حقوق بشر: تفاوت میان نسخه‌ها

درک دیدگاه قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران درباره حقوق بشر و تبیین جایگاه آن حائز اهمیت است، زیرا نظام جمهوری اسلامی ایران چه از نظر مبنای ایدئولوژی و چه از حیث سابقه تاریخی ملی و تمدن باستانی نمی‌تواند نسبت به موازین حقوق بشر بی‌تفاوت بماند.

بدون شک، اعتقاد به کرامت و ارزش انسانی، شرط اولیه شناسایی حقوق و آزادی‌های اساسی برای انسان است. اندیشه کرامت انسانی در ادیان حقه الهی به خصوص اسلام از جایگاه والایی برخوردار است.<ref> اسراء/70</ref> و منشأ این کرامت رابطه انسان با خداست<ref> اسراء/ص/72</ref> و حقوق بشر ناشی از «تکریم الهی از انسان» است<ref>الزحیلی، محمد، حقوق الانسان فی الاسلام، دار بن کثیر، چاپ دوم، 1422ق، ص134-130</ref> قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که مبیّن حقوق بشر بر اساس اصول و ضوابط اسلامی است، ایمان به کرامت و ارزش انسانی را جزء مبانی اصلی نظام جمهوری اسلامی ایران و در ردیف اعتقاد به توحید، و وحی و معاد، عدل خدا در تشریع وغیره بر می‌شمارد؛<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل دوم</ref> دلیل آن نیز روشن است حقوق بشر در اسلام ارتباط تنگاتنگ با عقیده صحیح ایمان به خدا و شریعت منزله و... دارد. کسی یا نظامی که خدا را خالق و مشرّع می‌داند، نه تنها حقوق او را رعایت می‌کند، بلکه حقوق بندگان خدا را نیز درک و مراعات می‌نماید، چون او باور دارد که خداوند خالق بشر است و همه انسان‌ها مخلوق خداوند بوده و از حقوق مساوی برخوردارند، و تأمین این حقوق بر هر مسلمان و بر نظام اسلامی واجب است. در قانون اساسی، اضافه بر تکریم انسان، اصل حاکم بودن انسان بر سرنوشت خود نیز به رسمیت شناخته شده و این امر به عنوان یک حق خدادادی غیر قابل سلب مورد تأکید قرار گرفته است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل56</ref>

2. حقوق مدنی و آزادی‌های اساسی

الف) تساوی: در اصول متعددی به تساوی عموم افراد ملت در برابر قانون، و دادگاه، و تساوی در بهره‌گیری از امکانات و رفع تبعیض تصریح شده است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل20، اصل19، اصل3 بند 9 و 14</ref>

ب) آزادی: آزادی در قانون اساسی از جایگاه والایی برخوردار است؛ در اهمیت آن این بس که «... هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور، آزادی‌های مشروع را هر چند با وضع قوانین و مقررات سلب کند.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 9</ref>

در اصول قانون اساسی، آزادی‌های گوناگون از قبیل: آزادی بیان،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 24</ref> آزادی شرکت در اجتماعات،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل23،اصل14،اصل13</ref> آزادی عقیده،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 3، بند 7</ref> آزادی انتخاب شغل و امثال آن با صراحت آمده و مورد حمایت دولت اعلام شده است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 156</ref> و احیای آزادی‌های مشروع از وظایف قوه قضائیه ذکر شده است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 37</ref>

د) حق محاکمه عادلانه: در قانون اساسی به منظور تضمین محاکمه عادلانه و احقاق حق و مورد ستم قرار نگرفتن مردم، تمهیداتی پیش‌بینی شده است، از جمله: حق دادخواهی و دسترسی به دادگاه‌ها<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 32 و 33</ref>، منع توقیف یا تبعید غیرقانونی،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 35</ref> حق برخورداری از وکیل مدافع،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 165، اصل 168</ref>علنی بودن محاکمات،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 36</ref> اصل قانونی بودن جرم و مجازات،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 169</ref> عطف به ماسبق نشدن قانون،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 159</ref> پرهیز از دادگاه‌های اختصاصی،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 171</ref> جبران خسارت و اعاده حیثیت کسی که به اشتباه محکوم شده باشد<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بند 8، اصل 3، اصل 6، اصل 7، اصل 59، اصل 100</ref>. تمهیدات یاد شده، همانند موازین و مفاهیمی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی – سیاسی آمده است.

ه‍) حق شرکت در اداره عمومی کشور: در قانون اساسی بر نقش مردم در تعیین سرنوشت کشور به وضوح تاکید شده است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 10، اصل 21</ref>

و) حق ازدواج و تشکیل خانواده، تأکید بر اهمیت خانواده و نقش بنیادین آن از فرازهای قانون اساسی است.<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بند 3، و بند 4، اصل 3 و اصل 30</ref>

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران اصولی را به این حقوق اختصاص داده، و حق برخورداری از تعلیم و تربیت،<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 28، اصل 43</ref> آزادی کار و حق داشتن شغل مناسب و حق بهره‌مندی از رفاه اجتماعی<ref>قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بند 12، اصل سوم، اصل 29، اصل 31، ص 43</ref> و امثال آن را مورد حمایت قرار داده است.