۸۷٬۱۹۹
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'جلال الدین' به 'جلالالدین') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
</div> | </div> | ||
'''مسائل عرفانی حج''' عنوان مقالهای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره پنجم میباشد که به قلم عبدالعلی باقری<ref>محقق و نويسنده، كتابدار مركز تحقيقات علمى مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى، سطح چهار فقه و اصول</ref> و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] تدوین و منتشر شده است. این مقاله در فصل زمستان سال 1384 منتشر شده است.</div> | '''مسائل عرفانی حج''' عنوان مقالهای از بخش اندیشه [[اندیشه تقریب (فصلنامه)|فصلنامه اندیشه تقریب]] در شماره پنجم میباشد که به قلم عبدالعلی باقری<ref>محقق و نويسنده، كتابدار مركز تحقيقات علمى مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى، سطح چهار فقه و اصول</ref> و به اهتمام [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] تدوین و منتشر شده است. این مقاله در فصل زمستان سال 1384 منتشر شده است.</div> | ||
==چکیده== | ==چکیده== | ||
باطن حج مشتمل بر منازلى است: | باطن حج مشتمل بر منازلى است: | ||
* '''منزل اول''' سیر من الخلق الى الحق، بریدن از ماسوى الله براى پیوند با خدا و این منزل خود داراى چند مرتبه است: '''اول توبه:''' رجوع از شیطان درونى و طاغوت بیرونى به سوى خداوند؛ '''دوم یقظه:''' بیدارى و آگاهى کامل به قدر و منزلت حریم خانه خدا؛ '''سوم تخلیه:''' خالى کردن درون از صفات شیطانى و جایگزینى صفات رحمانى؛ '''چهارم تجلیه:''' تصفیه دل و تمیز دادن ارزشها از ضد ارزشها. <br> | * '''منزل اول''' سیر من الخلق الى الحق، بریدن از ماسوى الله براى پیوند با خدا و این منزل خود داراى چند مرتبه است: '''اول توبه:''' رجوع از شیطان درونى و طاغوت بیرونى به سوى خداوند؛ '''دوم یقظه:''' بیدارى و آگاهى کامل به قدر و منزلت حریم خانه خدا؛ '''سوم تخلیه:''' خالى کردن درون از صفات شیطانى و جایگزینى صفات رحمانى؛ '''چهارم تجلیه:''' تصفیه دل و تمیز دادن ارزشها از ضد ارزشها. <br> | ||
* '''منزل دوم:''' سیر من الحق في الحق: ادامه و استمرار پیوند با خدا و سعى در تحکیم آن و این منزل داراى اعمالى است: | * '''منزل دوم:''' سیر من الحق في الحق: ادامه و استمرار پیوند با خدا و سعى در تحکیم آن و این منزل داراى اعمالى است: | ||
خط ۴۹: | خط ۵۰: | ||
در اسلام تمام اعمال عبادى افزون بر صورت ظاهرى داراى اسرار و رازهاى شگفتانگیز عرفانى است و حج که یکى از احکام مهم عبادى، سیاسى اسلام شمرده مىشود، از این قاعده مستثنا نیست و این فریضه الاهى خصوصیاتى منحصر به فرد دارد که آن را از سایر احکام اسلامى برترى داده است. <br> | در اسلام تمام اعمال عبادى افزون بر صورت ظاهرى داراى اسرار و رازهاى شگفتانگیز عرفانى است و حج که یکى از احکام مهم عبادى، سیاسى اسلام شمرده مىشود، از این قاعده مستثنا نیست و این فریضه الاهى خصوصیاتى منحصر به فرد دارد که آن را از سایر احکام اسلامى برترى داده است. <br> | ||
مسلمانان جهان با ملیتها، رنگها، زبانها و نژادهاى گوناگون از سراسر کره خاکى در یک مکان اجتماع کرده و همگى یک شعار سر داده، یک هدف را دنبال مىکنند؛ بنابراین مىتوان حج را رستاخیز کوچک نامید. <br> | مسلمانان جهان با ملیتها، رنگها، زبانها و نژادهاى گوناگون از سراسر کره خاکى در یک مکان اجتماع کرده و همگى یک شعار سر داده، یک هدف را دنبال مىکنند؛ بنابراین مىتوان حج را رستاخیز کوچک نامید. <br> | ||
