confirmed
۳٬۹۰۲
ویرایش
←زمینه‌ها و آغاز مشروطه‌خواهی
| خط ۱۴: | خط ۱۴: | ||
تا آغاز قرن نوزدهم تنها شکل شناخته‌شده نظام سیاسی در ایران، [[نظام سلطنتی]] بود و این امر تا زمان [[قاجاریه|سلطنت قاجار]] به‌ویژه دوره ناصری، همچنان پابرجا بود و همچنان در تفکر سیاسی ایرانیان، شاه «ظل الله» بود و به عنوان اراده خدا بر مردم حکم می‌راند.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۱۹.</ref> تحولات دوره [[قاجاریه|قاجار]] و اصلاحات شخصیت‌هایی چون عباس‌میرزا، [[قائم‌مقام فراهانی]]، [[امیرکبیر]]، میرزاجعفرخان مشیرالدوله و میرزاحسین‌خان سپه سالار ـ به‌رغم نرسیدن به موفقیت کامل ـ منجر به ایجاد تغییراتی در تمامی ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور شد.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۲۹.</ref> نتیجه مهم این تغییرات در زمینه اندیشه سیاسی، آشنایی ایرانیان با نظام‌های سیاسی جدید و توجه مردم و دولت‌مردان به ضرورت قانون در کشور بود.<ref>آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۱۳–۱۴.</ref> در این دوره، آشنایی ایرانیان با تجدد و تمدن غرب و شکست‌های ایران در جنگ با روس، احساس عقب‌ماندگی و نیاز به بازسازی را آشکار کرد.<ref>جعفریان، بررسی و تحقیق، ۷۹.</ref> واقعه رژی یا [[جنبش تنباکو]] در پایان دوره ناصری،<ref>ناطق، بازرگانان، ۸۶.</ref> گذشته از همه ابعاد و زوایای پنهان و پیدای آن، نشان‌دهنده وجود روحیه عصیان ملت علیه دولت در این دوره و طغیان عمومی بر ضد شیوه حکمرانی بودو قتل ناصرالدین‌شاه نیز برخلاف شاه‌کشی‌های گذشته، کاملاً تحت تأثیر تحولات اجتماعی بود.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۳۷؛ آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۴۹؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۸۳.</ref> | تا آغاز قرن نوزدهم تنها شکل شناخته‌شده نظام سیاسی در ایران، [[نظام سلطنتی]] بود و این امر تا زمان [[قاجاریه|سلطنت قاجار]] به‌ویژه دوره ناصری، همچنان پابرجا بود و همچنان در تفکر سیاسی ایرانیان، شاه «ظل الله» بود و به عنوان اراده خدا بر مردم حکم می‌راند.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۱۹.</ref> تحولات دوره [[قاجاریه|قاجار]] و اصلاحات شخصیت‌هایی چون عباس‌میرزا، [[قائم‌مقام فراهانی]]، [[امیرکبیر]]، میرزاجعفرخان مشیرالدوله و میرزاحسین‌خان سپه سالار ـ به‌رغم نرسیدن به موفقیت کامل ـ منجر به ایجاد تغییراتی در تمامی ابعاد سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشور شد.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۲۹.</ref> نتیجه مهم این تغییرات در زمینه اندیشه سیاسی، آشنایی ایرانیان با نظام‌های سیاسی جدید و توجه مردم و دولت‌مردان به ضرورت قانون در کشور بود.<ref>آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۱۳–۱۴.</ref> در این دوره، آشنایی ایرانیان با تجدد و تمدن غرب و شکست‌های ایران در جنگ با روس، احساس عقب‌ماندگی و نیاز به بازسازی را آشکار کرد.<ref>جعفریان، بررسی و تحقیق، ۷۹.</ref> واقعه رژی یا [[جنبش تنباکو]] در پایان دوره ناصری،<ref>ناطق، بازرگانان، ۸۶.</ref> گذشته از همه ابعاد و زوایای پنهان و پیدای آن، نشان‌دهنده وجود روحیه عصیان ملت علیه دولت در این دوره و طغیان عمومی بر ضد شیوه حکمرانی بودو قتل ناصرالدین‌شاه نیز برخلاف شاه‌کشی‌های گذشته، کاملاً تحت تأثیر تحولات اجتماعی بود.<ref>کریمی، جمهوری‌خواهی ایرانی، ۳۷؛ آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۴۹؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۸۳.</ref> | ||
