۸۷٬۸۳۶
ویرایش
انفکاک تعقل از تدین خصلت بارز جریانهای تکفیری (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۸ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۳:۴۷
، ۲۸ اوت ۲۰۲۱جایگزینی متن - 'ك' به 'ک'
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'ك' به 'ک') |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
نگاهی به تاریخ صدر [[اسلام]] بخوبی گویای این است | نگاهی به تاریخ صدر [[اسلام]] بخوبی گویای این است که تحجر و جمود برخی از مسلمانان در فهم عمیق دین بزرگترین صدمه را بر پیکره دین وارد نمود . نمونه بارز چنین اندیشه های انحرافی را می توان در جریان خوارج عصر حاکمیت امام علی علیه السلام مشاهده نمود. | ||
سطحی نگری اینان در شناخت [[قرآن]] و معارف دینی زمینه پیدایش جریانهای | سطحی نگری اینان در شناخت [[قرآن]] و معارف دینی زمینه پیدایش جریانهای فکری انحرافی از جمله جریانهای تکفیری گردید . این امر سبب شکافی عمیق در جامعه اسلامی گردید بگونه ای که که تا کنون این جریان ادامه دارد. | ||
== | ==انفکاک تعقل از تدین یا تحجر و جمود در فهم از منابع دینی== | ||
نگاهی اجمالی به متون دینی بخوبی نشان می دهد شناخت صحیح دین تنها جز از طریق نیروی اندیشه و عقل | نگاهی اجمالی به متون دینی بخوبی نشان می دهد شناخت صحیح دین تنها جز از طریق نیروی اندیشه و عقل ممکن نیست . تاکید قرآن و سنت بر لزوم تفقه در دین بیانگر این است که حقیقت دین تنها با تدبر و تفکر عمیق بدست می آید . | ||
آیه شریفه و فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ | آیه شریفه و فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهوا فِى الدّینِ. (توبه/ 122) مسلمانان را از اینکه چرا در فهم عمیق دین جدیت و تلاش نمی کنند مورد انتقاد قرار می دهد ؛ | ||
امام صادق علیه السلام در حدیثی نسبت به عدم تلاش پیروانش در فهم عمیق دین گلایه نموده و آرزو می | امام صادق علیه السلام در حدیثی نسبت به عدم تلاش پیروانش در فهم عمیق دین گلایه نموده و آرزو می کند کاش جهت وادار نمودن پیروانش جهت تفقه در دین آنان را بدین عمل مجبور و ملزم می کردند : | ||
لیت السیاط علی رووس اصحابی حتی یتفقهوا فی الدین | لیت السیاط علی رووس اصحابی حتی یتفقهوا فی الدین | ||
توصیه هائی اینچنین در متون دینی نشان می دهد | توصیه هائی اینچنین در متون دینی نشان می دهد که تعقل و تدین از یکدیگر انفکاک نداشته بلکه در یکدیگر آمیخته هستند. | ||
== | ==انفکاک تعقل از تدین خصلت بارز جریانهای تکفیری== | ||
نگاهی به تاریخ صدر اسلام بخوبی گویای این است | نگاهی به تاریخ صدر اسلام بخوبی گویای این است که تحجر و جمود برخی از مسلمانان در فهم عمیق دین بزرگترین صدمه را بر پیکره دین وارد نمود . نمونه بارز چنین اندیشه های انحرافی را می توان در جریان خوارج عصر حاکمیت امام علی علیه السلام مشاهده نمود. | ||
شهید مطهری در زمینه | شهید مطهری در زمینه رکود و تحجر فکری خوارج می فرماید : | ||
خوارج درست در مقابل این طرز تعلیم قرآنى | خوارج درست در مقابل این طرز تعلیم قرآنى که مىخواست فقه اسلامى براى همیشه متحرک و زنده بماند، جمود و رکود را آغاز کردند، معارف اسلامى را مرده و ساکن درک کردند و شکل و صورتها را نیز به داخل اسلام کشاندند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى ج16 327 ؛ مميزات خوارج ..... ص : 316</ref> | ||