همان گونه که اعمال حج، توحید و نبوت و معاد و امامت را در بردارد، نماز، روزه، جهاد، تولى و تبرى و سایر امور مانند خلوت، جلوت و ذکر و تفکر، سکوت، فریاد و عزلت و اجتماع را نیز شامل مىشود. حج تجلى و تکرار همه صحنههاى عشق آفرین انسان و جامعه متکامل است. حج عرصه نمایش و آیینه سنجش استعداد و توان مادى و معنوى همه مسلمانان جهان است. حج به سان قرآن است که هر کسى به میزان استعداد و فهم خویش از آن بهره مىگیرد. دراهمیت حج همین روایت کافى است که از رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) پرسیده شد: آیا در اسلام براى زن جهاد وجود دارد؟ پیامبر فرمود: بلى، حج و عمره به منزله جهاد براى زنها است.<ref>هندى، 5/142.</ref> حج با توجه به گستردگى ابعاد و ویژگى خاصش اسرار عرفانى فراوانى دارد که در این مقاله به بخشى از آنها اشاره مىکنیم. | همان گونه که اعمال حج، توحید و نبوت و معاد و امامت را در بردارد، نماز، روزه، جهاد، تولى و تبرى و سایر امور مانند خلوت، جلوت و ذکر و تفکر، سکوت، فریاد و عزلت و اجتماع را نیز شامل مىشود. حج تجلى و تکرار همه صحنههاى عشق آفرین انسان و جامعه متکامل است. حج عرصه نمایش و آیینه سنجش استعداد و توان مادى و معنوى همه مسلمانان جهان است. حج به سان قرآن است که هر کسى به میزان استعداد و فهم خویش از آن بهره مىگیرد. دراهمیت حج همین روایت کافى است که از رسول اکرم (صلىاللهعلیهوآله) پرسیده شد: آیا در اسلام براى زن جهاد وجود دارد؟ پیامبر فرمود: بلى، حج و عمره به منزله جهاد براى زنها است.<ref>هندى، 5/142.</ref> حج با توجه به گستردگى ابعاد و ویژگى خاصش اسرار عرفانى فراوانى دارد که در این مقاله به بخشى از آنها اشاره مىکنیم. | ||
=مسائل عرفانى حج= | |||
==مسائل عرفانى حج== | |||
حج یک صورت ظاهرى، و یک سیرت باطنى دارد که این سیرت باطنى بر مقامها و مراتبى مشتمل است که پارهاى از آنها جز براى خصصین و اهل معرفت میسر و حاصل نمىشود. <br> | حج یک صورت ظاهرى، و یک سیرت باطنى دارد که این سیرت باطنى بر مقامها و مراتبى مشتمل است که پارهاى از آنها جز براى خصصین و اهل معرفت میسر و حاصل نمىشود. <br> | ||
خط ۶۰: | خط ۶۲: | ||
'''مرتبه دوم، یقظه:''' در این سفر عرفانى، یقظه به معناى آگاهى و توجه به قدر و منزلت خانه خدا و حریم پاک او داشتن است. توجه به توفیقى که پروردگار عالم نصیب بنده خویش کردهاست. توجه به بایدها و ارزشها یعنى واجبات حج و پرهیز از نبایدها و ضد ارزشها یعنى گناهان و محرمات حج. توجه به اینکه خداوند عمل گناهکاران را نمىپذیرد و قبولى اعمال وابسته به تقوا است. <br> | '''مرتبه دوم، یقظه:''' در این سفر عرفانى، یقظه به معناى آگاهى و توجه به قدر و منزلت خانه خدا و حریم پاک او داشتن است. توجه به توفیقى که پروردگار عالم نصیب بنده خویش کردهاست. توجه به بایدها و ارزشها یعنى واجبات حج و پرهیز از نبایدها و ضد ارزشها یعنى گناهان و محرمات حج. توجه به اینکه خداوند عمل گناهکاران را نمىپذیرد و قبولى اعمال وابسته به تقوا است. <br> | ||
