهم می‌باشد که به قلم امان‌الله شفایی تدوین و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] منتشر شده است. این مقاله در فصل پاییز سال 1388 منتشر شده است.</div>

'''واژگان کلیدی:''' حزب‌الله، هم‌گرایی اسلامی، اسرائیل ،دیدگاه‌ها، اهداف، تأثیرات.

امروزه حزب‌الله لبنان به عنوان گروهی که در دو دهۀ اخیر سیاست‌های توسعه‌طلبانۀ رژیم صهیونبیستی را به چالش کشیده است، شناخته می‌شود. این حزب از بدو تأسیس در سال 1985 تا به امروز همواره در جریان‌های داخلی لبنان و در مقابله با اشغال‌گری رژیم صهیونیستی روند صعودی را طی نموده است تا جایی که هم اکنون هم بازیگران عرصۀ سیاسی لبنان و هم قدرت‌های حامی اسرائیل نمی‌توانند طرح‌های خاورمیانه‌ای شان را بدون در نظر گرفتن حزب‌الله به پیش ببرند.<br>

در کنار دیگر عرصه‌های فعالیت حزب‌الله در صحنۀ داخلی لبنان، پیکار این حزب علیه اشغال‌گری اسرائیل برجستگی خاصی دارد. در طول بیست و چند سالی که از مبارزۀ این حزب می‌گذرد، اسرائیل متحمل شکست‌های مفتضحانه‌ای شده است که یکی از عوامل اصلی آن مقاومت اسلامی موسوم به «حزب‌الله» است. حزب‌الله لبنان علاوه بر این‌که روحیۀ توسعه‌طلبی اسرائیل را سرکوب نموده و نیز بخش بزرگی از جنوب لبنان را از چنگال این رژیم آزاد نموده است، تا حدود زیادی موفق شده است سیاست‌های استعماری اسرائیل و حامیانش را در تفرقه‌افکنی میان دولت‌ها و ملت‌های اسلامی با چالش روبه‌رو کند.<br>

بنابراین در این نوشتار به دنبال بررسی نقشی حزب‌الله لبنان به‌‌رغم شیعی بودن و وفاداری عمیق به ایدئولوژی شیعی، در کسب احترام سایرین و ایجاد موجی از هم‌گرایی و هم‌بستگی میان مسلمانان می‌باشیم و از این رو بحث از میزان هم‌گرایی پدیدآمده، ضرورتی انکار‌ناپذیر در بررسی کارنامۀ حزب‌الله لبنان بوده و اهمیت این مسئله آن‌گاه دوچندان خواهد شد که نقش حزب‌الله را در هم‌گرایی اسلامی اثبات و یا تأیید کنیم. از این رو در برابر این سؤال که حزب‌الله در هم‌گرایی اسلامی چه نقشی داشته است، با رویکرد تاریخی ـ تحلیلی این پاسخ مقدماتی را مطرح می‌کنیم که گذشتۀ حزب‌الله بیان‌گر دیدگاه‌ها و اهداف روشن این حزب و تأثیرگذاری آن در مورد هم‌گرایی میان دولت‌ها و ملت‌های اسلامی است.

* '''1-1- حزب‌الله:''' از نظر لغوی به معنای حزب خدا و کنایه از مؤمنان، صالحان و عارفان است. (دهخدا، 1343ش، ج19، ص507). در واقع این اصطلاح برگرفته از قرآن کریم است که می‌فرماید: «وَ مَنْ یتَوَلَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغالِبُونَ؛ و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند، (پیروزند، زیرا) حزب و جمعیت خدا پیروز است» (مائده/56). اما در اصطلاح، نامی است که گروهی از علما و اندیشمندان شیعی در جنوب لبنان بر جنبشی که تشکیل داده بودند، نهادند. در واقع نطفۀ حزب‌الله در سال 1982بسته شد و این هنگامی بود که رژیم صهیونیستی اولین تجاوزش را به جنوب لبنان مرتکب شده بود. حزب‌الله تا مدت‌ها علی‌رغم ضرباتی که بر اشغال‌گران صهیونیستی وارد می‌آورد، سعی می‌کرد هویتش پنهان بماند. اما مخفی بودن نام اگر‌چه مقاومت و حزب‌الله را از گزند اسرائیل حفظ می‌کرد اما دست‌آوردهای سیاسی حزب‌الله را گروه‌های فلسطینی و جنبش امل مصادره می‌کردند. لذا برای اولین بار در سال 1985 بیانیۀ مقاومت اسلامی(نامۀ سرگشاده)، موجودیت حزب‌الله را اعلان کرد. (اسداللهی، 1379، ص94).<br>