ایشان در تبیین | ایشان در تبیین نکته مذکور می فرماید : | ||
اسلام هرگز به | اسلام هرگز به شکل و صورت و ظاهر زندگى نپرداخته است. تعلیمات اسلامى همه متوجه روح و معنى و راهى است که بشر را به آن هدفها و معانى مىرساند. | ||
ایشان ادامه می دهد : | ایشان ادامه می دهد : | ||
اسلام هدفها و معانى و ارائه طریقه رسیدن به آن هدفها را در قلمرو خود گرفته و بشر را در غیر این امر آزاد گذاشته است و به این وسیله از هر گونه تصادمى با توسعه تمدن و فرهنگ پرهیز | اسلام هدفها و معانى و ارائه طریقه رسیدن به آن هدفها را در قلمرو خود گرفته و بشر را در غیر این امر آزاد گذاشته است و به این وسیله از هر گونه تصادمى با توسعه تمدن و فرهنگ پرهیز کرده است. | ||
در اسلام | در اسلام یک وسیله مادى و یک شکل ظاهرى نمىتوان یافت که جنبه «تقدس» داشته باشد و مسلمان وظیفه خود بداند که آن شکل و ظاهر را حفظ نماید. | ||
از این رو، پرهیز از تصادم با مظاهر توسعه علم و تمدن | از این رو، پرهیز از تصادم با مظاهر توسعه علم و تمدن یکى از جهاتى است که کار انطباق این دین را با مقتضیات زمان آسان کرده و مانع بزرگ جاوید ماندن را از میان برمىدارد.این همان درهم آمیختن تعقل و تدین است. | ||
از طرفى اصول را ثابت و پایدار گرفته و از طرفى آن را از | از طرفى اصول را ثابت و پایدار گرفته و از طرفى آن را از شکلها جدا کرده است. کلیات را به دست داده است. این کلیات مظاهر گوناگونى دارند و تغییر مظاهر، حقیقت را تغییر نمىدهد. | ||
اما تطبیق حقیقت بر مظاهر و مصادیق خود هم آنقدر ساده نیست | اما تطبیق حقیقت بر مظاهر و مصادیق خود هم آنقدر ساده نیست که کار همه کس باشد، بلکه نیازمند درکى عمیق و فهمى صحیح است. و خوارج مردمى جامدفکر بودند و ماوراء آنچه مىشنیدند یارى درک نداشتند و لذا وقتى امیرالمؤمنین، ابن عباس را فرستاد تا با آنها احتجاج کند به وى گفت: | ||
لا تُخاصِمْهُمْ بالْقُر انِ فَانَّ الْقُر انَ حَمّالٌ ذو وُجوهٍ تَقولُ وَ یَقولونَ وَ | لا تُخاصِمْهُمْ بالْقُر انِ فَانَّ الْقُر انَ حَمّالٌ ذو وُجوهٍ تَقولُ وَ یَقولونَ وَ لکِنْ حاجِجْهُمْ بِالسُّنَّةِ فَانَّهُمْ لَنْیَجِدوا عَنْها مَحیصاً. (نهج البلاغه، نامه 77.). | ||
با قرآن با آنان استدلال | با قرآن با آنان استدلال مکن زیرا که قرآن احتمالات و توجیهات بسیار مىپذیرد، تو مىگویى و آنان مىگویند، ولکن با سنت و سخنان پیغمبر با آنان سخن بگو و استدلال کن که صریح است و از آن راه فرارى ندارند. | ||
یعنى قرآن | یعنى قرآن کلیات است. در مقام احتجاج، آنها چیزى را مصداق مىگیرند و استدلال مىکنند و تو نیز چیز دیگرى را، و این در مقام محاجّه و مجادله قهراً نتیجه بخش نیست.آنان آن مقدار درک ندارند که بتوانند از حقایق قرآن چیزى بفهمند و آنها را با مصادیق راستینش تطبیق دهند، بلکه با آنها با سنت سخن بگو که جزئى است و دست روى مصداق گذاشته است. | ||
در اینجا حضرت به جمود و | در اینجا حضرت به جمود و خشک مغزى آنان در عین تدینشان اشاره کرده است که نمایشگر انفکاک تعقل از تدین است. | ||
خوارج تنها زاییده جهالت و | خوارج تنها زاییده جهالت و رکود فکرى بودند. آنها قدرت تجزیه و تحلیل نداشتند و نمىتوانستند کلى را از مصداق جدا کنند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى، ج16، ص: 329</ref> | ||
