بیعت: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:بیعت.jpg|بندانگشتی|بیعت]]

|بیعت

|-

|}

'''بیعت'''، بستن پیمان وفاداری و اطاعت با [[پیامبر]]، [[امام]]، [[حاکم]] یا [[خلیفه]]<ref>ر.ک:مقاله خلیفه</ref>. این واژه عربی از ریشه (ب ی ع) است به معنای دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای ایجاب عقد بیع.  

نخستین بیعت در [[سیره نبوی]]، بیعتِ [[حضرت علی(ع)]]<ref>ر.ک:مقاله حضرت علی(ع)</ref> و [[خدیجه(س)]] با آن حضرت پس از قبول [[اسلام]] بود. [[بیعت عقبه]] اول و دوم در [[مکه]] روی داد و این دو بیعت، به ویژه بیعت دوم، زمینه ساز هجرت [[حضرت رسول]] به [[مدینه]] شد. بیعت پیش از اسلام، در عصر [[پیامبر اکرم]]، بعد از [[پیامبر]] و در تمام حکومت‌هایی که دعوی [[خلافت اسلامی]] داشتند، رواج داشته است.  

=معنای لغوی و اصطلاحی بیعت=

بیعت لفظ عربی از ریشه «ب ی ع» است به معنای، دست دادن، دست فشردن، دست راست خود را به دست راست دیگری زدن برای ایجاب عقد بیع است. <ref>شهیدی، «بیعت و چگونگی آن در تاریخ اسلام، ص۱۲۵</ref>

پیش از اسلام، در میان عرب رسم بود که هنگام خرید و فروش برای منجّز و قطعی ساختن [[عقد]] بیع و تأکید بر التزام خود به مفاد آن، خریدار و فروشنده دست راستِ خود را با ضربه به دست راستِ طرف دیگر می‌زد؛ این کار را <big>بَیعَت</big> یا [[صَفْقَه]] می‌گفتند و با وقوع آن، معامله انجام یافته تلقّی می‌شد. همچنین برای اینکه افراد جماعت یا قبیله‌ای با حاکم یا رئیس قبیله جهت اطاعت و فرمانبری از وی پیمان بندند، عمل دست دادن (مصافحه) معمول بود؛ و به سبب مشابهت آن با عملِ بیعت در خرید و فروش، این کار نیز بیعت نام گرفت. <ref>ابن خلدون، مقدمه، ص۲۰۹</ref>

براین اساس، بسیاری از محقّقان معنای اصطلاحی بیعت را در متون و [[منابع اسلامی]]، نهادن دست راست در دست راست کسی به نشانه پذیرش اطاعت یا ریاست وی دانسته‌اند.<ref>شهرستانی، مدخل الی علم الفقه، ص۱۵۵ </ref> به تدریج، با ایجاد دگرگونی و تنوّع در شکل ظاهری بیعت، واژه بیعت علاوه بر عمل مزبور بر پیمان و تعهّدی که این کار حاکی و نشانه آن باشد نیز اطلاق شد، و در این معنای دوم، رواج و تداول یافت.  

=معنای بیعت در اسلام=

معنای شایع و مصطلح بیعت در [[قرآن]]، [[سنت]]، تاریخ، [[کلام]] و [[فقه سیاسی اسلام]]، عقد و پیمانی است که فرد بیعت کننده با امام، حاکم یا شخصی دیگر می‌بندد تا در موضوعی خاص یا به طور عام مطیع و فرمانبردار وی بوده به مفاد تعهّد خود ملتزم و وفادار بماند. <ref>مکارم، انوار الفقاهة: کتاب البیع، ج۱، ص۵۱۷ </ref>

=تاریخچه بیعت=

==بیعت پیش از اسلام==

پیش از اسلام، رسم بیعت برای پذیرش مهتری رئیس قبیله یا انتصاب یک فرد به منصبی مهم متداول بوده است. <ref>مجلسی، بحار ج۶۵، ص۳۹۲ ۳۹۳</ref> به بیعت قریش و بنی کنانه با [[قُصَی بن کِلاب]]، جدّ اعلای [[پیامبر(ص]])، به هنگام تصمیمِ وی به اخراج خُزاعَه از مکه در پیش از اسلام می‌توان اشاره کرد.

==نخستین بیعت در اسلام==

نخستین بیعت در سیره نبوی، بیعتِ امام علی(ع) و خدیجه(س) با آن حضرت پس از قبول اسلام است. <ref> مجلسی، بحار ج۶۵، ص۳۹۲ ۳۹۳</ref> با وجود این، ابن شهرآشوب <ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۱، ۲۴</ref> نخستین بیعت را در تاریخ اسلام [[بیعت عشیره]] دانسته که در سال سوم بعثت در [[یوم الدّار]] صورت گرفت. در این روز، پیامبر اکرم(ص) به فرمان الهی خواستار پذیرش اسلام و بیعت از سوی [[بنی هاشم]] شد و به موجب احادیث [[شیعه]] و [[اهل سنت]]، تنها حضرت امام علی(ع)، که کم سن‌ترین فرد خاندان بود، با پیامبر(ص) بیعت کرد.<ref> ابن جریر، تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۹۳۲۱</ref>

==بیعت مسلمانان با علی(ع) در غدیر خم==

 

همچنانکه از معنای لغوی بیعت برمی‌آید، این عمل معمولاً به شکل دست دادن یا دست فشردن با دست راست بوده؛ به گفته برخی اهل لغت، در مورد [[قسَم]] ([[حَلف]]) و تعاقُد نیز همین شیوه متداول بوده و قسم را به همین سبب «یمین» گفته‌اند. وجه تسمیه بیعت به «صَفقَه» نیز همین امر بوده است. <ref>مجلسی، بحار، ج۲، ص۲۶۶، ج۲۷، ص۶۸</ref> در سیره پیامبر اکرم نیز بیعتِ مردان همین گونه گزارش شده است. <ref> نهج البلاغه، خطبه ۸، ۱۳۷، ۱۷۰، ۲۲۹</ref>

 

 

 

[[ابن شهرآشوب]] <ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۱</ref> در یک تقسیم بندی کلی، بیعت‌های پیامبر(ص) را دو نوع می‌داند: بیعت خاصّ و عام؛ بیعت خاصّ برای گروهی خاصّ، مانند دو [[بیعت انصار]] در عقبه و بیعت عشیره؛ و بیعت عام برای همگان بوده است، مانند [[بیعت شجره]]. <ref>میبدی، «بیعت و نقش آن در حکومت اسلامی، ص۱۸۳۱۸۶</ref>

 

 

گاه بیعت به گونه مشروط بوده، یعنی در آن تعهدی به نفع بیعت کننده شرط می‌شده است. البته گاهی از موضوع اصلی بیعت نیز تعبیر به شرط می‌شود. <ref>کتانی، نظام الحکومة النبّویة جلد۱، ص۲۲۲</ref> ظاهراً در سیره پیامبر(ص) تنها بیعت عشیره، که در آن خلافت و وصایت بیعت کننده شرط شده بود، بیعت مشروط بوده است. <ref>ابن شهرآشوب، مناقب، ج۲، ص۲۵</ref> در بیعت برخی خلفا نیز‌گاه شروطی مانند شرط عمل به [[کتاب خدا]] و سنت پیامبر(ص) دیده می‌شود. <ref>بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۸، ص۱۲۲</ref>

 

 

[[رده:اصطلاحات اسلامی]]

[[رده:فرهنگ اسلامی]]