* '''2-1- هم‌گرایی (integration):''' به معنای با دیگران گرایش و تمایل داشتن آمده است. (عمید، 1384، ج3، ص250). اما در اصطلاح امروزی «هم‌گرایی» فرایندی است که در آن جوامع از خواست و قدرت هدایت مستقل سیاست‌های عمده و اساسی خویش چشم‌پوشی نموده و سعی می‌کنند به تصمیم‌های مشترک و هماهنگ دست یابند و تصمیم‌گیری را به نهاد‌های تازه‌ای واگذار کنند (آقابخشی- افشاری‌راد،1383ش، ص321). برای هم‌گرایی در زبان انگلیسی معادل دیگری(convergence) نیز آورده شده است که به معنای تمایل به تقارب و گرایش در اندیشه و یا تفکر به سوی یک جهت آمده است. (پیشین، ص140).<br>

طبق این تعریف‌ها، هم‌گرایی اسلامی را می‌توان با هر دو کاربرد آن در حوزۀ نظری و عملی تعریف کرد؛ به این بیان که حزب‌الله لبنان هم در سطح نظری و اندیشه‌ای و هم در میدان عمل، تأثیرات مثبت و ملموسی داشته است.

عملکرد درخشان حزب‌الله در مقابله با اسرائیل و آوازه‌ای که از این رهگذر به دست آورده، توجه بسیاری از تحلیل‌گران و اندیشمندان سیاسی را به خود جلب نموده است. تاکنون چندین کتاب ـ البته به زبان عربی ـ دربارۀ پیدایش و بالندگی این حزب نگاشته شده است. کتاب «دین و سیاست حزب‌الله» نوشتۀ امل سعد غریب، منبعی ارزشمند درباره مبانی فکری و اندیشه‌ای حزب‌الله است. هم‌چنین کتاب «جنبش حزب‌الله لبنان، گذشته و حال»، به قلم دکتر اسداللهی نیز اطلاعات با ارزشی را در اختیار پژوهشگر می‌گذارد. اما آن‌چه که ما با موضوع کنونی به دنبال آن هستیم، به صورت ویژه در این کتاب‌ها و دیگر منابع به آن پرداخته نشده است. بنابراین این نوشتار از این نظر بدیع و تازه است که به شئون و دست‌آوردهای جنبش حزب‌الله دربارۀ هم‌گرایی اسلامی می‌پردازد.  

عده‌ای از اندیشمندان ـ به خصوص شیعی ـ فلسفۀ عملی نشو و تکوین جریان‌هایی مانند حزب‌الله را با گفتمان «انقلاب» بررسی می‌کنند و آن را به شکلی به انقلاب امام حسین(علیه‌السلام) پیوند می‌زنند. در مورد جنبش حزب‌الله می‌توان گفت این جنبش از یک سو تحت تأثیر پیام انقلاب اسلامی ایران و از سوی دیگر توسط عالمان و روحانیون شیعی و با گرایش‌های شدید به مبانی و آموزه‌های اسلام شیعی سازمان یافته است، از این رو از نظر مبانی اعتقادی، قرار گرفتن در گفتمان «انقلاب» شایستۀ حزب‌الله است. اما اگر بخواهیم با جامعه‌شناسی فعلی حرکت حزب‌الله را تجزیه و تحلیل کنیم، به نظر می‌رسد با چارچوب نظری به نام «اقدام جمعی» که بسیاری از جامعه‌شناسان حتی انقلاب‌های ملی را بر اساس آن بررسی نموده‌اند، مناسب‌تر باشد. در تعریف اقدام جمعی آمده است: «مجموعه‌ای از کنش‌‌ها و تلاش‌ها از سوی مجموعه‌ای از افراد که به شکلی کم و بیش پیوسته به سمت هدفی خاص حرکت می‌کنند یا به آن گرایش دارند(j.a.banks,1972/7). به این مفهوم که «اقدام جمعی» بخشی از مطالعۀ عمومی‌تر تحول اجتماعی است که مفاهیمی هم‌چون ثبات، بی‌ثباتی، خشونت و انقلاب را در بر می‌گیرد. اگرچه همۀ این مفاهیم به شکلی مرتبط با هم می‌باشند و در بحث تحولات اجتماعی مورد مطالعه قرار می‌گیرند، اما آثار خاصی نیز به هریک از آنها اختصاص داده شده است. در مورد این مفهوم رهافت‌های گوناگون وجود دارد. تمرکز نظریه‌های اقدام جمعی بر علل و عوامل تعیین کنندۀ فعالیت‌های سازمان‌یافته گروه‌هایی است که در پی دست‌یابی به اهدافی خاص هستند (اسداللهی، 1382ش، ص42).<br>

