نهضت مشروطه: تفاوت میان نسخه‌ها

{{ویرایش}}

[[پرونده:نهضت مشروطه.jpg|بی‌قاب|چپ|بندانگشتی|]]

== معنای لغوی و اصطلاحی ==

== زمینه‌ها و آغاز مشروطه‌خواهی ==

پس از قتل ناصرالدین‌شاه در ۱۸/۱۱/۱۳۱۳ق/ ۱۱/۲/۱۲۷۵ش، مظفرالدین‌شاه که برای پذیرش افکار اصلاح‌طلبانه آمادگی بیشتری داشت، به سلطنت رسید.<ref>براون، انقلاب مشروطیت ایران، ۷۲ و ۱۰۳.</ref> همپای عوامل اصلی پدیدآورنده نهضت مشروطه در ایران، وقوع مجموعه‌ای حوادث و دستاویزهای سیاسی اجتماعی در آستانه نهضت مشروطیتْ گسترش مبارزات مذهبی و ملی علیه [[حکومت قاجار]] را موجب شد.<ref>آجدانی، علما و انقلاب، ۶۶.</ref> صدراعظمی عین‌الدوله (که مردی خشن و مستبد بود) و چگونگی رفتار وی با مردم و علما،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۱–۱۴۰.</ref> بی‌توجهی حکومت قاجار به اعتراض‌های گروهی از تاجران به سیاست‌های اقتصادی نوز بلژیکی ـ سرپرست اداره گمرک ایران ـ و انتشار تصویری از نوز با لباس روحانیت در مجلس بالماسکه،<ref>آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۱۵۱–۱۵۵؛ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۳۶–۳۸.</ref> اقدام حاکم کرمان (در پی درگیری‌های [[فرقه شیخیه]] و متشرعه) در محرم سال ۱۳۲۳ق به بازداشت، شلاق‌زدن و تبعید میرزامحمدرضا مجتهد،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۳۷–۲۴۳.</ref> واگذاری زمین قبرستان و مدرسه چال تهران به کارگزاران دولت روسیه برای احداث عمارت بانک،<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۵۴–۵۵؛ دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۲/۷–۸.</ref> و اقدام علاءالدوله حاکم تهران به بازداشت و شلاق‌زدن چند تن از تاجران به بهانه گران‌شدن قند،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۳–۲۷۵.</ref> ازجمله رویدادهایی بود که افزایش هیجان عمومی بر ضد عین‌الدوله (صدراعظم)، و ائتلاف گسترده گروه‌های مخالف دربار به‌ویژه گروهی از بازرگانان، روشنفکران و روحانیان به رهبری علما را به دنبال داشت.<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۳–۲۷۵.</ref>

پس از خروج علما از شهر، برخی از تاجران و گروه‌های مختلف مردم از ترس واکنش دولت، به سفارت انگلستان پناه بردند و در آنجا تحصن کردند.<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۰۷–۱۰۹.</ref> افزایش تحصن‌کنندگان در سفارت، حمایت دولت انگلستان از آنان، همچنین اعلام حمایت علما و روحانیان شهرهای [[تبریز]]، [[اصفهان]]، [[شیراز]] و [[نجف اشرف]] از تحصن‌کنندگان، به استعفای عین‌الدوله از صدارت و تلگرافِ درخواست [[مظفرالدین‌شاه]] به علما برای بازگشت به تهران و دیدار حضوری با آنان منجر شد.<ref>جعفریان، بررسی و تحقیق، ۱۰۵–۱۵۱؛ شمیم، ایران، ۴۴۱؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۴۵۸–۴۶۱.</ref> مظفرالدین‌شاه عضدالملک را مأمور کرد تا برای بازگرداندن علما به [[قم]] سفر کند.<ref>دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۲/۸۱؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۴۵۸.</ref> در جریان رویدادهای گفته‌شده، درخواستِ رهبران تحصن‌کنندگان در سفارت، برای تشکیل [[مجلس شورای ملی]]، روند حوادث را تغییر داد<ref>آبراهامیان، ایران، ۱۰۸–۱۰۹؛ جعفریان، بررسی و تحقیق، ۲۶۴–۲۶۵.</ref>؛ چنان‌که ده روز پس از آغاز تحصن، بست‌نشینان خواسته‌های خود را تأسیس مجلس شورای ملی، بازگشت محترمانه علما از [[قم]] و مجازات عوامل سرکوب مردم اعلام کردند.<ref>آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۱۶۸–۱۷۰؛ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۱۲–۱۱۳.</ref>

== نقش گروه‌های مختلف ==