۸٬۲۰۰
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
"''حکمت صوفیانه''' آثاری هستند که محتوای آن هم شامل مسائل نظری، و هم شامل مسائل عملی و اخلاقی بود و موضوعات هم به زبان عرفانی و گاه فلسفی، و هم به زبان ادبی، و با استفاده از شعر، حکایت و مثل مطرح میشد. | |||
=پیدایش حکمت نامه های صوفیانه= | =پیدایش حکمت نامه های صوفیانه= | ||
خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
بعضی از مباحث این کتاب بیسابقه و بکر است، مانند آنچه در باب سیزدهم در فرق میان ناز و نیاز، دو مفهومی که در شعر عاشقانۀ فارسی فراوان به کار رفته، آمده است. | بعضی از مباحث این کتاب بیسابقه و بکر است، مانند آنچه در باب سیزدهم در فرق میان ناز و نیاز، دو مفهومی که در شعر عاشقانۀ فارسی فراوان به کار رفته، آمده است. | ||
ژندهپیل گاهی به ابیات فارسی نیز استشهاد کرده، از جمله در بابهایی که دربارۀ ناز، نیاز و عشق است. | ژندهپیل گاهی به ابیات فارسی نیز استشهاد کرده، از جمله در بابهایی که دربارۀ ناز، نیاز و عشق است. | ||
=گزیده در اخلاق و تصوف= | |||
نوشتن کتابهایی دربارۀ مسائل مختلف دینی، شرعی و صوفیانه در شهرهای دیگر خراسان نیز صورت گرفته است. | |||
در سرخس کتاب گزیده در اخلاق و تصوف از ابونصر طاهر بن محمد خانقاهی نوشته شده است که کموبیش همان مباحث کتابهای پیشین صوفیه را میتوان در آن دید. | |||
در واقع، بیشتر مطالب این کتاب ترجمه از روی یک دستینۀ عربی است. <ref>پورجوادی، نصرالله، ج۱، ص۱۱۶-۱۲۴، پژوهشهای عرفانی، تهران، ۱۳۸۵ش.</ref> | |||
البته، مباحثی که بهطور کلی در این کتابها مطرح میشود، بر حسب روحیۀ نویسنده و نیاز خوانندگان او و شرایط زمان و مکانی که کتاب در آن تألیف شده است، فرق دارد. مثلاً در گزیده، بابهایی دربارۀ عقوبت زنا و لواط و نیز انبارداران و رباخواران است که معمولاً در کتابهای صوفیه نیست. | |||
=صوفینامه= | |||
برخی از کتابهای صوفیانه از جهاتی به دستینههای صوفیه نزدیک میشد. | |||
یکی از این کتابها صوفینامه یا التصفیة فی احوال المتصوفة تألیف قطبالدین ابوالمظفر منصور بن اردشیر عَبّادی (د ۵۴۷ ق) است. | |||
این کتاب در واقع نوعی دفاع از تصوف است و نویسنده میکوشد که در آن به زبان فارسی نسبتاً ساده دربارۀ مبدأ تصوف و اعمال و احوال صوفیان و اصطلاحات ایشان توضیح دهد. | |||
هر چند که مباحث این کتاب تا حدودی شبیه دستینههای صوفیه است و حتی در پارهای از موارد نویسنده از رسالۀ قشیری استفاده کرده است، ولی این کتاب جزو دستینههای صوفیه نبوده است، و به همین سبب هم فقط یک نسخۀ خطی از آن بهجا مانده است. | |||
=مرصاد العباد= | |||
و اما کتاب نسبتاً جامعی که در عقاید عرفانی و مذهبی و اعمال و آداب و عبادات صوفیه برای سالکان و به قلم یک صوفی نوشته شده، و نسخههای متعددی هم از آن به جا مانده، مرصاد العباد نجمالدین رازی ملقب به دایه (د ۶۵۴ ق) است. | |||
هر چند که این نویسنده در ری متولد (۵۷۳ ق) و در آنجا بزرگ شده است، ولی بعدها به خراسان و خوارزم رفته، و به حلقۀ مریدان مجدالدین بغدادی، یکی از شاگردان نجمالدین کبری پیوسته است و از اینرو، تصوف او ادامۀ سنت صوفیان خراسان است. | |||