همان‌طور که گفته شد، خشونت یکی از راه‌کارهای نظریۀ اقدام جمعی است و اتفاقاً نقطۀ ثقل فعالیت‌های حزب‌الله در درون یک اجتماع سیاسی، علیه رژیم سیاسی از جمله گروه‌های سیاسی و نیز متصدیان امور یا سیاست‌های آن است. (گِر، 1377ش، ص24). آقای گِر هرچند اقدام جمعی را تا حدودی مسئلۀ داخلی تلقی می‌کند، اما باید گفت این فقط یک جنبه از حوزۀ اقدام جمعی است و حوزۀ دیگر آن، اقدام در برابر تجاوز خارجی است که در صورت ضعف دولت ملی، گروه‌های خودجوش مسئولیت مقابله را بر عهده می‌گیرند، زیرا تجاوز خارجی همواره یکی از دلایل گرایش این گروه‌ها به سمت کاربرد اقدامات قهرآمیز بوده است و تجاوز نظامی یک قدرت غیراسلامی به یک کشور اسلامی بالاترین حد توسل به اقدام جمعی خشونت‌بار را که به شکل جهاد تجلی می‌کند به همراه داشته است. (پیشین، ص138).

در کنار خوی اشغال‌گری و سیاست‌‌های توسعه‌طلبانه که رژیم اسرائیل را از رهگذر اقدامات نظامی تا کنون پابرجا نگه داشته است، این رژیم با آگاهی از نقاط اختلاف و ضعف هم‌بستگی جوامع اسلامی تا اندازۀ زیادی توانسته است، نابودی‌اش را به تأخیر بیندازد. بر اساس دکترین پیرامونی (در مقابل دکترین فراپیرامونی)، سران و رهبران رژیم صهیونیستی، از ابتدای تأسیس آن تحت پوشش شعار تبلیغاتی دفاع از امنیت و موجودیت اسرائیل و پیش‌گیری از هر گونه خطری که عمق استراتژیک جامعۀ صهیونیستی در فلسطین را تهدید می‌کند، اهداف توسعه‌طلبانۀ خود را به ویژه با ابزار‌های اطلاعاتی و سیاسی دنبال کرده‌اند. این اهداف همان«استراتژی پیرامونی اسرائیل» است که از همان آغاز تأسیس این رژیم از سوی دستگاه اطلاعاتی و جاسوسی و سیاسی این رژیم مورد تعقیب بوده و در دستور کار و فعالیت رهبران و سران آن قرار داشته است. (تقی پور،1383ش، ص283). بر اساس این استراتژی که بر پایۀ کسب اطلاعات و جاسوسی استوار است، «موساد» در سال 1959 به عنوان بخشی از وزارت خارجۀ اسرائیل تأسیس و بعد‌ها به سازمان مستقلی تبدیل شد. این رژیم از ابتدای تأسیس در سال 1948 تا کنون در ادامۀ شعار سیاست استعمارگران پیشین مبنی بر «تفرقه بینداز و حکومت کن»، سعی زیادی نموده است تا از هم‌بستگی و نزدیک شدن دولت‌ها و ملت‌های اسلامی به یک‌دیگر به هر شکل ممکن جلوگیری کند، زیرا بر اساس دکترین پیرامونی اسرائیل حفظ موجودیت و امنیت این رژیم از اوجب واجبات است. بر اساس این، «صهیونیسم برای جلوگیری از اتحاد بین مسلمانان می‌کوشد همیشه روابط آنها را تنزل داده و از استحکام روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی و... بین ممالک اسلامی جلوگیری کند. برای نمونه به نفوذ صهیونیست‌ها در کشور‌های شمال آفریقا و دخالت در رابطۀ جمهوری اسلامی ایران و کشور‌های عربی می‌توان اشاره کرد. (جدید‌بناب،1385ش، ص348).<br>