ایشان معتقد است | ایشان معتقد است فکر انفکاک تعقل از تدین که از ویژگیهای خوارج بود بعنوان یک جریان همچنان استمرار دارد: | ||
طرز | طرز تفکر خوارج و روح اندیشه آنان (جمود فکرى و انفکاک تعقل از تدین) در طول تاریخ اسلام به صورتهاى گوناگونى در داخل جامعه اسلامى رخنه کرده است. هرچند سایر فرق خود را مخالف با آنان مىپندارند اما باز روح خارجیگرى را در طرز اندیشه آنان مىیابیم و این نیست جز در اثر آنچه که گفتیم: | ||
طبیعت آدمى دزد است و معاشرتها این دزدى را آسان | طبیعت آدمى دزد است و معاشرتها این دزدى را آسان کرده است.همواره عدهاى خارجى مسلک بوده و هستند که شعارشان مبارزه با هر شئ جدید است. حتى وسایل زندگى را- که گفتیم هیچ وسیله مادى و شکل ظاهرى در اسلام رنگ تقدس ندارد- رنگ تقدس مىدهند و استفاده از هر وسیله نو را کفر و زندقه مىپندارند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى، ج16، ص: 331</ref> | ||
ایشان درادامه به | ایشان درادامه به مکاتب فقهی و اعتقادی که مولود اندیشه تفکیک تعقل از تدین است پرداخته و می فرماید : | ||
در بین | در بین مکتبهاى اعتقادى و علمى اسلامى و همچنین فقهى نیز مکتبهایى را مىبینیم که مولود روح تفکیک تعقل از تدین است و درست مکتبشان جلوه گاه اندیشه خارجیگرى است ؛ عقل در راه کشف حقیقت و یا استخراج قانون فرعى بهطور کلى طرد شده است ، پیروى از آن را بدعت و بىدینى خواندهاند و حال اینکه قرآن در آیاتى بسیار بشر را به سوى عقل خوانده و بصیرت انسانى را پشتوانه دعوت الهى قرار داده است. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى، ج16، ص: 332</ref> | ||
==جریان ضد عقلی وهابیت در تسنن== | ==جریان ضد عقلی وهابیت در تسنن== | ||
در برابر این آیات و روایات فراوانی | در برابر این آیات و روایات فراوانی که مسلمانان را به تعقل و تدبر در معارف دینی فرا می خواند متاسفانه در دنیای اسلام شاهد جریاناتی بوده و هستیم که هر نوع تدبر و تعقل در متون دینی را بدعت دانسته و معتقد است که تنها با تکبه بر ظواهر آیات و روایات باید به استنباط احکام الهی پرداخت. | ||
در راس این جریان ضد عقلی در بین اهل سنت وهابیت و | در راس این جریان ضد عقلی در بین اهل سنت وهابیت و مکتب فقهی احمد بن حنبل و در بین تشیع اخباریین به رهبری ملا امین استرآبادی قرار دارند . | ||
شهید مطهری نسبت به | شهید مطهری نسبت به مکتب فقهی حنبلی می نویسد : | ||
بزرگترین علماى ضد عقل و تعقل پیروان احمد حنبل هستند | بزرگترین علماى ضد عقل و تعقل پیروان احمد حنبل هستند که در رأس آنها ابن تیمیه است. ابن تیمیه در قرن هشتم میلادى و در دمشق مىزیسته. | ||
او مردى بسیار | او مردى بسیار پرکار و به یک معنا نابغه است. واقعاً هم نبوغى دارد، ولى یک فکر بسیار بسیار قشرى و متحجّرى دارد. | ||
بعضىها | بعضىها فکرشان در سطح، خیلى توسعه پیدا مىکند ولى در عمق نفوذى ندارد. ابن تیمیه از آن اشخاص است؛ یعنى وقتى انسان مجموع کتابهاى او را مىبیند، حیرت مىکند که یک انسان چگونه این همه مطالعه داشته! [ولى مىبیند عمیق نیست.]. | ||
ابن تیمیه | ابن تیمیه احیاکننده سنت احمد حنبل است؛ یعنى در میان پیروان احمد حنبل هیچ کس به اندازه او روش احمد حنبل را احیا نکرد، و حتى کتابى در تحریم منطق نوشت که اصلًا خواندن منطق حرام است تا چه رسد به فلسفه. | ||