پس از قتل ناصرالدین‌شاه در ۱۸/۱۱/۱۳۱۳ق/ ۱۱/۲/۱۲۷۵ش، مظفرالدین‌شاه که برای پذیرش افکار اصلاح‌طلبانه آمادگی بیشتری داشت، به سلطنت رسید.<ref>براون، انقلاب مشروطیت ایران، ۷۲ و ۱۰۳.</ref> همپای عوامل اصلی پدیدآورنده نهضت مشروطه در ایران، وقوع مجموعه‌ای حوادث و دستاویزهای سیاسی اجتماعی در آستانه نهضت مشروطیتْ گسترش مبارزات مذهبی و ملی علیه | پس از قتل ناصرالدین‌شاه در ۱۸/۱۱/۱۳۱۳ق/ ۱۱/۲/۱۲۷۵ش، مظفرالدین‌شاه که برای پذیرش افکار اصلاح‌طلبانه آمادگی بیشتری داشت، به سلطنت رسید.<ref>براون، انقلاب مشروطیت ایران، ۷۲ و ۱۰۳.</ref> همپای عوامل اصلی پدیدآورنده نهضت مشروطه در ایران، وقوع مجموعه‌ای حوادث و دستاویزهای سیاسی اجتماعی در آستانه نهضت مشروطیتْ گسترش مبارزات مذهبی و ملی علیه حکومت قاجار را موجب شد.<ref>آجدانی، علما و انقلاب، ۶۶.</ref> صدراعظمی عین‌الدوله (که مردی خشن و مستبد بود) و چگونگی رفتار وی با مردم و علما،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۱۳۱–۱۴۰.</ref> بی‌توجهی حکومت قاجار به اعتراض‌های گروهی از تاجران به سیاست‌های اقتصادی نوز بلژیکی ـ سرپرست اداره گمرک ایران ـ و انتشار تصویری از نوز با لباس روحانیت در مجلس بالماسکه،<ref>آدمیت، ایدئولوژی نهضت، ۱/۱۵۱–۱۵۵؛ کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۳۶–۳۸.</ref> اقدام حاکم کرمان (در پی درگیری‌های [[شیخیه|فرقه شیخیه]] و متشرعه) در محرم سال ۱۳۲۳ق به بازداشت، شلاق‌زدن و تبعید میرزامحمدرضا مجتهد،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۳۷–۲۴۳.</ref> واگذاری زمین قبرستان و مدرسه چال تهران به کارگزاران دولت روسیه برای احداث عمارت بانک،<ref>کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۵۴–۵۵؛ دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۲/۷–۸.</ref> و اقدام علاءالدوله حاکم تهران به بازداشت و شلاق‌زدن چند تن از تاجران به بهانه گران‌شدن قند،<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۳–۲۷۵.</ref> ازجمله رویدادهایی بود که افزایش هیجان عمومی بر ضد عین‌الدوله (صدراعظم)، و ائتلاف گسترده گروه‌های مخالف دربار به‌ویژه گروهی از بازرگانان، روشنفکران و روحانیان به رهبری علما را به دنبال داشت.<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۳–۲۷۵.</ref> | ||
در پی واقعه به‌چوب‌بستن عده‌ای از تاجران، گروه‌هایی از مردم و روحانیان در اعتراض به سیاست‌های عین‌الدوله، به تعطیل بازار و اجتماع در مسجد شاه پرداختند و برکناری علاءالدوله از حکومت تهران و تأسیس عدالتخانه را از خواسته‌های خود اعلام کردند.<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۵–۲۸۰.</ref> این اجتماع گرچه با آشوب و درگیری هواداران میرزاابوالقاسم، امام‌جمعه وقت، به پراکندگی انجامید،<ref>دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۲/۱۲–۱۴؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۸۲–۲۸۳؛ آجدانی، علما و انقلاب، ۶۷.</ref> اما دو نتیجه مهم درپی داشت: | در پی واقعه به‌چوب‌بستن عده‌ای از تاجران، گروه‌هایی از مردم و روحانیان در اعتراض به سیاست‌های عین‌الدوله، به تعطیل بازار و اجتماع در مسجد شاه پرداختند و برکناری علاءالدوله از حکومت تهران و تأسیس عدالتخانه را از خواسته‌های خود اعلام کردند.<ref>ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۷۵–۲۸۰.</ref> این اجتماع گرچه با آشوب و درگیری هواداران میرزاابوالقاسم، امام‌جمعه وقت، به پراکندگی انجامید،<ref>دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۲/۱۲–۱۴؛ ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان، ۲۸۲–۲۸۳؛ آجدانی، علما و انقلاب، ۶۷.</ref> اما دو نتیجه مهم درپی داشت: | ||