اختلافات عقیدتی شیعه و سنی از یک سو و مسئلۀ عرب و عجم از سوی دیگر مستمسک بسیار خوبی برای اسرائیل در جهت عملیاتی کردن دکترین تفرقه‌افکنی‌اش در جهان اسلام است. بر اساس این، سرویس‌های اطلاعاتی و سیاست‌مداران رژیم صهیونیستی با کمک حامیان غربی‌شان، تلاش‌های بسیاری نموده‌اند تا کشور‌های شیعی همانند ایران، عراق و نیز حزب‌الله لبنان را از معادلات خاورمیانه حذف نموده و دولت‌ها و ملت‌های عربی و اهل سنت را نسبت به آنان بدبین کنند. برای نمونه «یا اکوا آرز» (ya akovares) سردبیر روزنامه دست راستی "معاریو"(ma arrive)، کشور‌های حوزۀ خلیج فارس را این چنین از جمهوری اسلامی ایران می‌ترساند:<br>

اخیراً نیز به گزارش روزنامه صهیونیستی «هاآرتص»، شیمون پرز رئیس‌جمهور اسرائیل در یک اظهارنظر نفاق‌افکنانه گفته است: «یکی از دلایلی که اسرائیل از گفت‌وگوهای صلح استقبال می‌کند این است که نمی‌خواهد منطقۀ اهل تسنن را ایرانی‌‌ها تحت سیطرۀ خود داشته باشند. در خاورمیانه 350 میلیون مسلمان زندگی می‌کنند که نود درصد آنان سنی هستند! و ما باید برای نجات آنها از ایران چاره‌اندیشی کنیم.» (برگرفته از: پایگاه اینترنتی تابناک،30/8/1387).

هنگامی که فرایندی به صورت هدف‌مند و بر اساس برنامه‌‌های اعلام شده به سرانجام خود نزدیک می‌شود، ارزش مطالعاتی زیادی پیدا می‌کند، تا پدیده‌ای که به صورت ناخواسته نتیجه‌ای بر آن حمل می‌شود. تأثیر حزب‌الله در تقویت هم‌گرایی اسلامی از نوع اول است؛ یعنی اساس پیدایش و روند تکوین حزب‌الله لبنان با اهدافی بلند در مسیر هم‌بستگی و هم‌گرایی جهان اسلام شکل گرفته است. در واقع این جنبش برای دفع اشغال‌گری صهیونیست‌ها در جنوب لبنان، که وجود و ادامۀ حیات آن خطری بزرگ برای کلیت جهان اسلام است، پدید آمد. از این رو حزب‌الله خود را عضوی از جامعۀ بزرگ اسلامی می‌داند که هم‌بستگی و هم‌گرایی میان آنان از عوامل مهم در پیروزی بر اسرائیل خواهد بود. همان‌گونه که نشریۀ «العهد» ارگان نشریاتی حزب‌الله به این مطلب تصریح می‌کند:<br>

«جهان‌شمولی در مفهوم حزب‌الله تجسم دارد، زیرا واژه حزب‌الله که در آیه22 و 56 سوره مائده ذکر شده است، اشاره به صفت عمومی همه کسانی دارد که خداوند و رسول او را دوست دارند. انتخاب نام حزب‌الله دقیقاً به همین معنا و مفهوم بوده است؛ یعنی حزب‌الله به عامۀ مؤمنان اطلاق شده، به معنای یک جماعت و گروه بسته و محدود نیست و سایر مؤمنان را از این دایره بیرون نمی‌راند»(العهد، 5 شوال1404ق). <br>

بر اساس این، نگاه و اهداف حزب‌الله نه ملی و نه منطقه‌ای، بلکه جهانی است و این حزب مدعی است پیام‌ها و برنامه‌‌هایی برای کلیت جهان دارد. هرچند که در گام اول این جنبش می‌باید با خطری جدی به نام اسرائیل مقابله کند. در این مبحث، دیدگاه حزب‌الله را نسبت به مسئلۀ هم‌گرایی میان دولت‌ها و ملت‌های مسلمان و اهداف این جنبش از این مسئله تشریح می‌کنیم.<br>

