میرزا ملکم خان: تفاوت میان نسخه‌ها

تبعید و بازگشت به صحنه‌ی سیاست: یکی از مهم‌ترین کارهایی که ملکم‌خان در عرصه‌ی سیاست انجام داد تاسیس فراموش‌خانه بود. در کتب و ادبیات سیاسی از ملکم به‌عنوان اولین موسس لژ فراماسونری در [[ایران]] یاد می‌کنند<ref>مدنی، جلال‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ص۸۲، قم، انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم)، ۱۳۸۷، چ پانزدهم.</ref>. تاریخ برپایی فراموش‌خانه را ۱۲۷۵ تا ۱۲۷۷ ق ذکر کرده‌اند.<ref>کتیرایی، محمود، فراماسونری در ایران، ص۶۳-۶۵، تهران، اقبال، ۱۳۵۵، چ دوم.</ref> گرچه بسیاری از راز و رمزهای فراموش‌خانه، هنوز بر پژوهش‌گران پوشیده است، لکن مرام آن‌را ترویج و تبلیغ اصول آزادی و انتقاد از استبداد و آشنا کردن روشنفکران با راز پیشرفت مغرب زمین ذکر کرده‌اند.<ref>اصیل، حجت‌الله، زندگی و‌اندیشه‌ی میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، ص۲۴، تهران، کویر، ۱۳۸۴، چ اول.</ref> از آنجا که ترکیب اعضای فراموش‌خانه، فعالیت‌ها و آموزه‌های آنان آمیخته با پنهان‌کاری بود، ناصرالدین شاه را به فرجام فعالیت آنها بیمناک ساخت. ناصرالدین شاه همچنین در اثر تلقین اطرافیان به این امر معتقد گشت که «تشکیل فراموش‌خانه و ترویج افکار آزادی، مقدمه‌ی انحلال سلطنت قاجاریه است.»<ref>رائین، اسماعیل، میرزا ملکم‌خان، ص۲۰، تهران، صفی‌علی شاه، ۱۳۵۳، چ دوم.</ref> به‌همین جهت در دوازدهم ربیع الثانی ۱۲۷۸ق دستور برچیده شدن آن‌را صادر کرد.<ref>اصیل، حجت‌الله، زندگی و‌اندیشه‌ی میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، ص۴۴، تهران، کویر، ۱۳۸۴، چ اول.</ref> پس از برچیده شدن فراموش‌خانه ملکم به [[عراق]] تبعید شد. دولت عراق نیز از آنجایی که افکار ملکم را خطرناک یافت او را اخراج<ref>رائین، اسماعیل، میرزا ملکم‌خان، ص۲۶، تهران، صفی‌علی شاه، ۱۳۵۳، چ دوم</ref> و نهایتا ملکم به [[استانبول]] رفت. ملکم با رفتن به استانبول مورد حمایت سفیر ایران یعنی میرزا حسین‌خان مشیرالدوله قرار گرفت و در اثر وساطت ایشان به صحنه‌ی سیاست برگشت و «مستشار سفارت ایران» در استانبول شد. پس از آن‌که میرزا حسین‌خان در سال ۱۳۸۸ق به ایران آمد و صدراعظم شد ملکم را نیز به ایران فراخواند و «مشاور صدارت عظما» را به وی داد.