نهضت وهابیگرى هم | نهضت وهابیگرى هم که تقریباً در یک قرن و نیم پیش پیدا شد، دنباله ابن تیمیه است. اینها شاگردان ابن تیمیه هستند. ریشه این نهضت هم نهضت ضد عقل است و لذا شدیداً منطق و فلسفه را تحریم مىکنند و خیلى به اصطلاح سنتى هستند، یعنى ظاهرى و ظاهرپرست و قشرى مىباشند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى، ج22، ص: 714-713 و رک به مجموعه آثار ج 3ص 64-66</ref> | ||
==جریان ضد عقلی اخباریگری در شیعه== | ==جریان ضد عقلی اخباریگری در شیعه== | ||
شهید مطهری نسبت به | شهید مطهری نسبت به مکتب ضد عقلی اخباریین شیعی می نویسد : | ||
مکتب اخباریگرى نیز- که یک مکتب فقهى شیعى است و در قرنهاى یازدهم و دوازدهم هجرى به اوج قدرت خود رسید و با مکتب ظاهریون و اهل حدیث در اهل سنت بسیار نزدیک است و از نظر سلوک فقهى هر دو مکتب سلوک واحدى دارند و تنها اختلافشان در احادیثى است که باید پیروى کرد- یک نوع انفکاک تعقل از تدین است. | |||
اخباریها | اخباریها کار عقل را بکلى تعطیل کردند و در مقام استخراج احکام اسلامى از متون آن، درک عقل را از ارزش و حجیت انداختند و پیروى از آن را حرام دانستند و در تألیفات خویش بر اصولیین (طرفداران مکتب دیگر فقهى شیعى) سخت تاختند و مىگفتند فقط کتاب و سنت حجتند. البته حجیت کتاب را نیز از راه تفسیر سنت و حدیث مىگفتند و در حقیقت قرآن را نیز از حجیت انداختند و فقط ظاهر حدیث را قابل پیروى مىدانستند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى ج16 ص332</ref> | ||
ایشان در تحلیل مخالفت اخباریین با اصولیین و نیز مخالفت اهل حدیث با جریان اعتزالی | ایشان در تحلیل مخالفت اخباریین با اصولیین و نیز مخالفت اهل حدیث با جریان اعتزالی که روش عقلی در فهم اصول دین داشتند می فرماید : | ||
...عامّه مردم | ...عامّه مردم که اهل تعقّل و تفکّر و تجزیه و تحلیل نیستند، همواره «تدیّن» را مساوى با «تعبّد» و تسلیم فکرى به ظواهر آیات و احادیث- و مخصوصاً احادیث- مىدانند و هر تفکّر و اجتهادى را نوعى طغیان و عصیان علیه دین تلقّى مىنمایند خصوصاً اگر سیاست وقت بنا به مصالح خودش از آن حمایت کند و بالأخص اگر برخى از علماى دین و مذهب این طرز تفکّر را تبلیغ نمایند و بالأخص اگر این علما خود واقعا به ظاهر گرایى خویش مؤمن و معتقد باشند و عملًا تعصّب و تصلّب بورزند. | ||
ایشان در ادامه می فرماید : | ایشان در ادامه می فرماید : | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
ایشان در زمینه مخالفت اهل حدیث با معتزله می فرماید: | ایشان در زمینه مخالفت اهل حدیث با معتزله می فرماید: | ||
معتزله علاقه عمیقى به فهم اسلام و تبلیغ و ترویج آن و دفاع از آن در مقابل دهریّین و یهود و نصارى و مجوس و صابئین و مانویان و غیرهم داشتند و حتى مبلّغینى تربیت | معتزله علاقه عمیقى به فهم اسلام و تبلیغ و ترویج آن و دفاع از آن در مقابل دهریّین و یهود و نصارى و مجوس و صابئین و مانویان و غیرهم داشتند و حتى مبلّغینى تربیت مىکردند و به اطراف و اکناف مىفرستادند. در همان حال از داخل حوزه اسلام وسیله ظاهر گرایان که خود را «اهل الحدیث» و «اهل السنّة» مىنامیدند تهدید مىشدند و بالأخره از پشت خنجر خوردند و ضعیف شدند و تدریجاً منقرض گشتند. <ref>مجموعه آثاراستادشهيدمطهرى، ج3، ص: 87 | ||
</ref> | </ref> | ||