پیش از بیان دیدگاه‌های حزب‌الله نسبت به هم‌گرایی اسلامی، لازم است از میزان پای‌بندی این حزب نسبت به مبانی و آموزه‌‌های اسلام آگاه شویم. همان‌طور که بیان شد، هم در شناسنامه و هم در کارنامۀ این جنبش، تعهد، التزام و اعتقاد به دین مبین اسلام نمود عینی دارد. این حزب هرچند خود را بخشی از خانوادۀ جنبش‌های شیعی می‌داند و بر اساس گفتمان انقلاب شیعی و در چارچوب نظری اقدام جمعی عمل می‌کند، اما در نگاه عمیق‌تر، حزب‌الله خود را بخشی از جهان اسلام دانسته و چنان که خواهیم گفت، اهداف و تأثیر این حزب به جغرافیای سیاسی و انسانی اسلام شیعی محدود نیست. پس می‌توان گفت: «ارتباط حزب‌الله با اسلام او را در موقعیت التزام به اوامر و نواهی الهی قرار داده است. <br>

حزب‌الله بر خود فرض می‌داند که هرگز از آموزه‌‌های الهی عدول نکند. تمسک حزب‌الله به یک دستور شرعی، به معنای اعتقاد به دیدگاهی تغییر‌ناپذیر نیست، بلکه اگر در مسئله‌ای گزینه‌های مختلفی مطرح باشد آن وقت این حزب می‌تواند بر اساس دلایل، مصلحت و اعتباراتی دیگر که مفید در این زمینه است، در تصمیم خود بازنگری کند. (حجازی، 1385ش، ص86).<br>

«هرگز روا نباشد که تو به وحدت دعوت کنی در حالی که عملاً تفرقه می‌افکنی و یک‌پارچگی را از هم می‌گسلی، هرگز روا نباشد که مدعی محبت و دوستی باشی در حالی که کینه‌ورزی را پیشۀ خود ساخته‌ای و هرگز روا نباشد که داعیۀ عدالت داشته باشی، در حالی که در برابر خرد و کلان به ظلم و ستم روی می‌آوری.» (عبدالستار،1378ش، ص7).

طبق یک تقسیم‌بندی مشهور از اهداف که توسط هالستی صورت گرفته است، اهداف به هدف‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تقسیم می‌شود. (هالستی، 1376ش، ص220-231). بر اساس این، اگر بخواهیم اهداف حزب‌الله را از بیان شعار وحدت و هم‌گرایی اسلامی درجه‌بندی کنیم، سه مرحله را باید در نظر بگیریم:<br>

* '''2-1- اهداف کوتاه مدت'''

«من امیدوارم در روز میلاد پیامبر از برخی ادعاهایی که می‌تواند باعث اختلاف میان شیعه و سنی شود دوری کنیم. امروز بازی کردن با مسایل بزرگ امت اسلام برای کسی میسر نیست، زیرا مسلمانان و رهبران و روحانیون در مسایل اساسی با یک‌دیگر متحد شده و در کنار هم می‌ایستند. در این‌جا به عنوان آخرین بهانه که مدتی است تبلیغ می‌شود، به این روی می‌آورند که شیعیان قصد دارند اهل سنت را به کیش خود درآورند و برای این مدعا هم ماجرا و دلیل می‌آورند». (روزنامه جمهوری اسلامی،24/3/1387، ‌ص8).

پیامد دیدگاه‌های روشن و اهداف کلان و عالیه‌ای که حزب‌الله در جهت هم‌گرایی اسلامی برای خود ترسیم نموده بود، تأثیرات مثبتی در این زمینه به جای گذاشت. جنبش حزب‌الله هرچند بر اساس ایدئولوژی شیعی عمل می‌کند و همه او را با این ویژگی می‌شناسند، اما هیچ‌گاه خود را در قید و بند عقیده، نژاد و ملیت قرار نداده است. طبق چارچوب نظری اقدام جمعی، ظهور و عملکرد یک جنبش را می‌توان در دو ساحت داخلی و خارجی ارزیابی نمود که بر اساس این، ظهور و تکامل حزب‌الله از یک سو در برابر پایان اشغال صهیونیست‌ها در لبنان و از سوی دیگر برای بازگرداندن جایگاه شیعیان در معادلات داخلی لبنان صورت گرفته و در هر دو ساحت به اذعان دوست و دشمن حزب‌الله موفقیت‌های مهمی را کسب کرده است.<br>