«إِنَّما یتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» <ref>مائده(5):27.</ref> <br> | «إِنَّما یتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِینَ» <ref>مائده(5):27.</ref> <br> | ||
توجه به اینکه در این سفر روحانى در محضر خداوند، پیامبر اکرم(صلىاللهعلیهوآله) و امامان معصوم( | توجه به اینکه در این سفر روحانى در محضر خداوند، پیامبر اکرم(صلىاللهعلیهوآله) و امامان معصوم(علیهمالسلام)حضور دارد. <br> | ||
«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى اللّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» <ref>توبه(9): 105.</ref> <br> | «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَى اللّهُ عَمَلَکمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ» <ref>توبه(9): 105.</ref> <br> | ||
'''مرتبه سوم، تخلیه:''' پس از مقام توبه و یقظه، باید به مقام تخلیه صعود کرد. مقام تخلیه آن است که دل را یکسره از صفات زشت و ناپسند و رذایل اخلاقى خالى کند و ریشه هرز صفات رذیله نظیرحسد، بخل، کبر، ریا، تملق، دروغ، تزویر، نفاق، جاهطلبى و غیره را که مایه تیره بختى و سیه روزى آدمى است، بسوزاند و به جاى آنها درون خویش را به خصایص بالاى اخلاقى و فضایل عالى انسانى نظیر خیرخواهى، سخاوت، تواضع، اخلاص، صداقت، رأفت، زهد و غیره بیاراید. در این صورت حج او حج ابراهیمى خواهد بود: «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الأَْرْضَ حَنِیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ» <ref>انعام(6): 79.</ref><br> | '''مرتبه سوم، تخلیه:''' پس از مقام توبه و یقظه، باید به مقام تخلیه صعود کرد. مقام تخلیه آن است که دل را یکسره از صفات زشت و ناپسند و رذایل اخلاقى خالى کند و ریشه هرز صفات رذیله نظیرحسد، بخل، کبر، ریا، تملق، دروغ، تزویر، نفاق، جاهطلبى و غیره را که مایه تیره بختى و سیه روزى آدمى است، بسوزاند و به جاى آنها درون خویش را به خصایص بالاى اخلاقى و فضایل عالى انسانى نظیر خیرخواهى، سخاوت، تواضع، اخلاص، صداقت، رأفت، زهد و غیره بیاراید. در این صورت حج او حج ابراهیمى خواهد بود: «إِنِّی وَجَّهْتُ وَجْهِی لِلَّذِی فَطَرَ السَّماواتِ وَ الأَْرْضَ حَنِیفاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُشْرِکینَ» <ref>انعام(6): 79.</ref><br> | ||
خط ۶۶: | خط ۶۸: | ||
'''مرتبه چهارم، تجلیه:''' این مقام و مرتبه نصیب خصصین و اولیاى الاهى خواهد شد. حاجى در این مقام به نور خدا منور مىشود: «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النّاسِ» <ref>انعام(6):122.</ref>، و به لطف خدا به مقام عبودیت و بندگى مىرسد و بدین ترتیب ارزشها را از ضد ارزشها و ارزشمندان را از دون قیمتان و پاکان را از ناپاکان تمیز مىدهد: «إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقاناً»<ref>انفال(8):29.</ref>؛ البته برخى عارفان مرتبه تحلیه را بعد از مرتبه تخلیه افزودهاند که ما آن دو را با هم ذکر کردیم و به ذکر جداگانه آن نیازى نبود. <br> | '''مرتبه چهارم، تجلیه:''' این مقام و مرتبه نصیب خصصین و اولیاى الاهى خواهد شد. حاجى در این مقام به نور خدا منور مىشود: «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یمْشِی بِهِ فِی النّاسِ» <ref>انعام(6):122.</ref>، و به لطف خدا به مقام عبودیت و بندگى مىرسد و بدین ترتیب ارزشها را از ضد ارزشها و ارزشمندان را از دون قیمتان و پاکان را از ناپاکان تمیز مىدهد: «إِنْ تَتَّقُوا اللّهَ یجْعَلْ لَکمْ فُرْقاناً»<ref>انفال(8):29.</ref>؛ البته برخى عارفان مرتبه تحلیه را بعد از مرتبه تخلیه افزودهاند که ما آن دو را با هم ذکر کردیم و به ذکر جداگانه آن نیازى نبود. <br> | ||