وی در مرصاد العباد از پیدایش عالم ارواح و شرح عوالم مُلک و ملکوت و خلقت انسان آغاز میکند و سپس دربارۀ مسائل سلوک به تفصیل سخن میگوید و به موضوعاتی چون احتیاج به پیامبر و شیخ برای تصفیۀ دل، مشاهدۀ انوار درونی و تجلی ذات و صفات خداوند میپردازد. در انتهای کتاب نیز دربارۀ ملوک طوایف مختلف، از سلوک و ارباب فرمان گرفته تا اهل تجارت و صنایع، توضیح میدهد. | |||
از جمله خصوصیات بارز مرصاد العباد تأثیر نظریۀ عشق احمد غزالی و بهطور کلی مطالب کتاب سوانح در آن است. | |||
رازی پارهای از مباحثی را که دربارۀ عشق مطرح کرده، و همچنین ابیاتی را که نقل کرده است، به وضوح از سوانح گرفته است. | |||
=پیروان نجمالدین کبری= | |||
از پیروان نجمالدین کبری کتابها و رسائل متعددی به جا مانده است که به اینگونه تعلق دارند و در آنها مباحث و مسائل مختلف نظری و عملی تصوف مطرح شده است. | |||
==حمویه== | |||
یکی از این پیروان، سعدالدین حمویه (د ۶۴۹ ق) است که در کتاب المصباح فی التصوف دربارۀ معانی نقطه و حروف، روح و نفس، و تأویل مفاهیم دینی مانند عرش، کتاب، خضر، آب زندگانی، تاریکی و آیینۀ اسکندر سخن گفته است. | |||
المصباح در تأویلات عرفانی شبیه به تمهیدات عین القضاة همدانی است. | |||
حمویه در این کتاب دربارۀ تأویل ارکان ایمان و عبادات هم سخن گفته است؛ اما بحث عشق و دیدگاه عاشقانهای که بر تمهیدات سایه افکنده است، در کتاب حمویه دیده نمیشود. | |||
==نسفی== | |||
نویسندۀ دیگری که با طریقۀ نجمالدین کبری مرتبط بود و مسائل نظری را در کتابهای خود مطرح کرده است، شاگرد و مرید سعدالدین حمویه، عزیزالدین نسفی است که کتابهایی چون زبدة الحقایق، انسان کامل، کشف الحقایق و مقصد اقصی را در بیان مباحث فلسفی و عرفانی تألیف کرده است. | |||
بهطور کلی میتوان گفت که از سدۀ ۷ ق به بعد، برخی از کتابهای صوفیه از جهاتی رنگ فلسفی به خود گرفته است. این معنی را در آثار نسفی و حتی سعدالدین حمویه نیز میتوان یافت. | |||
شیوع عرفان محییالدین ابن عربی نیـز ایـن رنـگ فلسفی ـ عرفـانـی را در بعضی رسائل و کتابهای صوفیه تشدید کرده است. | |||
==اسفراینی== | |||
نویسندۀ دیگری که باز با طریقۀ نجمالدین کبری مرتبط بود، نورالدین عبدالرحمان اسفراینی (د ۷۱۷ق) است که در رسائل خود، از جمله در کاشف الاسرار، مباحث نظری و عملی و روانشناسی صوفیانه را از دیدگاهی دیگر مطرح کرده است. | |||
اسفراینی در آثار خود به تصوف عاشقانۀ خراسان، به خصوص تصوفی که در آثار احمد غزالی و عین القضاة همدانی دیده میشود، تمایل بسیار نشان داده است. | |||
کتاب اسفراینی و نیز کتابهایی که نظریات تصوف را بنابر مذهب عشق بیان کردهاند، جنبۀ ادبی بیشتری دارند و در نتیجه، از جذابیت بیشتری هم برخوردارند. | |||
اگرچه میتوان کتابهایی را که در اینگونه نام بردیم، با عنوان کلی تصوف یا عرفان جای داد، ولی هر یک از آنها دیدگاه خاص نویسندۀ خود را نشان میدهد و هریک از نظر محتوا با دیگری فرق دارد. | |||
حتی کتابهای نویسندگانی که با یک طریقه ارتباط داشتهاند، از نظر محتوا و بحثهایی که مطرح کردهاند، یکسان نبوده است، و وقتی آثار نویسندگانی را که تحت تأثیر مکتب ابن عربی بودهاند، با آثار وارثان تصوف خراسان مقایسه کنیم، تفاوتهای دیگری نیز به آنها افزوده میشود. | |||
" | " | ||