زمان آن فرا رسیده تا بررسی شود دیدگاه‌ها و اهداف حزب‌الله درباره هم‌گرایی میان مسلمانان تا چه اندزه محقق شده است و این جنبش که هم از نظر اعتقادی و هم از لحاظ سیاسی در منطقۀ خاورمیانه اقلیت محسوب می‌شود، تا چه میزان بر روند هم‌گرایی در سطح منطقه و جهان اسلام تأثیرگذار بوده است.<br>

در این نوشتار در مقام شمارش و تحلیل دستاورد‌ها و موققیت‌های حزب‌الله در صحنه‌های داخل و خارج لبنان نیستیم، بلکه آن چه در پی ‌آنیم بررسی تأثیراتی است که حزب‌الله از ناحیه عملکردهایش بر جریان هم‌گرایی اسلامی برجای گذاشته است. در یک دسته‌بندی این تأثیرات را می‌توان در دو سطح کلان بررسی نمود:

بر اساس آیۀ شریفه «ان هذه امتکم امۀ واحده»(انبیا/92) تقسیم مسلمانان به چند ملت، خلاف شعار قرآن کریم و اهداف عالیۀ اسلام است. بنابراین آن‌چه که هم‌اکنون مسلمانان را تحت عنوان ملت‌ها در چارچوب تنگ کشور‌ها جای داده، ره‌آورد سیاست‌های استعمارگران بوده است. از این رو بازگشت مسلمانان به پیکره‌ای واحد، آرزوی تمام کسانی است که مشفقانه برای تحقق اهداف و برنامه‌های دین اسلام تلاش می‌کنند. در این میان جنبش حزب‌الله لبنان با شجاعت و جسارت بی‌نظیری که از خود در برابر اسرائیل به نمایش گذاشته و با سیاست عقلانیت همراه با انعطاف‌پذیری که در صحنۀ داخلی لبنان در پیش گرفته است، دل بسیاری از مسلمانان را که در یکی دو قرن اخیر همواره متحمل شکست‌های سنگینی از استعمارگران و اشغال‌گران شده‌اند، به دست آورده و توانسته است روحیۀ از دست رفتۀ آنها به خصوص مسلمانان کشورهای عربی و نیز فلسطینیان را در رویارویی با رژیم صهیونیستی، به آنان بازگرداند.<br>

حزب‌الله بیش از 25 سال است که جبهۀ مستحکمی را در برابر اشغال‌گری رژیم اسرائیل ایجاد کرده است؛ در این مدت چند فراز تاریخی وجود دارد که به عنوان نقطۀ عطف در تاریخ مبارزات حزب‌الله محسوب می‌شود:<br>

بر اساس نتایج جدیدترین نظرسنجی که شبکه الجزیره انجام داده است بیش از 90% مسلمانان جهان از جنبش حزب‌الله لبنان حمایت کرده‌اند و این در حالی است که بیش از 70% مردم کل جهان(اعم از مسلمان و غیرمسلمان) مقاومت اسلامی را در برابر اشغال‌گری صهیونیست‌ها برحق دانسته‌اند. (حجازی، 1385، ص207).

هرچند تا مدت‌ها پس از تأسیس حزب‌الله در جنوب لبنان و به‌‌رغم مواضع سخت این جنبش در برابر اسرائیل، بسیاری از کشورهای عرب منطقه نسبت به اهداف حزب‌الله مظنون بودند و این جنبش را نمایندۀ انقلاب ایران در لبنان می‌دانستند، اما هرچه از عمر حزب‌الله گذشت و عملکردهایش رژیم صهیونیستی را به چالش کشید، دیدگاه کشورهای عربی نسبت به این حزب‌ تغییر کرد. علت این تغییر را می‌توان در شکست پیاپی اسرائیل از این حزب و در پی آن موقف منطقی حزب‌الله در صحنۀ داخلی و حمایت ملی لبنانی‌ها از آن دانست.

