۸۷٬۹۸۰
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'ك' به 'ک'
جز (جایگزینی متن - 'ي' به 'ی') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'ك' به 'ک') |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
|- | |- | ||
|اطلاعات نشر | |اطلاعات نشر | ||
| data-type="authorbirthDate" |ایران - | | data-type="authorbirthDate" |ایران - پژوهشکده الذریة النبویة | ||
|- | |- | ||
|نویسنده | |نویسنده | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
==پیشینه واژه== | ==پیشینه واژه== | ||
درباره زمان دقیق کاربرد واژه امام‌زاده در فرهنگ تشیع خبر قطعی در درست نیست، اما از آنجا که قزوینی در النقض این واژه را به کار برده(النقض ص 198)، می‌توان گفت کاربرد واژه امام‌زاده در قرن ششم معمول بوده است و شاید به دوران قبل از ان هم بازگردد، چون در همین کتاب حتی ضرب‌المثل برای امام‌زاده ذکر شده است<ref>(النقض ص 569)</ref> و این حکایت از استعمال رایج لفظ امام‌زاده در آن دوران و حتی قبل از آن دارد. | درباره زمان دقیق کاربرد واژه امام‌زاده در فرهنگ تشیع خبر قطعی در درست نیست، اما از آنجا که قزوینی در النقض این واژه را به کار برده(النقض ص 198)، می‌توان گفت کاربرد واژه امام‌زاده در قرن ششم معمول بوده است و شاید به دوران قبل از ان هم بازگردد، چون در همین کتاب حتی ضرب‌المثل برای امام‌زاده ذکر شده است<ref>(النقض ص 569)</ref> و این حکایت از استعمال رایج لفظ امام‌زاده در آن دوران و حتی قبل از آن دارد. | ||
در سده‌های اولیه نیز این لفظ استفاده میشده اما معنایی غیر از معنای امروزی داشته و گاهی برای اسم شخص خاص بکار می‌رفته است، مثلا امام‌زاده رکن‌الدین(<ref>تاریخ الاسلام ذهبی ج 44 ص 42)</ref>. حمدالله مستوفی که در قرن هشتم می‌زیسته در کتاب نزهه القلوب، بارها از لفظ امام‌زاده استفاده کرده و در معنای فرزندان ائمه اطهار(علیهم السلام) به کار برده است(<ref>نزهة القلوب مستوفی ص 54 و 58 و 63 و 116 و 124 )</ref>. از قرن نهم به بعد به وفور در کتاب‌های مختلف لفظ امام‌زاده دیده می‌شود، که در اولاد و نسل بکار رفته است(<ref>شرفنامه تاریخ مفصل | در سده‌های اولیه نیز این لفظ استفاده میشده اما معنایی غیر از معنای امروزی داشته و گاهی برای اسم شخص خاص بکار می‌رفته است، مثلا امام‌زاده رکن‌الدین(<ref>تاریخ الاسلام ذهبی ج 44 ص 42)</ref>. حمدالله مستوفی که در قرن هشتم می‌زیسته در کتاب نزهه القلوب، بارها از لفظ امام‌زاده استفاده کرده و در معنای فرزندان ائمه اطهار(علیهم السلام) به کار برده است(<ref>نزهة القلوب مستوفی ص 54 و 58 و 63 و 116 و 124 )</ref>. از قرن نهم به بعد به وفور در کتاب‌های مختلف لفظ امام‌زاده دیده می‌شود، که در اولاد و نسل بکار رفته است(<ref>شرفنامه تاریخ مفصل کردستان ج 2 ص 218)</ref>. ودر قرن دهم در زمان صفویه به اوج خود می‌رسد<ref>(حق الیقین ص 624 و الصوارم المهرقة فی نقد الصواعق المحرقة ص116).</ref> | ||
==امام‌زاده با واسطه== | ==امام‌زاده با واسطه== | ||
