۸۷٬۷۷۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مسجد.jpg|بیقاب|چپ]] | [[پرونده:مسجد.jpg|بیقاب|چپ]] | ||
'''مسجد''' نیایشگاه و محل گردهمایی [[مسلمان|مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبى| | '''مسجد''' نیایشگاه و محل گردهمایی [[مسلمان|مسلمانان]] است. [[کعبه]] طبق آیات [[قرآن]] نخستین [[مسجد]] روی زمین است. [[مسجد النبى|مسجدالنبی]] با ورود [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|محمد]]، پیامبر اسلام به [[مدینه]] در [[عربستان سعودی]] پایهگذاری شد. | ||
پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها منارهها در بافت یک شهر نمیتواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی میسازد که باید در عناصر و مؤلفههای دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را میسازند به دنبال نشانههایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | پذیرش این مسئله که وجود مساجد گنبدها منارهها در بافت یک شهر نمیتواند به معنای اسلامی بودن آن شهر باشد این امر را بدیهی میسازد که باید در عناصر و مؤلفههای دیگری که نه تنها کالبد بلکه روح و هویت شهرها را میسازند به دنبال نشانههایی از زیست مسلمانان و الگوهای یک شهر اسلامی بود. | ||
خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
== کارکرد مسجد == | == کارکرد مسجد == | ||
اگر چه هدف اصلی بنای مسجد، ایجاد مکان خاصی برای عبادت و راز نیاز با خداوند متعال است و علت نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که جایگاه سجده و تواضع در پیشگاه خداوند متعال است؛ اما نباید از جنبههای دیگر مسجد غافل گردید. | اگر چه هدف اصلی بنای مسجد، ایجاد مکان خاصی برای عبادت و راز نیاز با خداوند متعال است و علت نامگذاری آن به مسجد، از آن روست که جایگاه سجده و تواضع در پیشگاه خداوند متعال است؛ اما نباید از جنبههای دیگر مسجد غافل گردید. | ||
با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام و پس از آن، درمییابیم که مسجد از آغاز پیدایش تاکنون به عنوان مرکز مهمیبرای انجام [[رسالت انبیاء|رسالت]] [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله)]]، منشأ تحولات و خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیامهای الهی به شمار میرفته است. در حال حاضر نیز مساجد در زمینههای مختلف دارای فعالیتهای گسترده میباشد و هر قدر این فعالیتها و کارکردها از تنوع بیشتری برخوردار باشد مسلماً از جذابیت و اقبال بیشتری برخوردار شده و مورد استقبال گستردهتری از سوی تمامیاقشار جامعه، به ویژه قشر جوان قرار خواهد گرفت که نتیجه آن افزایش اعتقادات مذهبی و دینباوری در سطح جامعه میباشد. | با نگاهی گذرا به تاریخ صدر اسلام و پس از آن، درمییابیم که مسجد از آغاز پیدایش تاکنون به عنوان مرکز مهمیبرای انجام [[رسالت انبیاء|رسالت]] [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|رسول خدا(صلی الله علیه و آله)]]، منشأ تحولات و خدمات و پایگاهی برای ابلاغ پیامهای الهی به شمار میرفته است. در حال حاضر نیز مساجد در زمینههای مختلف دارای فعالیتهای گسترده میباشد و هر قدر این فعالیتها و کارکردها از تنوع بیشتری برخوردار باشد مسلماً از جذابیت و اقبال بیشتری برخوردار شده و مورد استقبال گستردهتری از سوی تمامیاقشار جامعه، به ویژه قشر جوان قرار خواهد گرفت که نتیجه آن افزایش اعتقادات مذهبی و دینباوری در سطح جامعه میباشد. | ||
گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمیگنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | گرچه پرداختن به تمام کارکردهای مسجد از صدر اسلام تاکنون در این نوشتار نمیگنجد؛ اما معرفی برخی از کارکردهایی که هم اینک در بسیاری از مساجد قابل اجرا است، خالی از فایده نخواهد بود. | ||
خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای اسلامی]] بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامهریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامههایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمیو آموزشی در مسجد از نگاه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)]] به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مسجد وارد شدند. | روزگاری مسجد، یگانه پایگاه مهم آموزشی در [[کشورهای اسلامی|کشورهای اسلامی]] بوده است. متأسفانه مسئله آموزش در مساجد کم رنگ شده و مناسب است با برنامهریزی و متناسب با امکانات موجود و استفاده از کارشناسان، برنامههایی از قبیل: آموزش احکام و [[قرآن]]، مخصوصا برای بانوان و نوجوانان و پاسخ به سؤالات و... برگزار گردد. جایگاه جلسات علمیو آموزشی در مسجد از نگاه [[محمد بن عبدالله (خاتم الانبیا)|پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)]] به مراتب والاتر و ارجمندتر از جلسات دعا است؛ چنان که در روایت است که روزی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مسجد وارد شدند. | ||
در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمیدارند؛ دستهای خدا را میخوانند و گروهی نیز آموزش میبینند و نادانان را تعلیم میدهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام میدهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست<ref>خَرَجَ (صلّی الله علیه و آله) فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هق، ج 1، ص 206)</ref | در مسجد، دو مجلس جداگانه برپا بود. گروهی در حال یاد دادن و فراگرفتن دانش بودند و جمعی نیز به دعا و راز و نیاز با خداوند مشغول. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر دو گروه به سوی نیکی گام برمیدارند؛ دستهای خدا را میخوانند و گروهی نیز آموزش میبینند و نادانان را تعلیم میدهند؛ ولی این گروه (تعلیم و تعلم) کار برتری انجام میدهد. من نیز به منظور آموزش دادن مردم مبعوث شده ام. آنگاه پیامبر (صلی الله علیه و آله) در میان گروهی که سرگرم آموزش بودند، نشست<ref>خَرَجَ (صلّی الله علیه و آله) فَإِذًا فِی الْمَسْجِدِ مَجْلِسَانِ مَجْلِسٌ یَتَفَقَّهُونَ وَ مَجْلِسٌ یَدْعُونَ اللَّهَ وَ یَسْأَلُونَهُ فَقَالَ کِلَا الْمَجْلِسَیْنِ إِلَی خَیْرٍ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَدْعُونَ اللَّهَ وَ أَمَّا هَؤُلَاءِ فَیَتَعَلَّمُونَ وَ یُفَقِّهُونَ الْجَاهِلَ هَؤُلَاءِ أَفْضَلُ بِالتَّعْلِیمِ أُرْسِلْتُ ثُمَّ قَعَدَ مَعَهُمْ (بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 هق، ج 1، ص 206)</ref>. | ||
البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمیشود؛ چنانکه [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم ( | البته توجه به این نکته لازم است که در مسجد هر آموزشی توصیه نمیشود؛ چنانکه [[موسی بن جعفر (کاظم)|امام کاظم (علیهالسلام)]] میفرماید: رسول خدا (صلی الله علیه و آله) وارد مسجد شدند و متوجه گردیدند که گروهی اطراف مردی حلقه زدهاند، پرسیدند: این مرد کیست؟ گفتند: علامه است. فرمود: علامه چیست؟ گفتند: آگاهترین مردم نسبت به اصل و نژاد عرب، سرگذشت آنان، روزگار [[جاهلیت]] و اشعار عربی. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: «ذَاکَ عِلْمٌ لَا یَضُرُّ مَنْ جَهِلَهُ وَ لَا یَنْفَعُ مَنْ عَلِمَهُ ثُمَّ قَالَ النَّبِیُّ (صلّی الله علیه و آله) إِنَّمَا الْعِلْمُ ثَلَاثَهٌ آیَهٌ مُحْکَمَهٌ أَوْ فَرِیضَهٌ عَادِلَهٌ أَوْ سُنَّهٌ قَائِمَهٌ وَ مَا خَلَاهُنَّ فَهُوَ فَضْلٌ<ref>لکافی، ثقة الاسلام کلینی، دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج 1، ص 32</ref>؛ این دانشی است که هر که نداند، زیانی برایش ندارد و هر که فراگیرد، نفعی برایش نبخشد، سپس پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: همانا علم سه چیز است: آیه محکمه (اصول اعتقادی)، فریضه عادله (علم اخلاق) و سنت قائمه (مسائل فقهی و دیگر علوم مورد نیاز جامعه)، غیر از اینها فضل است.» یعنی فراگرفتنش خوب است؛ ولی اگر کسی نداند عیبی بر او نیست. | ||
=== فرهنگی === | === فرهنگی === | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
=== تبلیغی === | === تبلیغی === | ||
هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی میباشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص میشود. | هدف از تبلیغ، رشد و افزایش معرفت دینی مردم و آشنا کردن آنان برای ادای وظایف دینی و اسلامی میباشد. با رجوع به سیره تبلیغی رسول خدا (صلی الله علیه و آله) مشخص میشود. | ||
# مراکز تبلیغاتی موقت: این مراکز مربوط به زمان یا مکانهایی است که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانه بعضی [[صحابه|اصحاب]] برای اقامه نماز و تبلیغ [[دین]] استفاده مینمود. | # مراکز تبلیغاتی موقت: این مراکز مربوط به زمان یا مکانهایی است که مسجدی وجود نداشت و حضرت از خانه بعضی [[صحابه|اصحاب]] برای اقامه نماز و تبلیغ [[دین]] استفاده مینمود. | ||
# مراکز تبلیغاتی سیار: نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیهای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | # مراکز تبلیغاتی سیار: نظر به پراکندگی قبایل عرب، حضرت مجبور بودند شخصاً به اماکن مختلف سفر کرده و از نزدیک، پیام خویش را به مردم آن مناطق برسانند. هم اینک برخی از روستاها و نیز قبایل عشایری کشورمان از نعمت روحانی محرومند و مناسب است که روحانیونِ نزدیک به این مناطق با هماهنگی برخی ادارات یا افراد متدین، وسیله نقلیهای تهیه و به این مناطق سرکشی نمایند. | ||
=== مراکز تبلیغی اصلی و ثابت === | === مراکز تبلیغی اصلی و ثابت === | ||
شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهمترین برنامههای مساجد بوده و میباشد. | شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تاکنون [[اذان]]، [[نماز]]، وعظ و خطابه از مهمترین برنامههای مساجد بوده و میباشد. | ||
اما باید توجه داشت که در زمان کنونی وعظ و سخنرانیهای طولانی علاوه بر اینکه موجب خروج بسیاری افراد از مسجد میشود، نتیجهای در پی نخواهد داشت، از اینرو به نظر میرسد باید سخنرانیها مخصوصاً سخنرانیهای هفتگی و مستمر بسیار کوتاه و حتی المقدور به صورت پرسش و پاسخ صورت پذیرد. | اما باید توجه داشت که در زمان کنونی وعظ و سخنرانیهای طولانی علاوه بر اینکه موجب خروج بسیاری افراد از مسجد میشود، نتیجهای در پی نخواهد داشت، از اینرو به نظر میرسد باید سخنرانیها مخصوصاً سخنرانیهای هفتگی و مستمر بسیار کوتاه و حتی المقدور به صورت پرسش و پاسخ صورت پذیرد. | ||
در سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) میبینیم که آن حضرت برای جلوگیری از خستگی شنوندگان فقط برخی از روزها موعظه میفرمود؛ عبدالله بن مسعود میگوید: «کَانَ النَّبِیُ یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَهِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَهَ السَّامَهِ عَلَیْنَا<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی(صلّی الله علیه و آله) یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref>؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، برخی از روزها ما را موعظه میفرمودند.» | در سیره پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) میبینیم که آن حضرت برای جلوگیری از خستگی شنوندگان فقط برخی از روزها موعظه میفرمود؛ عبدالله بن مسعود میگوید: «کَانَ النَّبِیُ یَتَخَوَّلُنَا بِالْمَوْعِظَهِ فِی الْاَیَّامِ کِرَاهَهَ السَّامَهِ عَلَیْنَا<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی(صلّی الله علیه و آله) یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref>؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از آن رو که مبادا ما (شنوندگان) خسته و ملول شویم، برخی از روزها ما را موعظه میفرمودند.» | ||
همچنین آن حضرت دیگران را نیز به آسان گرفتن در تبلیغ سفارش مینمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی(صلّی الله علیه و آله) یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref> آسان بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و مردم را گریزان نسازید.» | همچنین آن حضرت دیگران را نیز به آسان گرفتن در تبلیغ سفارش مینمودند: «یَسِّرُوا وَ لاَ تُعَسِّرُوا وَ بَشِّرُوا وَ لاَ تُنَفِّرُوا؛<ref>رواه البخاری فی کتاب العلم، باب: ما کان النبی(صلّی الله علیه و آله) یَتَخَوَّلَهُمْ بِالْمَوْعِظَةِ وَ الْعِلْمِ</ref> آسان بگیرید، سختگیر مباشید، بشارت بدهید و مردم را گریزان نسازید.» | ||
تردیدی نیست که کار تبلیغی در مسجد سرشار از مایههای معنوی و روحانی است. آموزههای الهی کسانی را که اندک زمینهای برای هدایت دارند، شیفته و شیدای اسلام مینماید. به عنوان نمونه: یکی از دوستان که جزء مبلغین بسیار موفق اوائل انقلاب است، جوانان بسیاری را از طریق مسجد، جذب حوزه علمیه نموده است که بسیاری از آنها به عنوان امام جمعه، مدیر فرهنگی و حوزوی و... مشغول فعالیت میباشند که همگی مرهون جذب جوانان به مسجد است. | تردیدی نیست که کار تبلیغی در مسجد سرشار از مایههای معنوی و روحانی است. آموزههای الهی کسانی را که اندک زمینهای برای هدایت دارند، شیفته و شیدای اسلام مینماید. به عنوان نمونه: یکی از دوستان که جزء مبلغین بسیار موفق اوائل انقلاب است، جوانان بسیاری را از طریق مسجد، جذب حوزه علمیه نموده است که بسیاری از آنها به عنوان امام جمعه، مدیر فرهنگی و حوزوی و... مشغول فعالیت میباشند که همگی مرهون جذب جوانان به مسجد است. | ||
این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | این جا لازم است به یک موضوع بسیار مهم در تبلیغات مسجد اشاره کنیم و آن تبلیغ مکارم اخلاق است. | ||
در طول تاریخ کلاسهای ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومیتوسط علمای گذشته در مساجد برگزار میشده است. هم اکنون نیز چنین برنامهای در برخی شهرهای بزرگ همچون: [[قم]]، [[اصفهان]] و [[مشهد]]، توسط علما و در برخی شهرهای کوچکتر با استفاده از اساتید وروحانیون مجرب و متخلّق به اخلاق که گرایش عمومیمردم به آنان بیشتر است برگزار و مورد استقبال قرار گرفته است.<br> | در طول تاریخ کلاسهای ویژه اخلاق [فردی، اجتماعی، خانواده و...] در اوقات تعطیل و فراغت عمومیتوسط علمای گذشته در مساجد برگزار میشده است. هم اکنون نیز چنین برنامهای در برخی شهرهای بزرگ همچون: [[قم]]، [[اصفهان]] و [[مشهد]]، توسط علما و در برخی شهرهای کوچکتر با استفاده از اساتید وروحانیون مجرب و متخلّق به اخلاق که گرایش عمومیمردم به آنان بیشتر است برگزار و مورد استقبال قرار گرفته است.<br> | ||
مناسب است چنین برنامهای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامههای مسجد، هفتهای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان [[حدیث|احادیث]] و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از [[ائمه |ائمه هدی ( | مناسب است چنین برنامهای متناسب با استقبال مردم در ضمن برنامههای مسجد، هفتهای یا ماهی یکبار انجام پذیرد. همچنین بیان [[حدیث|احادیث]] و نکات اخلاقی «یک دقیقه ای» از [[ائمه |ائمه هدی (علیهالسلام)]] و زندگانی بزرگان دین، بین دو نماز مغرب و عشا بسیار اثرگذار و جذاب میباشد. | ||
=== اجتماعی === | === اجتماعی === | ||
خط ۵۲: | خط ۵۰: | ||
از سوی دیگر، با نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان همه روزه اعلام میگردد. همچنین مسجد عامل مهمیبرای آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال یکدیگر و کمک در وقت نیاز و دعا در وقت گرفتاری یکدیگر میباشد. <br> | از سوی دیگر، با نمایش همبستگی و پیوستگی مسلمانان در مسجد، همدلی و همراهی آنان همه روزه اعلام میگردد. همچنین مسجد عامل مهمیبرای آشنایی با مؤمنین و اطلاع از حال یکدیگر و کمک در وقت نیاز و دعا در وقت گرفتاری یکدیگر میباشد. <br> | ||
همچنین مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امکانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار میرفته و میرود. <br> | همچنین مسجد پایگاهی نیرومند در جهت انفاق و خیرات در راه خدا و برطرف کردن نیاز نیازمندان و مرکز مبارزه با ظلم حاکمان جور و انسجام نیرو و امکانات به منظور تداوم مبارزات و حفظ دستاوردها و پیروزیها به شمار میرفته و میرود. <br> | ||
امام رضا ( | امام رضا (علیهالسلام) میفرماید: «إِنَّمَا جُعِلَتِ الْجَمَاعَهُ لِئَلَّا یَکُونَ الْإِخْلَاصُ وَ التَّوْحِیدُ وَ الْإِسْلَامُ وَ الْعِبَادَهُ لِلَّهِ إِلَّا ظَاهِراً مَکْشُوفاً مَشْهُوداً لِأَنَّ فِی إِظْهَارِهِ حُجَّهً عَلَی أَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ لِلَّهِ وَحْدَهُ وَ لِیَکُونَ الْمُنَافِقُ وَ الْمُسْتَخِفُّ مُؤَدِّیاً لِمَا أَقَرَّ بِهِ یُظْهِرُ الْإِسْلَامَ وَ الْمُرَاقَبَهَ وَ لِیَکُونَ شَهَادَاتُ النَّاسِ بِالْإِسْلَامِ بَعْضِهِمْ لِبَعْضٍ جَائِزَهً مُمْکِنَهً مَعَ مَا فِیهِ مِنَ الْمُسَاعَدَهِ عَلَی الْبِرِّ وَ التَّقْوَی وَ الزَّجْرِ عَنْ کَثِیرٍ مِنْ مَعَاصِی اللَّهِ عَزَّ وَ جَل؛<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، مؤسسه آل البیت:، قم 1409 ق، ج 8، ص 287</ref> [[نماز جماعت]] بدان جهت مقرر شده است تا اخلاص، توحید، اسلام و پرستش خدا همگی ظاهر، آشکار و مشهود باشند؛ زیرا در آشکار کردن این امور، حجت خدای یگانه بر اهل خاور و باختر موجود میباشد. <br> | ||
همچنین [به خاطر آن باید احکام اسلام آشکارا عملی گردد و بر انجام آن مراقبت کنند] تا منافق و سست دین نیز آنچه را [به زبان] بدان اقرار کرده است، به جای آورد و اسلام و مراقبت بر آن را اظهار کند. و برای آنکه گواهی دادن مردمان به مسلمانی یکدیگر، روا و ممکن باشد. همچنین مساعدت در نیکوکاری و تقوا و جلوگیری از بسیاری از نافرمانیهای خداوند عزیز و جلیل [با حضور در نماز جماعت محقق میشود].» | همچنین [به خاطر آن باید احکام اسلام آشکارا عملی گردد و بر انجام آن مراقبت کنند] تا منافق و سست دین نیز آنچه را [به زبان] بدان اقرار کرده است، به جای آورد و اسلام و مراقبت بر آن را اظهار کند. و برای آنکه گواهی دادن مردمان به مسلمانی یکدیگر، روا و ممکن باشد. همچنین مساعدت در نیکوکاری و تقوا و جلوگیری از بسیاری از نافرمانیهای خداوند عزیز و جلیل [با حضور در نماز جماعت محقق میشود].» | ||
بنابراین با توجه به این سخن گهربار، کارهایی مانند جمعآوری کمک برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای خدمات درمانی، اقدامات برای تسهیل ازدواج جوانان، برنامهریزی برای عیادت و سرکشی از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همگی از مصادیق تعاون بر «برّ و تقوا» است. | بنابراین با توجه به این سخن گهربار، کارهایی مانند جمعآوری کمک برای نیازمندان، پرداخت وام، اعطای خدمات درمانی، اقدامات برای تسهیل ازدواج جوانان، برنامهریزی برای عیادت و سرکشی از بیماران مخصوصاً بیماران اهل مسجد و اموری از این قبیل، همگی از مصادیق تعاون بر «برّ و تقوا» است. | ||