به هرحال، حزب‌الله هم اکنون حقانیت و مشروعیت خود را در منطقه و به ویژه به دولت‌های عربی ثابت کرده است. مهارتی که حزب‌الله در این مورد به خرج داد، به نوشتۀ روزنامه «السفیر»، «برداشتی جهان‌شمول از اسلام و امت اسلامی بود، اما رگه‌هایی از قومیت عربی در گفتمان سیاسی اخیر ملاحظه می‌شود که می‌توان آن را عمل‌گرایی و اقدامی ماهرانه برای دست‌یابی به مشروعیت در دنیای عرب با اکثریت سنی، مربوط دانست. حزب‌الله کوشیده است تا از طریق شناساندن خود به عنوان یک جنبش خاص عربی به مشروعیت دست یابد به گونه‌ای که خود را مقاومت اسلامی، لبنانی و عربی می‌نامد که در راه «اهدف عربی و اسلامی» و نه تنها «تک هدف شیعی» مبارزه می‌کند(السفیر ،31 ژوئیه 1998م، ص 16).<br>

«آن‌چه اتفاق افتاد، حجتی از سوی خداوند بر همه دولت‌ها و ملت‌های اسلامی و به ویژه در منطقه خاورمیانه ست. شما بار دیگر مصداق این کلمه نورانی قرآن شدید: «قَدْ کانَ لَکمْ آیۀ في فِئَتَینِ الْتَقَتا فِئَۀ تُقاتِلُ فِي سَبِیلِ اللَّهِ وَ أُخْری کافِرَۀ یرَوْنَهُمْ مِثْلَیهِمْ رَأْی الْعَینِ وَ اللَّهُ یؤَیدُ بِنَصْرِهِ مَنْ یشاءُ إِنَّ فِي ذلِک لَعِبْرَۀ لأُِولِی الأَْبْصارِ».

حزب‌الله با در پیش گرفتن سیاست معقولی که از یک سو بر سعه صدر و از سوی دیگر بر عزت اسلامی استوار بود موفق شد موجی از احترام ملت‌ها را نسبت به خود و نیز دیدگاه برخی کشورهای اسلامی مانند عربستان و مصر را نسبت به اهداف و برنامه‌هایش جلب کند، اما این کشور‌ها در مناسبات بین‌المللی و سیاست خارجی به شدت به غرب وابسته هستند و در بسیاری از رویدادهای بینالمللی به ویژه مسائل خاورمیانه طبق اهداف کشورهای غربی و برخلاف مصالح مسلمانان عمل میکنند. این مسئله‌ای بود که جنبش حزب‌الله پیوسته نسبت به آن هشدار میداد. بحران سیاسی و طولانی لبنان در سال 2008 و تهاجم رژیم صهیونیستی به غزه در ابتدای سال 2009 یک بار دیگر به خوبی هویت واقعی برخی از سران جهان عرب همانند حسنی مبارک رییس‌جمهوری مصر، ملک عبدالله پادشاه عربستان و عبدالله دوم پادشاه اردن را نشان داد. کشورهای متبوع این عده در دو سال اخیر با دخالت مستمر در امور داخلی لبنان در ایجاد شکاف میان گروه‌های لبنانی نقش منفی بازی کرده‌اند. دخالت آشکار دو کشور عربی مصر و عربستان در امور داخلی لبنان و جانب‌داری از گروه موسوم به 14 مارس که طی چهار سال گذشته دولت را در اختیار داشته است، ثابت میکند که برخی حمایت‌ها و تأییدات گذشته این دو کشور از حزبالله صرفاً جنبه تبلیغاتی و سیاسی داشته و این دو کشور تحت تأثیر کشورهای قدرت‌مند غربی از به کارگیری سیاست مستقل در جریان‌های سیاسی خاورمیانه ناتوان می‌باشند. اخیراً رژیم حاکم بر مصر در مورد حزب‌الله جنجال منطقه‌ای به وجود آورد و ادعا نمود که چند جاسوس حزب‌الله را در این کشور دستگیر کرده است و حزب‌الله نیز با رد این اتهامات رژیم مصر را متهم کرد که با راه انداختن این هیاهو در نظر دارد نقش بسیار منفی خود را در حمایت از تهاجم صهیونیست‌ها در جریان حمله به غزه پوشانده و افکار عمومی جهان اسلام را که علیه آنان است منحرف نماید.<br>