این مراتب چهارگانه منزل اول در کلام بلند و زیباى امام صادق (علیهالسلام) جلوهگر است: «اذا اردت الحج فجّرد قلبک لِلّه عزوجل من قبل غرمک عن کل شاغل و حجب کل حاجب و فوّض امورک کلها الى خالقک و توکل علیه فى جمیع ما یظهر من حرکاتک و سکناتک و سلم لقضائه و حکمه و قدره و دع الدنیا و الراحة و الخلق واخرج من حقوق تلزمک من جهة المخلوقین و لا تعتمد على زادک و راحلتک و اصحابک و قوتک و شبابک و مالک، فان من ادعى رضا الله واعتمد على شى صیره علیه عدواً و وبالا لیعلم انه لیس له قوة و لا حیلة و لا لاحد الا بعصمة الله تعالى و توفیقه و استعداد من لا یرجوا الرجوع و احسن الصحبة وراع اوقات فرائض الله و سنن نبیه(صلىاللهعلیهوآله) و ما یجب علیک من الادب و الاحتمال و الصبر و الشکر و الشفقه و السخاء و ایثار الزاد على دوام الاوقات» <ref>گیلانى، باب 22.</ref> <br> | این مراتب چهارگانه منزل اول در کلام بلند و زیباى امام صادق (علیهالسلام) جلوهگر است: «اذا اردت الحج فجّرد قلبک لِلّه عزوجل من قبل غرمک عن کل شاغل و حجب کل حاجب و فوّض امورک کلها الى خالقک و توکل علیه فى جمیع ما یظهر من حرکاتک و سکناتک و سلم لقضائه و حکمه و قدره و دع الدنیا و الراحة و الخلق واخرج من حقوق تلزمک من جهة المخلوقین و لا تعتمد على زادک و راحلتک و اصحابک و قوتک و شبابک و مالک، فان من ادعى رضا الله واعتمد على شى صیره علیه عدواً و وبالا لیعلم انه لیس له قوة و لا حیلة و لا لاحد الا بعصمة الله تعالى و توفیقه و استعداد من لا یرجوا الرجوع و احسن الصحبة وراع اوقات فرائض الله و سنن نبیه(صلىاللهعلیهوآله) و ما یجب علیک من الادب و الاحتمال و الصبر و الشکر و الشفقه و السخاء و ایثار الزاد على دوام الاوقات» <ref>گیلانى، باب 22.</ref> <br> | ||
هرگاه قصد حج کردى، قلبت را براى خدا خالى و تخلیه کن پیش از آن که هر چیزى دیگر قلبت را مشغول سازد و یا مانع شود و همه امورت را به خدا بسپار و به او توکل کن در تمام آنچه که از حرکات و سکناتت بر مىآید و خود را تسلیم حکم و تقدیر الاهى بفرما و تمام دنیا و راحتى و خلق را رها کن؛ و همچنین خود را از حقوق مخلوقان آزاد ساز و بر توشه و مرکب و همراهان و قدرت و جوانى و مالت اعتماد نکن. همانا کسى که رضاى خدا را ادعا مىکند و مىطلبد ولى اعتماد مىکند به چیزى (غیر از خدا) خداوند آن را چه بسا دشمن و وزر و وبال انسان قرار خواهد داد و بداند هیچ قدرتى و چارهاى ندارد، مگر اینکه تمسک کند به خداوند و توفیقاتش و آمادگى کسى که توقع بازگشت ندارد و به همراهانت نیکى کن و مراعات کن اوقات واجبات الاهى و مستحبات و سیره پیامبر اکرم(صلىاللهعلیهوآله) و آنچه را از باب ادب و کمال برایت لازم است از قبیل تحمل، شکیبایى و تشکر، مهربانى، بخشش و کرم وترجیح دادن آنچه را که جزو زاد و توشه تو است در تمام اوقات زندگى خود. | هرگاه قصد حج کردى، قلبت را براى خدا خالى و تخلیه کن پیش از آن که هر چیزى دیگر قلبت را مشغول سازد و یا مانع شود و همه امورت را به خدا بسپار و به او توکل کن در تمام آنچه که از حرکات و سکناتت بر مىآید و خود را تسلیم حکم و تقدیر الاهى بفرما و تمام دنیا و