=== سیاسی === | === سیاسی === | ||
یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومیو محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دورههای بعد نیز بیشتر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت میگرفت. | یکی از کارکردهای مهم مسجد، کارکرد سیاسی است که از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) بر آن تأکید شده و هم اکنون نیز اهمیت آن کاملا مشخص است. بر همین اساس، آن حضرت پس از بنیانگذاری نظام اسلامی، مسجد را که مرکزی عمومیو محل تجمع مسلمانان برای ادای فرایض دینی بود، به عنوان پایگاه حکومت و نهاد سیاسی اسلام برگزید. در دورههای بعد نیز بیشتر امور سیاسی آن روز مانند معرفی [[خلیفه]]، مراسم بیعت با وی، عزل و نصب استانداران و کارگزاران و... در مسجد صورت میگرفت. | ||
در دوران [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی ایران]] پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگترین، فعالترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری تودهها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشتهاند و هم اکنون نیز [[استعمار|استعمارگران]] جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی میترسند. | در دوران [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی ایران]] پس از محور اعتقادی و عبادی، پررنگترین، فعالترین و بارزترین بخش کار مساجد در محور سیاست بوده است؛ چرا که مساجد در آگاهی و بیداری تودهها در دوران قبل و بعد از انقلاب نقش مؤثری داشتهاند و هم اکنون نیز [[استعمار|استعمارگران]] جهان از مسجد بیش از هر نهاد انقلابی میترسند. | ||
=== جهادی === | === جهادی === | ||
بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامیفعالیتها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت میپذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشههای جنگی بوده، بلکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور میدادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در [[جنگ]] با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref | بررسی کتب تاریخی به خوبی روشنگر آن است که از ابتدای [[اسلام]] تمامیفعالیتها از جمله: گردآوری، تجهیز، سامان دهی و تجمع نیرو به هنگام احساس خطر و بیم از تعرض دشمن، در مسجد صورت میپذیرفته است. مسجد نه تنها محل اعزام نیروها و طرح نقشههای جنگی بوده، بلکه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) دستور میدادند در صورت وجود مسجد، چادر فرماندهی ایشان را در کنار آن نصب کنند؛ به طوری که در [[جنگ]] با «[[بنی نضیر]]» به [[بلال]] دستور داد تا خیمه ایشان را در کنار مسجد کوچکی نزدیک آن محل نصب کنند؛ اما زمانی که آن خیمه مورد شناسایی و هدف تیر دشمن قرار گرفت، حضرت فرمودند تا خیمه را به کنار «مسجد فضیخ» منتقل نمایند تا از تیررس دشمن به دور باشد<ref>آیین مسجد، ج 2، ص 75 81</ref>. | ||
آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار دادهاند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد میباشند. | آنچه در طول مبارزات و فعالیتهای انقلابی در عصر حاضر و در دوران قبل، حین و بعد از انقلاب اسلامی ایران روشن گشت، آن است که مساجد تنها جایگاهی هستند که در جوی آکنده از وحدت، اخوّت و معنویت، نیروهای مبارز، مؤمن و شجاع را در خود جای داده و از این طریق، در جهت بیداری و آگاهی بخشی به گروههای مختلف مردمی، رسالت خویش را عینیت بخشیده است. به همین دلیل است که دشمنان از مساجد به عنوان مراکز نیرومند پشتیبانی انقلاب و ستاد عملیاتی رهبر انقلاب اسلامی، در هراس و وحشت بوده و بارها مساجد را آماج حملات خود قرار دادهاند و هم اینک نیز دشمنان داخلی و خارجی در صدد دور کردن مردم به خصوص جوانان از مساجد میباشند. | ||
بت شکن زمان، [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی]]; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرمودهاند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد<ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref>.» | بت شکن زمان، [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی]]; با درک این حساسیت دشمنان، بارها خطر جدایی انقلاب از مساجد را مورد تأکید قرار داده و فرمودهاند: «اگر این مسجد و مرکز ستاد اسلام قوی باشد، ترس از فانتومها نداشته باشید! ترس از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و شوروی و اینها نداشته باشید! آن روز باید ترس داشته باشید که شما پشت کنید به اسلام، پشت کنید به مسجد<ref>صحیفه نور، مرکز فرهنگی انقلاب اسلامی، ج12، ص234</ref>.» | ||
=== رسانهای === | === رسانهای === | ||
یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد میشود که بتواند عمیقترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت میشود. | یکی از نیازهای مهم بشر، وسایل ارتباطی است تا انسانها را از اخبار مهم مطلع ساخته و آنان را در حوادث به یاری یکدیگر طلبیده و از حمله دشمنان آگاهی داده، آنان را آماده دفاع نماید. دین مبین اسلام از 1400 سال پیش این نیاز را در نظر گرفته و مکانی به نام «مسجد» را به عنوان پایگاه ارتباطی بسیار مهم در افزایش پیوندهای انسانی و توسعه فرهنگی اسلام معرفی کرده است. به همین دلیل کارکرد رسانه ارتباط جمعی با همه تحولات تکنیکی، زمانی قرین توفیق قلمداد میشود که بتواند عمیقترین ارتباط و پیوند را با مخاطب برقرار سازد که این ویژگی فقط در مسجد یافت میشود. | ||
هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامینقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | هر چند ممکن است چنین تلقی شود که با وجود وسایل ارتباط جمعی پیشرفته امروزی، این نقش مساجد، اهمیت قبلی خود را از دست داده است؛ ولی گسترش مساجد در تمامینقاط شهری و روستایی از یک سو و از سوی دیگر، حرمت، قداست و معنویت خاصی که مسجد نزد مسلمانان دارد، سبب شده است تا مساجد نقش مهم و غیر قابل انکار خود را در این کارکرد ایفا نمایند. | ||
خط ۷۵: | خط ۷۳: | ||
=== روحی، روانی === | === روحی، روانی === | ||
اضطراب و نگرانی یکی از بزرگترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشدههای مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | اضطراب و نگرانی یکی از بزرگترین مشکلات زندگی انسان و آرامش یکی از گمشدههای مهم بشر است که همواره در جستجوی آن بوده و هست و از آغاز زندگی برای یافتن آن تلاش کرده است. | ||
قرآن کریم با جملهای کوتاه و پرمغز، مطمئنترین و نزدیکترین راه را برای رسیدن به آرامش نشان داده و میفرماید: {{متن قرآن |اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ |سوره = رعد |آیه = 28 }} «بدانید که با یاد خدا دلها آرام نمیگیرد.» همچنین میفرماید: {{متن قرآن |هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ |سوره = فتح |آیه = 4 }} «او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.» | قرآن کریم با جملهای کوتاه و پرمغز، مطمئنترین و نزدیکترین راه را برای رسیدن به آرامش نشان داده و میفرماید: {{متن قرآن |اَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ |سوره = رعد |آیه = 28 }} «بدانید که با یاد خدا دلها آرام نمیگیرد.» همچنین میفرماید: {{متن قرآن |هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ السَّکِینَهَ فِی قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لِیزْدَادُوا ایمَانًا مَعَ ایمَانِهِمْ |سوره = فتح |آیه = 4 }} «او کسی است که آرامش را در دلهای مؤمنان نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.» | ||
[[جعفر بن محمد ( | [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیهالسلام)]] به مسلمانان سفارش میکنند که به هنگام رویارویی با مشکلات و اندوههای دنیوی، به [[نماز]] و مسجد پناه ببرند؛ چنانکه میفرمایند: «مَا یَمْنَعُ أَحَدَکُمْ إِذَا دَخَلَ عَلَیْهِ غَمٌّ مِنْ غُمُومِ الدُّنْیَا أَنْ یَتَوَضَّأَ ثُمَّ یَدْخُلَ الْمَسْجِدَ فَیَرْکَعَ رَکْعَتَیْنِ یَدْعُو اللَّهَ فِیهِمَا أَمَا سَمِعْتَ اللَّهَ یَقُولُ: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاهِ<ref>مجمع البیان فی تفسیر القرآن، علامه طبرسی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372، ج 1، ص 217</ref>»؛ هنگامیکه اندوهی از اندوههای دنیا یکی از شما را فراگرفت، چه میشود که وضو گرفته به مسجد داخل شود و دو رکعت، نماز بخواند و در آن دو رکعت، خدا را بخواند [و دعا کند]؛ مگر نشنیدهای که خدا میفرماید: و با صبر و نماز یاری جویید.»<br> | ||
آشنایی با کارکردهای مسجد به ما کمک میکند تا با بهره گیری از کمترین امکانات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوانان استفاده نموده و سپس از خداوند منان بخواهیم در کلام، عمل و فعالیت ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنان که بسیاری از مبلغین گرامیبا برگزاری جلسات هفتگی برای جوانان باعث شدهاند عده زیادی از جوانان جذب حوزه شوند یا جزء جوانان بسیار خوب و مورد تأیید در آن منطقه گردند. | آشنایی با کارکردهای مسجد به ما کمک میکند تا با بهره گیری از کمترین امکانات در جهت جذب مؤمنین، مخصوصاً جوانان استفاده نموده و سپس از خداوند منان بخواهیم در کلام، عمل و فعالیت ما برکتی قرار دهد تادر نمازگزاران تأثیرگذار باشد. چنان که بسیاری از مبلغین گرامیبا برگزاری جلسات هفتگی برای جوانان باعث شدهاند عده زیادی از جوانان جذب حوزه شوند یا جزء جوانان بسیار خوب و مورد تأیید در آن منطقه گردند. | ||