در انتخابات پارلمانی اخیر لبنان جریان گروه طرفدار غرب موسوم به 14 مارس با حمایت‌های مالی کشورهای یاد شده باز هم اکثریت پارلمانی و دولت را در اختیار گرفت. پیام‌های مسرتآمیز و توأم با نفاق سران دولت‌های مصر، عربستان و اردن به سران گروه 14 مارس نشان داد که این کشورها هم‌چنان سیاست ماجراجویانه و طایفهگری خود را در لبنان دنبال خواهند کرد. (روزنامه خراسان، 19/3/1388، ‌ ص16). اینها نمونه‌ای از موفقیت‌های حزبالله در شناساندن دولت‌های خائنِ به سرنوشت امت اسلامی است، به طوری که هم‌اکنون رژیمهای کشورهای پرادعای عربی مانند مصر، اردن و عربستان به شدت مورد نفرت مسلمانان جهان قرار دارند و این در حالی است که هر روزه بر محبوبیت جنبش حزبالله و دبیرکل آن سید حسن نصرالله بیش از پیش افزوده میشود. هم‌چنین، حزب‌الله در شناساندن نقش مثبت برخی از کشورهای اسلامی مانند جمهوری اسلامی ایران، سوریه و دولت کنونی ترکیه در مسائل داخلی لبنان، تهاجم صهیونیست‌ها به غزه و همگام شدن این کشور‌ها با افکار عمومی مسلمانان، نقش بارزی ایفا نموده است. سید حسن نصرالله اخیراً از نقش مثبت برخی از کشورهای اسلامی چنین یاد کرده است: <br>

«از نظر ما هر کشوری در جهان بدون توجه به فرهنگ و مذهب و کیش آن اگر قصد حمایت از ما اعراب و آرمان‌هایمان را داشته باشد، ما باید در کنار او بایستیم. امروز ایران، سوریه و ترکیه جدید در این موقعیت هستند و تعداد این کشور‌ها بیشتر نیز خواهد شد. ما به عنوان ملت‌‌ها و دولت‌های عربی باید از آنها حمایت کرده و به ‌آنها کمک کنیم نه این‌که آنها را متهم کرده و در برابر آنها بایستیم.» (روزنامه جمهوری اسلامی، 24/12/1387، ص8).

از مجموع آن‌چه گذشت می‌توان نتیجه گرفت که جنبش حزب‌الله لبنان بر اساس گفتمان «انقلاب شیعی» و در چارچوب نظری «اقدام جمعی» به وجود آمد. بنابراین اهداف و عملکردهای این جنبش را می‌بایست در این چارچوب مطالعه نمود. در پروسۀ هم‌گرایی اسلامی، حزب‌الله لبنان به صورت هدف‌مند دیدگاه‌هایش را بیان می‌کند و طبق آن استراتژی مشخصی را در پیش می‌گیرد. مقاومت 25 سالۀ این حزب در برابر رژیم صهیونیستی که به عنوان عامل نفاق میان کشورهای اسلامی مبدل گشته بود، موجب شد روحیۀ هم‌گرایی به میان مسلمانان بازگردد و حزب‌الله خود را عامل وفاق معرفی نماید. هم‌اکنون دیدگاه‌های حزب‌الله لبنان در فرایند هم‌گرایی اسلامی که در سال‌های ابتدایی تأسیسش آن را بیان می‌نمود، جلوۀ عینی پیدا نموده و اهداف آن یکی پس از دیگری تحقق می‌یابد.<br>

به‌‌رغم مخاطراتی که هم‌گرایی جهان اسلام را تهدید می‌کند، حزب‌الله لبنان از ره‌گذر دیدگاه‌ها و اهداف بلندی که همواره در پی آن بوده، موفق شده است تأثیرات غیرقابل انکار و شگرفی دربارۀ تقریب مواضع ملت‌ها و دولت‌های اسلامی به جای بگذارد. این در حالی است که برخی گروه‌های سلفی اهل سنت مانند «القاعده»، خود را به عنوان عامل نفاق شناسانده‌اند.

# قرآن کریم.

# آقابخشی، علی و افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، چاپار، تهران، چاپ اول، 1383ش.

* مطالب مندرج در این مدخل بارگذاری شده از فصلنامه اندیشه تقریب، سال دوم، شماره نوزدهم تابستان 1388 می‌باشد.

[[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]]

[[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]