راحتى و خلق را رها کن؛ و همچنین خود را از حقوق مخلوقان آزاد ساز و بر توشه و مرکب و همراهان و قدرت و جوانى و مالت اعتماد نکن. همانا کسى که رضاى خدا را ادعا مىکند و مىطلبد ولى اعتماد مىکند به چیزى (غیر از خدا) خداوند آن را چه بسا دشمن و وزر و وبال انسان قرار خواهد داد و بداند هیچ قدرتى و چارهاى ندارد، مگر اینکه تمسک کند به خداوند و توفیقاتش و آمادگى کسى که توقع بازگشت ندارد و به همراهانت نیکى کن و مراعات کن اوقات واجبات الاهى و مستحبات و سیره پیامبر اکرم(صلىاللهعلیهوآله) و آنچه را از باب ادب و کمال برایت لازم است از قبیل تحمل، شکیبایى و تشکر، مهربانى، بخشش و کرم وترجیح دادن آنچه را که جزو زاد و توشه تو است در تمام اوقات زندگى خود. | ||
=== منزل دوم === | === منزل دوم === | ||
سیر من الحق فى الحق، ادامه واستمرار پیوند با خدا و سعى در تحکیم آن تا نیل به مقام عبودیت واین منزل مشتمل بر اعمالى است که به ترتیب ذکر مىشود: <br> | سیر من الحق فى الحق، ادامه واستمرار پیوند با خدا و سعى در تحکیم آن تا نیل به مقام عبودیت واین منزل مشتمل بر اعمالى است که به ترتیب ذکر مىشود: <br> | ||
خط ۸۴: | خط ۸۷: | ||
* '''یادآورى''' | * '''یادآورى''' | ||
زیارت مدینه: پس از اتمام اعمال حج، تشرف به مدینه و زیارت مرقد پیامبراکرم(صلىاللهعلیهوآله) و حضرت زهرا(علیها السلام) و قبور امامان بقیع( | زیارت مدینه: پس از اتمام اعمال حج، تشرف به مدینه و زیارت مرقد پیامبراکرم(صلىاللهعلیهوآله) و حضرت زهرا(علیها السلام) و قبور امامان بقیع(علیهمالسلام) نیز براى کمال حج لازم است و عمل حج بدون این زیارت ناقص خواهد بود؛ مثل تمسک به قرآن منهاى ولایت؛ بدین سبب در روایات ما نیز همین مطلب آمدهاست: «عن جعفر بن محمد(علیهالسلام): اذا حج احدکم فلیختم بزیارتنا لان ذلک من تمام الحج» <ref>وسایل الشیعه، ج10، ص254.</ref>؛ پس زیارت مدینه منوره اتمام حج است. <br> | ||
در قرآن مجید از توسل به اهل بیت(علیهمالسلام) با عنوان ابتغاء الوسیله الى الله یاد شدهاست: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ» <ref>مائده(5): 32)</ref> و لذا اهل بیت(علیهمالسلام) وسیله ارتقاى معنویت و واسطه تقرب به سوى پروردگار هستند. <br> | در قرآن مجید از توسل به اهل بیت(علیهمالسلام) با عنوان ابتغاء الوسیله الى الله یاد شدهاست: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ» <ref>مائده(5): 32)</ref> و لذا اهل بیت(علیهمالسلام) وسیله ارتقاى معنویت و واسطه تقرب به سوى پروردگار هستند. <br> | ||
خط ۹۲: | خط ۹۵: | ||
به امید درک بیشتر معارف حج و احساس همدلى و یکپارچگى براى همه مؤمنان و مسلمانان موحد. <br> | به امید درک بیشتر معارف حج و احساس همدلى و یکپارچگى براى همه مؤمنان و مسلمانان موحد. <br> | ||
==منابع | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | |||
# قرآن کریم. | # قرآن کریم. | ||
# نهجالبلاغه. | # نهجالبلاغه. | ||
خط ۱۰۵: | خط ۱۱۱: | ||
# هندى، علامه علاءالدین، کنزالعمال. | # هندى، علامه علاءالدین، کنزالعمال. | ||
[[رده: | [[رده:مقالهها]] | ||
[[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]] | [[رده:فصلنامه اندیشه تقریب]] | ||
[[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] | [[رده:منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] |