خط ۸۴: | خط ۸۲: | ||
== برخی ویژگیهای خاص رسانهای مسجد == | == برخی ویژگیهای خاص رسانهای مسجد == | ||
# پیام مسجد، همگانی بوده و اخبار خصوصی و محرمانه ندارد؛ به خلاف برخی رسانهها. | # پیام مسجد، همگانی بوده و اخبار خصوصی و محرمانه ندارد؛ به خلاف برخی رسانهها. | ||
# مسجد، پیام منفی ندارد؛ به خلاف بعضی رسانهها که پیام منفی هم دارند. | # مسجد، پیام منفی ندارد؛ به خلاف بعضی رسانهها که پیام منفی هم دارند. | ||
# پیام مسجد، موجب نفوذ در قلبها و افکار مخاطبین میشود؛ به خلاف اخبار تعدادی از رسانهها. | # پیام مسجد، موجب نفوذ در قلبها و افکار مخاطبین میشود؛ به خلاف اخبار تعدادی از رسانهها. | ||
# پیام مسجد، میتواند انقلاب ساز باشد؛ ولی اخبار برخی رسانهها انقلاب سوز. | # پیام مسجد، میتواند انقلاب ساز باشد؛ ولی اخبار برخی رسانهها انقلاب سوز. | ||
# اخبار رسانهها در روز بعد و یا حتی چند ساعت بعد کهنه میشود؛ به خلاف پیامهای مسجد. | # اخبار رسانهها در روز بعد و یا حتی چند ساعت بعد کهنه میشود؛ به خلاف پیامهای مسجد. | ||
# در رسانه مسجد، اولویت با پیام دینی و تحت تأثیر احکام دین است؛ اما در اکثر رسانهها اولویت با مسائل اقتصادی و سیاسی است. شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تاکنون اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین برنامههای مساجد بوده و میباشد. | # در رسانه مسجد، اولویت با پیام دینی و تحت تأثیر احکام دین است؛ اما در اکثر رسانهها اولویت با مسائل اقتصادی و سیاسی است. شاید هیچ پایگاهی به اندازه «مساجد» در تبلیغ اسلامی ایفای نقش نکرده باشد؛ از زمان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) تاکنون اذان، نماز، وعظ و خطابه از مهمترین برنامههای مساجد بوده و میباشد. | ||
# پیام مسجد، ارشاد و هدایت است؛ به خلاف اخبار برخی رسانهها که فقط اطلاع رسانی است و احیاناً همراه با تخریب و گمراهی. | # پیام مسجد، ارشاد و هدایت است؛ به خلاف اخبار برخی رسانهها که فقط اطلاع رسانی است و احیاناً همراه با تخریب و گمراهی. | ||
# پیام دهنده در مسجد (امام) باید عادل و عالم باشد؛ به خلاف پیام دهنده در بعضی از رسانهها که شرط خاصی نداشته و هر کس میتواند در مقام پیام دهنده باشد. | # پیام دهنده در مسجد (امام) باید عادل و عالم باشد؛ به خلاف پیام دهنده در بعضی از رسانهها که شرط خاصی نداشته و هر کس میتواند در مقام پیام دهنده باشد. | ||
# پیام دهنده مسجد، مخاطب را میشناسد و طبق ظرفیت او پیام میدهد؛ ولی رسانهها عمدتاً به هر گیرندهای پیام میدهند. | # پیام دهنده مسجد، مخاطب را میشناسد و طبق ظرفیت او پیام میدهد؛ ولی رسانهها عمدتاً به هر گیرندهای پیام میدهند. | ||
# پیام مسجد آرامش بخش است؛ به خلاف عمده رسانهها. | # پیام مسجد آرامش بخش است؛ به خلاف عمده رسانهها. | ||
# در طول تاریخ مساجد واقعی (نه مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خود را از مسیر حق منحرف نساخته است؛ ولی رسانهها معاویه را امیر و حضرت علی (علیهالسلام) را [[کافر]] و [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حسین(علیهالسلام)]] را خارجی معرفی کردند<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref>. | |||
# در طول تاریخ مساجد واقعی (نه مساجدی مثل مسجد ضرار) مخاطبین خود را از مسیر حق منحرف نساخته است؛ ولی رسانهها معاویه را امیر و حضرت علی ( | |||
== واژه مسجد در قرآن == | == واژه مسجد در قرآن == | ||
خط ۱۱۸: | خط ۱۰۶: | ||
# مسجد محله. | # مسجد محله. | ||
# مسجد مرکزی در شهر برای نمازگزاران شهر با عنوان مسجد جامع. | # مسجد مرکزی در شهر برای نمازگزاران شهر با عنوان مسجد جامع. | ||
# مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامیمردم یک منطقه. | # مصلاّیی برای مراسم نماز عید برای تمامیمردم یک منطقه. | ||
# مسجدالحرام برای حضور همه مسلمانان.<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | # مسجدالحرام برای حضور همه مسلمانان.<ref>hawzah.net › Magazine › View ›</ref> | ||
خط ۱۲۸: | خط ۱۱۳: | ||
[[مسجد قبا]] از مهمترین و زیباترین مساجد محدوده فعلی [[مدینه]] و اولین مقر عبادتی در جهان اسلام است که ساخت آن همزمان با رسیدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) به دو فرسخی شهر مدینه آغاز شد. مسجد قبا در نزدیکی شهر بنا شده که میعادگاه دیدار با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و چهار امام معصوم و مزاری منسوب به [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا(سلام الله عِلِیها)]] است. | [[مسجد قبا]] از مهمترین و زیباترین مساجد محدوده فعلی [[مدینه]] و اولین مقر عبادتی در جهان اسلام است که ساخت آن همزمان با رسیدن پیامبر(صلی الله علیه و آله) به دو فرسخی شهر مدینه آغاز شد. مسجد قبا در نزدیکی شهر بنا شده که میعادگاه دیدار با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و چهار امام معصوم و مزاری منسوب به [[فاطمه بنت محمد (زهرا)|حضرت زهرا(سلام الله عِلِیها)]] است. | ||
داستان ساخت مسجد قبا از این قرار است که پیش از هجرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه، تعدادی از مهاجران به طور موقت در قبا سکونت کردند و سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله) به آن جا آمدند و چند روزی در قبا که در جنوب مدینه بود، سکونت کرده تا خانواده ایشان و حضرت علی ( | داستان ساخت مسجد قبا از این قرار است که پیش از هجرت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) از مکه به مدینه، تعدادی از مهاجران به طور موقت در قبا سکونت کردند و سپس پیامبر(صلی الله علیه و آله) به آن جا آمدند و چند روزی در قبا که در جنوب مدینه بود، سکونت کرده تا خانواده ایشان و حضرت علی (علیهالسلام) به ایشان پیوستند. | ||
پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از ورود به مدینه در 12 [[ربیع الاول|ربیعالاول]] در توقف چهار روزه با کمک اصحاب و یارانشان اولین مسجد تاریخ اسلام را به نام همان منطقه «قبا» بنا کردند و در اطراف این مسجد دیوارهایی از سنگ حره کشیدند، تا زمان توسعه آن توسط ولید سقفی نداشت، مگر پوششی که از شاخههای خرما بود. | پیامبر (صلی الله علیه و آله) پس از ورود به مدینه در 12 [[ربیع الاول|ربیعالاول]] در توقف چهار روزه با کمک اصحاب و یارانشان اولین مسجد تاریخ اسلام را به نام همان منطقه «قبا» بنا کردند و در اطراف این مسجد دیوارهایی از سنگ حره کشیدند، تا زمان توسعه آن توسط ولید سقفی نداشت، مگر پوششی که از شاخههای خرما بود. | ||
پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این مدت در منزل «کلثوم بن هدم» مهمان بود و در منزل «سعد بن خیثمه» با مردم ملاقات میکرد. این دو منزل در سمت قبله مسجد قبا بوده و در توسعه اخیر مسجد قبا درون مسجد قرار گرفتند. | پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این مدت در منزل «کلثوم بن هدم» مهمان بود و در منزل «سعد بن خیثمه» با مردم ملاقات میکرد. این دو منزل در سمت قبله مسجد قبا بوده و در توسعه اخیر مسجد قبا درون مسجد قرار گرفتند. | ||
خط ۱۳۴: | خط ۱۱۹: | ||
در آخرین دهه اول هجری «عمر بن عبدالعزیز» به دستور ولید بنای اولیه مسجد قبا را تخریب کرد و از نو بنایی استوار برپا کرد و برای آن رواقهایی نیز ساخت و پس از گذشت سالها این مسجد به دست «جواد اصفهانی» یکی از وزرای حکام موصل در سال 555 هجری قمری بازسازی شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمری ملک فیصل رواقهای آن را در جهت شرقی مسجد توسعه داد. | در آخرین دهه اول هجری «عمر بن عبدالعزیز» به دستور ولید بنای اولیه مسجد قبا را تخریب کرد و از نو بنایی استوار برپا کرد و برای آن رواقهایی نیز ساخت و پس از گذشت سالها این مسجد به دست «جواد اصفهانی» یکی از وزرای حکام موصل در سال 555 هجری قمری بازسازی شد و پس از تغییرات دیگر در سال 1388 قمری ملک فیصل رواقهای آن را در جهت شرقی مسجد توسعه داد. | ||
گفتنی است که در پشت این مسجد منزلی متعلق به [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین( | گفتنی است که در پشت این مسجد منزلی متعلق به [[علی بن ابی طالب|امیرالمؤمنین(علیهالسلام)]] قرار دارد که جلوی مسجد چاه آب شیرینی وجود داشته است و به دلیل اینکه انگشتر پیامبر (صلی الله علیه و آله) در داخل چاه افتاده بود آن را «چاه انگشتر» نامیده بودند که البته در زمان حال اثری از آن چاه باقی نمانده است. بنابر روایات متعدد مسجد قبا مصداق آیه {{متن قرآن |لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا لَّمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَن تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَن یَتَطَهَّرُواْ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهِّرِینَ |سوره = توبه |آیه = 108 }} جج است که این آیه اشاره به این نکته دارد که این مسجد از روز نخست بر پایه تقوا ساخته شده و لذا سزاوار است تا رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نه در مسجد ضرار که در این مسجد نماز بگذارد. به دلیل همین نزول همین آیه در آن زمان مسجد قبا را «مسجد التقوی» هم میخواندند.<br> | ||
سول گرامیاسلام (صلی الله علیه و آله) در باب پاداش نمازگزاران در قبا فرمودند: «هر کس در [[مسجد قبا]] نماز بخواند ثوابش معادل ثواب عمره است و در جایی دیگر اشاره کردند: دو رکعت نماز در مسجد بنا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیتالمقدس بروم اگر مىدانستند در قبا چیست جگرهای شتران را میزدند و به سوی آن میتاختند تا از فضیلت آن بهرهمند شوند<ref> حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان</ref>.» | سول گرامیاسلام (صلی الله علیه و آله) در باب پاداش نمازگزاران در قبا فرمودند: «هر کس در [[مسجد قبا]] نماز بخواند ثوابش معادل ثواب عمره است و در جایی دیگر اشاره کردند: دو رکعت نماز در مسجد بنا برای من بهتر از آن است که دوباره به بیتالمقدس بروم اگر مىدانستند در قبا چیست جگرهای شتران را میزدند و به سوی آن میتاختند تا از فضیلت آن بهرهمند شوند<ref> حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان</ref>.» | ||
خط ۱۴۳: | خط ۱۲۸: | ||
=== مسجد الا قصی === | === مسجد الا قصی === | ||
که به دست حضرت سلیمان ( | که به دست حضرت سلیمان (علیهالسلام) ساخته شد و بوسیله دیگر پیامبران تعمیر و تجدید بنا شد<ref>شیعه نیوز</ref>. | ||
=== مسجدالحرام === | === مسجدالحرام === | ||
یادگار [[حضرت ابراهیم|ابراهـــیم ( | یادگار [[حضرت ابراهیم|ابراهـــیم (علیهالسلام)]] و اســماعیل (علیهالسلام) بوده که برخی آغاز ساخت آن را به [[حضرت آدم|حضرت آدم (علیهالسلام)]] نسبت میدهندکه بوسیله ابراهیم (علیهالسلام) و اسماعیل (علیهالسلام) تجدید بنا گردید. | ||
امروزه در [[مکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد خیف، نمره، کبش، جن، کوثر، صفایح، و مسجد البیعه نام برده میشود که تاریخ بنای آنها روشن نیست، اینها یادگاری از پــیامـــــبران پیشین است مثلا در مورد مـسجد خـیف در منی آمده است که 700 یا هزار پـیامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بنای آن روشن نیست. مسجد قبا همچنین در مورد مسجد «النحر» یا مسجد «الکبش»که در سرزمین منی قرار گرفته است در مورد نامگذاری آن گفتهاند که خداوند در این مکان گوسفندی را برای قربانی حضرت ابراهیم ( | امروزه در [[مکه]] و اطـــراف آن مساجد کـــهن مثل مسجد خیف، نمره، کبش، جن، کوثر، صفایح، و مسجد البیعه نام برده میشود که تاریخ بنای آنها روشن نیست، اینها یادگاری از پــیامـــــبران پیشین است مثلا در مورد مـسجد خـیف در منی آمده است که 700 یا هزار پـیامبر درآن نمازگزارده اند و زمان بنای آن روشن نیست. مسجد قبا همچنین در مورد مسجد «النحر» یا مسجد «الکبش»که در سرزمین منی قرار گرفته است در مورد نامگذاری آن گفتهاند که خداوند در این مکان گوسفندی را برای قربانی حضرت ابراهیم (علیهالسلام) فرستاد یا برخی. از این مســاجد نیز جایگاه نماز پــیامبر (صلی الله علیه و آله) ویا محل نزول بخشی ازآیههای قــرآن مجید و یا رویدادهایی همچون بیعت مسلمانان با پیامبر(صلی الله علیه و آله) بوده است، که مســلمانان بعدها در این مکانها مسجد بنا نمودهاند. | ||
برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام بناشده، مسجد قباست<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم (صلی الله علیه و آله)، جعفر مرتضی عاملی، ج 2، ص 56. و السیره الحلبیه، علی بن برهان الدین حلبی، ج 2، ص 236</ref>. اما این تنها گفته پارهای مورخان چون ابن جوزی است ومورخان بزرگی چون طــبری و پیش از او سیره نویسانی چون هــشام و [[واقدی]] چنین چیزی نگفتهاند. از برخی روایات نیز چنین بر میآیدکه شاید اولین مسجد در اسلام نباشد چنانکه امام صادق ( | برخی بر آنند که اولین مسجدی که پس از استقرار اسلام بناشده، مسجد قباست<ref>الصحیح من سیره النبی الاعظم (صلی الله علیه و آله)، جعفر مرتضی عاملی، ج 2، ص 56. و السیره الحلبیه، علی بن برهان الدین حلبی، ج 2، ص 236</ref>. اما این تنها گفته پارهای مورخان چون ابن جوزی است ومورخان بزرگی چون طــبری و پیش از او سیره نویسانی چون هــشام و [[واقدی]] چنین چیزی نگفتهاند. از برخی روایات نیز چنین بر میآیدکه شاید اولین مسجد در اسلام نباشد چنانکه امام صادق (علیهالسلام) میفرماید :(خطاب به عقبه بن خالد) برای سرکشی از مساجد اطراف مدینه، از مسجد قبا شروع کن، زیرا این مسجد اولین مسجد در منطقه است که رســـول خدا (صلی الله علیه و آله) در آن نـمازگزارده است<ref>وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 10، ص 276، باب 12 از ابواب المزار، روایت 2</ref> <br>. | ||
ابن سعد در «الطبقات» از جایگاه نماز «مصعب و ابن زراره» که برای آموزش قرآن و احکام دینی به مدینه از سوی پیــامبر(صلی الله علیه و آله) اعزام شدند و در آنجا نماز جماعت با مردم میخواندند به عنوان مسجد یاد کرده است، او از زنی به نام «نوار» آورده است که پیش از ورود پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه، جایگاه کنونی [[مسجد النبی]]، محل [[نماز جمعه|نـماز جمعه]] و جماعت مسلمانان بوده است. که پـیـامبر(صلی الله علیه و آله) پس از ورود به مدینه ساختمان آن را بنا نهادهاند 3 از شواهد چنین بر میآید که تا سال سیزدهم بعثـت مـسلمانان از داشتن مسـجد اینــــچنین محروم بودهاند با این حال سمهودی <ref>سمهودی، شافعی، از علمای معروف قرن دهم هجری که در «جواهر العقد» که درباره حدیث ثقلین مینویسد: «این حدیث میفهماند که در هر زمانی تا روز قیامت در میان اهل بیت (علیه السلام) و عترت پاکش ،کسی وجود دارد که شایستگی تمسک و پیروی دارد همان گونه که قرآن مجید نیز چنین است .» (منبع: پیام قرآن، ج 9، ص 76 .)</ref> | ابن سعد در «الطبقات» از جایگاه نماز «مصعب و ابن زراره» که برای آموزش قرآن و احکام دینی به مدینه از سوی پیــامبر (صلی الله علیه و آله) اعزام شدند و در آنجا نماز جماعت با مردم میخواندند به عنوان مسجد یاد کرده است، او از زنی به نام «نوار» آورده است که پیش از ورود پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه، جایگاه کنونی [[مسجد النبی]]، محل [[نماز جمعه|نـماز جمعه]] و جماعت مسلمانان بوده است. که پـیـامبر (صلی الله علیه و آله) پس از ورود به مدینه ساختمان آن را بنا نهادهاند 3 از شواهد چنین بر میآید که تا سال سیزدهم بعثـت مـسلمانان از داشتن مسـجد اینــــچنین محروم بودهاند با این حال سمهودی <ref>سمهودی، شافعی، از علمای معروف قرن دهم هجری که در «جواهر العقد» که درباره حدیث ثقلین مینویسد: «این حدیث میفهماند که در هر زمانی تا روز قیامت در میان اهل بیت (علیه السلام) و عترت پاکش ،کسی وجود دارد که شایستگی تمسک و پیروی دارد همان گونه که قرآن مجید نیز چنین است .» (منبع: پیام قرآن، ج 9، ص 76 .)</ref> در «وفـا الوفاء» میگوید: مـسجد قـبا در حقیقت اولین مسجدی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) آشکارا در آن نماز جماعت برگزار نموده است، و گر نه پیش از این مسجد نیز مساجد دیگری توسط مســلمانان ساخته شده بود، او آنگاه به نقل از جـــابر میگوید: ما پیش از ورود پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه مسجد میساختیم و در آن نماز میگذاردیم. | ||
در «وفـا الوفاء» میگوید: مـسجد قـبا در حقیقت اولین مسجدی است که پیامبر(صلی الله علیه و آله) آشکارا در آن نماز جماعت برگزار نموده است، و گر نه پیش از این مسجد نیز مساجد دیگری توسط مســلمانان ساخته شده بود، او آنگاه به نقل از جـــابر میگوید: ما پیش از ورود پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مدینه مسجد میساختیم و در آن نماز میگذاردیم. | |||
در سالهای آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر مـکه، امکان تبلیغ علنی نبودپیــــامبر (صلی الله علیه و آله) درخانه تبلیغ میکرد و با اســلام آوردن «ارقم بن ابو ارقم» خانه او به جایگاه آ موزش مســلمانان تبدیل شد که در کنــار کوه صــفا بود. ویا اینکه مسـجد الحرام و حجر اسماعـیل را برای تبلـیغ مشرکان و بتپرستان که برای تـجارت و عــبادت بتها میآمدند محل تبلیغ پیـامبر (صلی الله علیه و آله) بود. اولین کسیکه پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مـــکه بانگ قرآن سر داد عبدالله ابن مسعود بود که ســوره الرحمن را در محل مقام ابراهیم خواند. | در سالهای آغاز بعثت به دلیل جو اختناق و شرایط سخت حاکم بر مـکه، امکان تبلیغ علنی نبودپیــــامبر (صلی الله علیه و آله) درخانه تبلیغ میکرد و با اســلام آوردن «ارقم بن ابو ارقم» خانه او به جایگاه آ موزش مســلمانان تبدیل شد که در کنــار کوه صــفا بود. ویا اینکه مسـجد الحرام و حجر اسماعـیل را برای تبلـیغ مشرکان و بتپرستان که برای تـجارت و عــبادت بتها میآمدند محل تبلیغ پیـامبر (صلی الله علیه و آله) بود. اولین کسیکه پس از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در مـــکه بانگ قرآن سر داد عبدالله ابن مسعود بود که ســوره الرحمن را در محل مقام ابراهیم خواند. | ||
خط ۱۵۷: | خط ۱۴۱: | ||
=== مسجد نبوی === | === مسجد نبوی === | ||
در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد. و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است. | در مدیــنه منوره قرار دارد و دومین مــکان مقدس مسلمانان جهان است که در 24 درجه و 28 دقیقه و 5 ثانیه و 35 درجه از خطوط طولی کره زمین قرار دارد. و ارتفاع آن از سطح دریا 595 متر است. | ||
پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب) فرمودند: راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است. ازکنارخانههای بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد. در زمینی ناهموار به نام «مربد» فرود آمد. | پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) هنگام ورود به مدیـنه (یثرب) فرمودند: راه شتر را باز کنید او خودمامورانتخاب مکان است. ازکنارخانههای بنی ساعده و بنی حارث و بنی عدی گذشته به محلهای فقیرنشین وارد شد. در زمینی ناهموار به نام «مربد» فرود آمد. | ||
زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که «اسامه اسعد بن زراره» نام داشت و حتی میخواست آن را مجـانی به پـیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) بدهد به 10 دینار خریداری نمود. و خود در منزل خـالد بن زید معروف به ایوب انصاری مسکن گزید زمین به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) مسطح، قبرهای دوران جاهلـیت کاویده و استخوانها خارج گردید. آبهای راکد گوشه هـای زمین جمعآوری، و نخلی که در آن زمین بود بریده شد<ref>اولین مسجد در اسلام - سازمان تبلیغات اسلامی</ref>. | زمینی که متعلق به 2 یتیم به نامهای سهل و سهـیل بود ازقـیم آنان که «اسامه اسعد بن زراره» نام داشت و حتی میخواست آن را مجـانی به پـیامبراسلام (صلی الله علیه و آله) بدهد به 10 دینار خریداری نمود. و خود در منزل خـالد بن زید معروف به ایوب انصاری مسکن گزید زمین به دستور پیامبر (صلی الله علیه و آله) مسطح، قبرهای دوران جاهلـیت کاویده و استخوانها خارج گردید. آبهای راکد گوشه هـای زمین جمعآوری، و نخلی که در آن زمین بود بریده شد<ref>اولین مسجد در اسلام - سازمان تبلیغات اسلامی</ref>. | ||
== نخستین مساجد ایران == | == نخستین مساجد ایران == | ||
در بخش مرکزی یزد روستای فَهرَج آن شاهد حضور مسجدی کاهگلی خواهید بود که به «مسجد جامع فهرج» یا «مسجد کهن» معروف است. گفته میشود که این مسجد یکی از قدیمیترین مساجد ایران است. برخی هم مدعی هستند که فهرج، قدیمیترین و کهنترین مسجد ایرانی است که از صدر اسلام تا کنون پابرجا مانده است. در ادامه از این مسجد بیشتر خواهید خواند. | در بخش مرکزی یزد روستای فَهرَج آن شاهد حضور مسجدی کاهگلی خواهید بود که به «مسجد جامع فهرج» یا «مسجد کهن» معروف است. گفته میشود که این مسجد یکی از قدیمیترین مساجد ایران است. برخی هم مدعی هستند که فهرج، قدیمیترین و کهنترین مسجد ایرانی است که از صدر اسلام تا کنون پابرجا مانده است. در ادامه از این مسجد بیشتر خواهید خواند. | ||
مسجد جامع فهرج یا مسجد [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن( | مسجد جامع فهرج یا مسجد [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن(علیهالسلام)]] در نیمه اول قرن یکم هجری بنا شده است. به گواه باستانشناسان و محققان تاریخی، بنای این مسجد از ابتدای ساخت تا کنون هیچ تغییری را به خود ندیده است. جالب است بدانید که هنوز هم در این مسجد، نماز خوانده میشود و پویایی و حرکت همچنان در آن در جریان است. برخی از کارشناسان معتقد هستند که مسجد تاریخانه دامغان، قدیمیترین مسجد ایران است. در هر حال، هر دو مسجد بسیار تاریخی هستند و در هر بند از آنها خاطرات تاریخی فراوانی ثبت شده است. | ||
بررسی معماری و ساختار مسجد فهرج نشان میدهد که در دروان ساسانی ساخته شده است. مسجد فهرج یکی از قدیمیترین بناهایی است که ساختمان آن از ابتدا تا کنون تغییری نکرده و البته مرمت و بازسازیهایی در آن صورت گرفته است. زیرا گذر زمان باعث شده که بخشهایی از آن از دست موریانهها و البته آسیبهای انسانی در امان نباشد. در سال ۱۳۴۹ هم فهرج را به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رساندند<ref>www.alaedin.travel › blog | بررسی معماری و ساختار مسجد فهرج نشان میدهد که در دروان ساسانی ساخته شده است. مسجد فهرج یکی از قدیمیترین بناهایی است که ساختمان آن از ابتدا تا کنون تغییری نکرده و البته مرمت و بازسازیهایی در آن صورت گرفته است. زیرا گذر زمان باعث شده که بخشهایی از آن از دست موریانهها و البته آسیبهای انسانی در امان نباشد. در سال ۱۳۴۹ هم فهرج را به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رساندند<ref>www.alaedin.travel › blog | ||
خط ۱۹۲: | خط ۱۷۶: | ||
== زیباترین مساجد جهان == | == زیباترین مساجد جهان == | ||
# [[مسجدالحرام]] ([[عربستان سعودی|عربستان]])؛ | # [[مسجدالحرام]] ([[عربستان سعودی|عربستان]])؛ | ||
# [[مسجد النبى|مسجدالنبی]] (عربستان)؛ | # [[مسجد النبى|مسجدالنبی]] (عربستان)؛ | ||
# مسجد سلطان احمد ([[ترکیه]])؛ | # مسجد سلطان احمد ([[ترکیه]])؛ | ||
# مسجد جامع کوالالامپور ([[مالزی]])؛ | # مسجد جامع کوالالامپور ([[مالزی]])؛ | ||
# سجد شاه فیصل ([[پاکستان]])؛ | # سجد شاه فیصل ([[پاکستان]])؛ | ||
# مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی) ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | # مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی) ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | ||
# مسجد شیخ زاید ابوظبی (بزرگترین مسجد [[امارات متحده عربی|امارات متحده]])؛ | # مسجد شیخ زاید ابوظبی (بزرگترین مسجد [[امارات متحده عربی|امارات متحده]])؛ | ||
# مسجد امام اصفهان ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | # مسجد امام اصفهان ([[جمهوری اسلامی ایران|ایران]])؛ | ||
# مسجد استقلال (بزرگترین مسجد جنوب شرق آسیا) (اندونزی)؛ | # مسجد استقلال (بزرگترین مسجد جنوب شرق آسیا) (اندونزی)؛ | ||
# مسجد سلیمانیه (ترکیه)؛ | # مسجد سلیمانیه (ترکیه)؛ | ||
# مسجد حسن دوم (دارای بلندترین مناره جهان) ([[آفریقا]])؛ | # مسجد حسن دوم (دارای بلندترین مناره جهان) ([[آفریقا]])؛ | ||
# مسجد جامع دوحه ([[قطر]])؛ | # مسجد جامع دوحه ([[قطر]])؛ | ||
# مسجد لاله مصطفی پاشا (ترکیه)؛ | # مسجد لاله مصطفی پاشا (ترکیه)؛ | ||
# مسجد پوترا کوالالامپور (مالزی)؛ | # مسجد پوترا کوالالامپور (مالزی)؛ | ||
# مسجد باشکوه سلطان قابوس عمان ([[عمان]])؛ | # مسجد باشکوه سلطان قابوس عمان ([[عمان]])؛ | ||
# مسجد کریستالی مالزی (اولین مسجد هوشمند دنیا)؛ | # مسجد کریستالی مالزی (اولین مسجد هوشمند دنیا)؛ | ||
# مسجد جامع مسکو ([[روسیه]])؛ | # مسجد جامع مسکو ([[روسیه]])؛ | ||
# مسجد قل شریف (روسیه)<ref>lahzeakhar.com</ref>. | # مسجد قل شریف (روسیه)<ref>lahzeakhar.com</ref>. | ||
خط ۲۴۹: | خط ۲۱۵: | ||
نهضتی که به رهبری [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی (ره)]] برای سرنگونی [[رژیم پهلوی]] شکل گرفت، از اوایل دههی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابلهی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهدههای خود را از مساجد ایران چنین بیان میدارد: | نهضتی که به رهبری [[سید روح الله موسوی خمینی|امام خمینی (ره)]] برای سرنگونی [[رژیم پهلوی]] شکل گرفت، از اوایل دههی ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ شمسی ادامه یافت. در این برهه از زمان، مساجد ایران توانستند نقشی مؤثر در ایجاد انسجام اجتماعی در مقابلهی مردم با رژیم شاه ایفا نمایند. در این خصوص، میشل فوکو مشاهدههای خود را از مساجد ایران چنین بیان میدارد: | ||
«تمام روز ملاها در مساجد با خشم از شاه، از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و از غرب و مادهپرستی آن حرف میزنند و مردم را به نام اسلام و [[قرآن]] به پیکار با همهی رژیم طاغوت فرامیخوانند. هر وقت که مسجد کوچک بوده و برای مردم جا نداشته باشد، بلندگوها را در خیابان نصب کردهاند و این صدا در همهی محله یا ده طنینانداز شده است... میدانید که این روزها چه عبارتی بیش از هرچیز برای ایرانیها خندهآور است و به نظرشان از هر حرفی ابلهانهتر، خشکتر و غربیتر است؟ دین تریاک تودههاست. تا همین دوران رژیم فعلی، ملاها [در روزهای جمعه] تفنگ در دست خطبه میخواندند...<ref>. میشل فوکو، ایرانیها چه رؤیایی در سر دارند، ترجمهی حسین معصومی همدانی، تهران، هرمس، ۱۳۸۹، ص ۲۸ و ۲۹</ref> | «تمام روز ملاها در مساجد با خشم از شاه، از [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] و از غرب و مادهپرستی آن حرف میزنند و مردم را به نام اسلام و [[قرآن]] به پیکار با همهی رژیم طاغوت فرامیخوانند. هر وقت که مسجد کوچک بوده و برای مردم جا نداشته باشد، بلندگوها را در خیابان نصب کردهاند و این صدا در همهی محله یا ده طنینانداز شده است... میدانید که این روزها چه عبارتی بیش از هرچیز برای ایرانیها خندهآور است و به نظرشان از هر حرفی ابلهانهتر، خشکتر و غربیتر است؟ دین تریاک تودههاست. تا همین دوران رژیم فعلی، ملاها [در روزهای جمعه] تفنگ در دست خطبه میخواندند...<ref>. میشل فوکو، ایرانیها چه رؤیایی در سر دارند، ترجمهی حسین معصومی همدانی، تهران، هرمس، ۱۳۸۹، ص ۲۸ و ۲۹</ref> | ||
گزارشهای [[ساواک]] بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به [[تهران]] ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله [[مشهد]]، تبریز، شیراز و [[قم]] نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت. | گزارشهای [[ساواک]] بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به [[تهران]] ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله [[مشهد]]، تبریز، شیراز و [[قم]] نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت. | ||
خط ۲۵۵: | خط ۲۲۱: | ||
=== مساجد و بسیج نخبگان === | === مساجد و بسیج نخبگان === | ||
برای بررسی دقیقتر نقش مساجد در بسیج تودهای مردم، در وهلهی نخست، باید نحوهی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزشهای اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی میتوانست ناقص باشد و به نتیجهی مطلوب منجر نگردد. اسناد بهجامانده از انقلاب اسلامی نشان میدهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالبهای گوناگونی انجام دادهاند. | برای بررسی دقیقتر نقش مساجد در بسیج تودهای مردم، در وهلهی نخست، باید نحوهی تعامل مساجد و نخبگان متعهد به ارزشهای اسلامی و انقلابی را مورد توجه قرار داد؛ چراکه بدون جمع این دو، هر حرکتی میتوانست ناقص باشد و به نتیجهی مطلوب منجر نگردد. اسناد بهجامانده از انقلاب اسلامی نشان میدهد مساجد نقش انقلابی خود را در قالبهای گوناگونی انجام دادهاند. | ||
یکی از برجستهترین گامهای مساجد در این حوزه را میتوان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] یا [[آیتالله مفتح]] با همکاری نخبگانی چون [[سید محمد حسینی بهشتی|شهید بهشتی]] و [[شهید باهنر]]، کلاسهای متعددی را در این مساجد برپا مینمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامیکه با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارشهای تاریخی فوق نشان میدهد در سالهای انقلاب، مساجد محل تجمیع همفکران و نخبگان جامعه برای همفکری و تبادل آرا برمبنای ارزشهای اسلامی و انقلابی بوده است<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref>. | یکی از برجستهترین گامهای مساجد در این حوزه را میتوان در جلسات اندیشمندان اسلامی در مسجد الجواد تهران ملاحظه نمود. در واقع اندیشمندان و متفکرانی نظیر [[مرتضی مطهری|شهید مطهری]] یا [[محمد مفتح|آیتالله مفتح]] با همکاری نخبگانی چون [[سید محمد حسینی بهشتی|شهید بهشتی]] و [[شهید باهنر]]، کلاسهای متعددی را در این مساجد برپا مینمودند تا از این راه بتوانند ضمن بسیج نخبگان جامعه، مردم را نیز بیش از پیش به حضور پررنگ در این قبیل اجتماعات تشویق نمایند؛ اقدامیکه با برگزاری مراسم مشابه در شیراز، بجنورد و سایر شهرهای ایران، بیانگر دستاورد مثبت مساجد در این حوزه بوده است. گزارشهای تاریخی فوق نشان میدهد در سالهای انقلاب، مساجد محل تجمیع همفکران و نخبگان جامعه برای همفکری و تبادل آرا برمبنای ارزشهای اسلامی و انقلابی بوده است<ref> مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج ۲۶، ۱۳۸۲، ص ۲۷</ref>. | ||
=== مساجد و آموزش ارزشهای اسلامی و انقلابی به مردم === | === مساجد و آموزش ارزشهای اسلامی و انقلابی به مردم === | ||
دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجامبخشی نیروها و بسیج مردم، آموزشهای اجتماعی و سیاسی به تودههای انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانیها و برگزاری کلاسهای آموزشی و همچنین ترویج کتابهای خاص و مرتبط، انجام میگرفته است. | دومین گام توسط مساجد در مسیر انسجامبخشی نیروها و بسیج مردم، آموزشهای اجتماعی و سیاسی به تودههای انقلابی است. در این مرحله، الگوهای سیاسی، اجتماعی و مذهبی در قالب سخنرانیها و برگزاری کلاسهای آموزشی و همچنین ترویج کتابهای خاص و مرتبط، انجام میگرفته است. | ||
سخنرانی رایج روحانیان در مساجد و بهویژه در ماههای محرم، صفر، رمضان و مناسبتهای مذهبی صورت میگرفته است؛ تا جایی که حلقهای از منبرهای مذهبی در تهران و شهرستانها همزمان و بهطور منظم از اواخر دههی چهل شروع به فعالیت کردند که رسالت اصلی آنها طرح مباحث اجتماعی و سیاسی در دل مباحث مذهبی بوده است. گزارشهای ساواک در این خصوص، بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به تهران ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله مشهد، تبریز، شیراز و قم نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت<ref>رسول جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی-سیاسی ایران؛ از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، قم، ۱۳۸۵، ص ۲۶۴ و ۲۶۵</ref | سخنرانی رایج روحانیان در مساجد و بهویژه در ماههای محرم، صفر، رمضان و مناسبتهای مذهبی صورت میگرفته است؛ تا جایی که حلقهای از منبرهای مذهبی در تهران و شهرستانها همزمان و بهطور منظم از اواخر دههی چهل شروع به فعالیت کردند که رسالت اصلی آنها طرح مباحث اجتماعی و سیاسی در دل مباحث مذهبی بوده است. گزارشهای ساواک در این خصوص، بیانگر آن است که هدف جلسات و منبرهای مساجد، ترویج افکار انقلابی و اسلامی مخالف با رژیم در میان مردم بوده است؛ اقدامیکه تنها به تهران ختم نمیشد و در سایر شهرهای ایران از جمله مشهد، تبریز، شیراز و قم نیز با شور و هیجان زیاد مورد توجه مردم قرار میگرفت<ref>رسول جعفریان، جریانها و سازمانهای مذهبی-سیاسی ایران؛ از روی کار آمدن محمدرضاشاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، قم، ۱۳۸۵، ص ۲۶۴ و ۲۶۵</ref>. | ||
علاوه بر سازوکار سخنرانی علما بر منبر، از دیگر شیوههای مساجد در خصوص بسیج مردم، میتوان به برگزاری کلاسهای آموزشی اشاره نمود؛ کلاسهایی که مخفی نبوده و بهصورتی آشکار نشاندهندهی تجمیع همفکران و تبادل آرا میان آنها بوده است. شاید بتوان این قبیل کلاسها را کلاسهایی پُرشور و پُرمخاطب توصیف نمود که صبغهی آموزش عمومیداشتند و در آنها، به ترویج الگوهای ارزشی متضاد با نظام اجتماعی حاکم در میان مردم میپرداختند. | علاوه بر سازوکار سخنرانی علما بر منبر، از دیگر شیوههای مساجد در خصوص بسیج مردم، میتوان به برگزاری کلاسهای آموزشی اشاره نمود؛ کلاسهایی که مخفی نبوده و بهصورتی آشکار نشاندهندهی تجمیع همفکران و تبادل آرا میان آنها بوده است. شاید بتوان این قبیل کلاسها را کلاسهایی پُرشور و پُرمخاطب توصیف نمود که صبغهی آموزش عمومیداشتند و در آنها، به ترویج الگوهای ارزشی متضاد با نظام اجتماعی حاکم در میان مردم میپرداختند. | ||
برای مثال، مسجد کرامت [[مشهد]]، محل فعالیت رهبر معظم انقلاب بود که براساس اسناد [[ساواک]]، پس از اتمام نماز، آیاتی از قرآن را که ایشان برای افزایش فهم سیاسی و اجتماعی مردم مناسب میدانستند، تفسیر مینمودند. | برای مثال، مسجد کرامت [[مشهد]]، محل فعالیت رهبر معظم انقلاب بود که براساس اسناد [[ساواک]]، پس از اتمام نماز، آیاتی از قرآن را که ایشان برای افزایش فهم سیاسی و اجتماعی مردم مناسب میدانستند، تفسیر مینمودند. | ||
یا نمونهی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت [[سید محمود علایی طالقانی|آیتالله طالقانی]] و درس تفسیر مشهور ایشان که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجههی اجتماعی این جلسات و استقبال گستردهی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳، ص ۳۶</ref | یا نمونهی دیگر، مسجد هدایت تهران است که با مدیریت [[سید محمود علایی طالقانی|آیتالله طالقانی]] و درس تفسیر مشهور ایشان که وجههی سیاسی و اجتماعی داشت، مخاطبان بسیاری را دور خود جمع کرد که برخی از آنان بعدها از انقلابیون مؤثر شدند. وجههی اجتماعی این جلسات و استقبال گستردهی مردم از مساجد نهایتاً سبب شد تا رژیم شاه مجالس درس و آموزشی مساجد را تعطیل کند و برخی از علما را نیز به زندان بیندازد<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، نقش مساجد و دانشگاهها در پیروزی انقلاب اسلامی تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۳، ص ۳۶</ref> | ||
ترویج کتابهای آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و تودهها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سالهای انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد بهقدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش میکرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شمارهی ۱۷۸ از آرشیو [[مرکز اسناد انقلاب اسلامی]]، در مورد کتابخانههای مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیتهای گستردهی مساجد در افزایش روحیهی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانههای گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد میگردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزهی بسیج افکار عمومیعلیه شاه، خطری بزرگ برای خود میدانسته است<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref>. | ترویج کتابهای آموزشی نیز از دیگر سازوکارهای آموزشی و مبارزاتی مساجد است که البته نقشی بسزا در مسیر بسیج مردم و تودهها در جریان انقلاب اسلامی داشته است. در سالهای انقلاب اسلامی، فعالیت آموزشی و فرهنگی مساجد بهقدری گسترش یافت که رژیم شاه تلاش میکرد تا اقدامات آنها را محدود نماید. در سند شمارهی ۱۷۸ از آرشیو [[مرکز اسناد انقلاب اسلامی]]، در مورد کتابخانههای مساجد آمده است: برای جلوگیری از فعالیتهای گستردهی مساجد در افزایش روحیهی تقابل با رژیم حاکم، اقدامات مقتضی را برای مقابله با مساجدی که دارای کتابخانههای گسترده هستند، انجام دهید. چنانکه از مطالب مزبور مستفاد میگردد، رژیم پهلوی اقدامات مساجد را در حوزهی بسیج افکار عمومیعلیه شاه، خطری بزرگ برای خود میدانسته است<ref>مهناز میزبانی، منیژه صدری و حشمتالله سلیمی، پیشین، ص ۳۱</ref>. | ||
=== مساجد و ایجاد شبکهی اطلاعرسانی در تقابل با رژیم پهلوی === | === مساجد و ایجاد شبکهی اطلاعرسانی در تقابل با رژیم پهلوی === | ||
یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکلدهی به بسیج افکار عمومیعلیه رژیم شاه، شکلدهی به نوعی شبکهی اطلاعرسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانههای رژیم حاکم را در میان تودههای مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارشهای بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان میدهد که ارتباط رسانهای دولت با بخش عظیمیاز مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیتها، وقایع و پدیدهها توسط مساجد شکل میگرفت. بهعنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانهای دولت توسط مساجد» مینویسد: | یکی از کارکردهای پنهان مساجد در شکلدهی به بسیج افکار عمومیعلیه رژیم شاه، شکلدهی به نوعی شبکهی اطلاعرسانی در مسائل سیاسی و اجتماعی بود که عملاً رسانههای رژیم حاکم را در میان تودههای مبارز و انقلابی از کار انداخته بود. گزارشهای بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی نشان میدهد که ارتباط رسانهای دولت با بخش عظیمیاز مردم که تحت مدیریت مساجد و نیروهای انقلابی هستند، سست شده بود و عملاً تصاویر ذهنی این افراد از شخصیتها، وقایع و پدیدهها توسط مساجد شکل میگرفت. بهعنوان نمونه، استمپل در «شکست انحصار رسانهای دولت توسط مساجد» مینویسد: | ||
«در بقیهی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولینبار شبکهی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروههای اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقهمند بودند، تفسیر میکردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانههای گروهی دولت شده بود<ref>جان. دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمهی منوچهر شجاعی، تهران، رسا، ۱۳۷۷، ص ۱۲۹ و ۱۳۰</ref>.» | «در بقیهی سال ۱۳۵۶ شمسی، برای اولینبار شبکهی مسجد تأثیر خود را به مخالفین اثبات نمود... در نتیجه، شهروندان عادی با یک منبع اطلاعاتی دیگر که به دولت نیز وابستگی نداشت، از جریان امور آگاه شدند... این گروههای اصلی، حوادث را برای پیروان خود و سایر کسانی که علاقهمند بودند، تفسیر میکردند و این امر برای تبلیغ مسائل سیاسی، جانشین رسانههای گروهی دولت شده بود<ref>جان. دی استمپل، درون انقلاب ایران، ترجمهی منوچهر شجاعی، تهران، رسا، ۱۳۷۷، ص ۱۲۹ و ۱۳۰</ref>.» | ||
و یا در تحلیلی عمیقتر از نقش رسانهای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهدههای خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکهی رسانهای جریانهای مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبهروز گسترش یافت، اینگونه توصیف میکند: | و یا در تحلیلی عمیقتر از نقش رسانهای و اطلاعاتی مساجد، فوکو در مشاهدههای خود از آبادان در سال ۱۳۵۷ شمسی، شبکهی رسانهای جریانهای مذهبی را، که بر اثر استبداد شاهی روزبهروز گسترش یافت، اینگونه توصیف میکند: | ||
«یک شبکهی اطلاعاتی تمامعیار؛ شبکهای که بر اثر پانزده سال تاریکاندیشی برقرار شده و مرکب است از تلفن، نوار، ضبطصوت، مسجد و منبر، دفتر کار وکلا و محفلهای روشنفکران. من طرز فکر یکی از این سلولهای بنیادی اطلاعاتی را نزدیک مسجدی در آبادان، به چشم دیدم<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹</ref | «یک شبکهی اطلاعاتی تمامعیار؛ شبکهای که بر اثر پانزده سال تاریکاندیشی برقرار شده و مرکب است از تلفن، نوار، ضبطصوت، مسجد و منبر، دفتر کار وکلا و محفلهای روشنفکران. من طرز فکر یکی از این سلولهای بنیادی اطلاعاتی را نزدیک مسجدی در آبادان، به چشم دیدم<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹</ref>.» | ||
این قبیل گزارشها نشان میدهند که در کشور، دو طیف رسانهای جداگانه و متضاد در حال فعالیت بودند و بخش عظیمیاز مردم، اخبار و تحلیلهای مساجد را گوش میکردند، تاریخ قمری و نه شاهنشاهی را جهت تنظیم زندگی خود مورد استفاده قرار میدادند و به دستورات ائمهی جماعت و نه دولت عمل میکردند و این موارد همه نشاندهندهی شکلگیری یک راه ارتباطی جدید و البته تأثیرگذار و از کار افتادن رسانههای رسمیشاهنشاهی بود. | این قبیل گزارشها نشان میدهند که در کشور، دو طیف رسانهای جداگانه و متضاد در حال فعالیت بودند و بخش عظیمیاز مردم، اخبار و تحلیلهای مساجد را گوش میکردند، تاریخ قمری و نه شاهنشاهی را جهت تنظیم زندگی خود مورد استفاده قرار میدادند و به دستورات ائمهی جماعت و نه دولت عمل میکردند و این موارد همه نشاندهندهی شکلگیری یک راه ارتباطی جدید و البته تأثیرگذار و از کار افتادن رسانههای رسمیشاهنشاهی بود. | ||
خط ۲۸۵: | خط ۲۵۱: | ||
=== مساجد و بسیج مردم در انتقاد از سیاستهای رژیم پهلوی === | === مساجد و بسیج مردم در انتقاد از سیاستهای رژیم پهلوی === | ||
پیشتر گفتیم که پس از شکلگیری گروههای همفکر و آموزش الگوهای ارزشی اسلامی و انقلابی که در تضاد با الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی رژیم طاغوت قرار داشت، شکافی عمیق میان الگوهای اقتصادی، سیاسی و حقوقی حاکم ایجاد شد. بر این اساس، روحانیان و فعالان اجتماعی در مساجد، با استفاده از سخنرانی، نشر اعلامیه، پخش نوارهای صوتی و مواردی از این دست، به انتقاد از سیاستهای حاکم بر نظام اجتماعی دورهی پهلوی دوم پرداختند و حتی عملاً به تجمع، راهاندازی تظاهرات و درگیر شدن با نیروهای شاه اقدام نمودند. | پیشتر گفتیم که پس از شکلگیری گروههای همفکر و آموزش الگوهای ارزشی اسلامی و انقلابی که در تضاد با الگوهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی رژیم طاغوت قرار داشت، شکافی عمیق میان الگوهای اقتصادی، سیاسی و حقوقی حاکم ایجاد شد. بر این اساس، روحانیان و فعالان اجتماعی در مساجد، با استفاده از سخنرانی، نشر اعلامیه، پخش نوارهای صوتی و مواردی از این دست، به انتقاد از سیاستهای حاکم بر نظام اجتماعی دورهی پهلوی دوم پرداختند و حتی عملاً به تجمع، راهاندازی تظاهرات و درگیر شدن با نیروهای شاه اقدام نمودند. | ||
فوکو در یادداشتهای خود از مشاهداتش در تهران، مطلبی را در این خصوص ذکر کرده که نشاندهندهی نقش گفتمان متضاد مساجد با نظام حاکم در بسیج افکار عمومیو نیروهای اجتماعی علیه رژیم شاه است: | فوکو در یادداشتهای خود از مشاهداتش در تهران، مطلبی را در این خصوص ذکر کرده که نشاندهندهی نقش گفتمان متضاد مساجد با نظام حاکم در بسیج افکار عمومیو نیروهای اجتماعی علیه رژیم شاه است: | ||
«مساجد و روحانیان سرچشمهی یک تسلای دائمیاند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدامهای ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزهی سیاسی، همین که لایههای مردمیرا بسیج کند، به خود میگیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید میآورد و به این دلیل، این همه را بهصورت یک نیرو درمیآورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوهی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن میتوان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، همزمان با ایشان، همخواست شد<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹.</ref | «مساجد و روحانیان سرچشمهی یک تسلای دائمیاند. ایشان باید بیداد را نفی کنند، از دولت انتقاد کنند، برضد اقدامهای ناشایست برخیزند، نکوهش کنند و رهنمود بدهند... مذهب شیعه... شکلی است که مبارزهی سیاسی، همین که لایههای مردمیرا بسیج کند، به خود میگیرد و از هزاران ناخرسندی، نفرت، بینوایی و سرخوردگی، یک نیرو پدید میآورد و به این دلیل، این همه را بهصورت یک نیرو درمیآورد که خودش یک صورت بیان است، یک شیوهی با هم بودن است، نوعی گفتمان است، چیزی است که از راه آن میتوان صدای خویش را به گوش دیگران رساند و با ایشان، همزمان با ایشان، همخواست شد<ref>میشل فوکو، پیشین، ص ۵۸ و ۵۹.</ref>.» | ||
از همین روست که در جایجای اسناد بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی، به مواردی برمیخوریم که مساجد نسبت به تحولات سیاسی و وضعیت اجتماعی، به انتقاد پرداختهاند، مردم را به نوعی واکنش شکل دادهاند و آن را به حکومت منتقل کردهاند و نهایتاً با برگزاری تجمعهای بزرگ یا تظاهرات مسالتآمیز و گاهی خشونتآمیز یا تهدید به برگزاری آن، به حکومت پهلوی فشار آوردهاند. طبیعی است که این قبیل اقدامات مساجد در جهت بسیج تودهای مردم برای مقابله و مبارزه با رژیم پهلوی، نه تنها ساختارهای پوشالی رژیم طاغوت را سست نمود، بلکه در ۲۲ بهمنماه سال ۱۳۵۷، زمینههای فروریزی کامل آن را نیز فراهم آورد<ref>حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر تاریخ معاصر/برهان</ref>. | از همین روست که در جایجای اسناد بهجامانده از دوران انقلاب اسلامی، به مواردی برمیخوریم که مساجد نسبت به تحولات سیاسی و وضعیت اجتماعی، به انتقاد پرداختهاند، مردم را به نوعی واکنش شکل دادهاند و آن را به حکومت منتقل کردهاند و نهایتاً با برگزاری تجمعهای بزرگ یا تظاهرات مسالتآمیز و گاهی خشونتآمیز یا تهدید به برگزاری آن، به حکومت پهلوی فشار آوردهاند. طبیعی است که این قبیل اقدامات مساجد در جهت بسیج تودهای مردم برای مقابله و مبارزه با رژیم پهلوی، نه تنها ساختارهای پوشالی رژیم طاغوت را سست نمود، بلکه در ۲۲ بهمنماه سال ۱۳۵۷، زمینههای فروریزی کامل آن را نیز فراهم آورد<ref>حمیدرضا کشاورز، پژوهشگر تاریخ معاصر/برهان</ref>. |