ترکیب کلمه امام با زاده آنچه به ذهن خطور می‌کند این است امام‌زاده باید فرزند بدون واسطه امام باشد، ولی در فرهنگ عامیانه، به فرزندان با واسطه، گاهی واسطه زیاد نیز امام‌زاده گفته می‌شود، این مطلب با آموزه‌های دینی نیز هم‌خوانی دارد، وقتی تمامی امامان دوازده‌گانه، ابن رسول الله خطاب می‌شوند و حتی امام موسی کاظم× به دفاع از این مطلب در نزد هارون الرشید برمی‌خیزد<ref>(المنتظم ج 9 ص 88 و دلائل الامامة طبری ص 25 و | ترکیب کلمه امام با زاده آنچه به ذهن خطور می‌کند این است امام‌زاده باید فرزند بدون واسطه امام باشد، ولی در فرهنگ عامیانه، به فرزندان با واسطه، گاهی واسطه زیاد نیز امام‌زاده گفته می‌شود، این مطلب با آموزه‌های دینی نیز هم‌خوانی دارد، وقتی تمامی امامان دوازده‌گانه، ابن رسول الله خطاب می‌شوند و حتی امام موسی کاظم× به دفاع از این مطلب در نزد هارون الرشید برمی‌خیزد<ref>(المنتظم ج 9 ص 88 و دلائل الامامة طبری ص 25 و کافی کلینی ج 4 ص553).</ref> | ||
در جای دیگر فرزندان و حتی نوادگان امام رضا× آنهم با چند واسطه ابن الرضا خطاب می‌شوند، کاربرد واژه ابن الرضا برای امام جواد(<ref>الاتحاف ص 35 و اثبات الهدی ج 4 ص 392)،</ref> و امام هادی<ref>(اثبات الهدی عاملی ج 4 ص 434 و اثبات الوصیه مسعودی ص 237 و الارشاد شیخ مفید ج 2 ص 307)، و امام حسن عسکری(الارشاد شیخ مفید ج 2 وص 321 و سیره معصومان ج 6 ص 248 و رساله فی تواریخ والآل ص 87)</ref>، دیده می‌شود؛ بدین جهت می‌توان گفت کاربرد واژه امام زاده برای فرزندان با واسطه امامان امری طبیعی است. | در جای دیگر فرزندان و حتی نوادگان امام رضا× آنهم با چند واسطه ابن الرضا خطاب می‌شوند، کاربرد واژه ابن الرضا برای امام جواد(<ref>الاتحاف ص 35 و اثبات الهدی ج 4 ص 392)،</ref> و امام هادی<ref>(اثبات الهدی عاملی ج 4 ص 434 و اثبات الوصیه مسعودی ص 237 و الارشاد شیخ مفید ج 2 ص 307)، و امام حسن عسکری(الارشاد شیخ مفید ج 2 وص 321 و سیره معصومان ج 6 ص 248 و رساله فی تواریخ والآل ص 87)</ref>، دیده می‌شود؛ بدین جهت می‌توان گفت کاربرد واژه امام زاده برای فرزندان با واسطه امامان امری طبیعی است. | ||
==ثواب ساخت یا تعمیر بقاع | ==ثواب ساخت یا تعمیر بقاع متبرکه== | ||
در منابع روایی و حدیثی روایاتی در اجر و ثوات ساخت یا تعمیر بقاع امامزادگان دیده می‌شود، از جمله پیامبر6 می‌فرماید: | در منابع روایی و حدیثی روایاتی در اجر و ثوات ساخت یا تعمیر بقاع امامزادگان دیده می‌شود، از جمله پیامبر6 می‌فرماید: | ||
«یا علی اِنَّ اللهَ جَعَلَ قَبْرُکَ وَ قَبْرُ اَوْلادِکَ بُقْعَةٌ مِنْ بُقاعِ الجْنَّهِ وَ عَرْصَةٌ مِنْ عَرَصاتِها»<ref>(الغارات ثففی ج 2 ص 855 و المزار شیخ مفید ص 228)</ref>. | «یا علی اِنَّ اللهَ جَعَلَ قَبْرُکَ وَ قَبْرُ اَوْلادِکَ بُقْعَةٌ مِنْ بُقاعِ الجْنَّهِ وَ عَرْصَةٌ مِنْ عَرَصاتِها»<ref>(الغارات ثففی ج 2 ص 855 و المزار شیخ مفید ص 228)</ref>. | ||
«ای علی خداوند قبر تو و قبر فرزندان تو را، خانه‌ای از خانه‌های بهشت و میدانگاهی از میدانگاه‌های آن قرار داده است.» | «ای علی خداوند قبر تو و قبر فرزندان تو را، خانه‌ای از خانه‌های بهشت و میدانگاهی از میدانگاه‌های آن قرار داده است.» | ||
«مَنْ زارَنی اَوْ زارَ اَحَداً مِنْ ذُرِیتی زُرْتُهُ فی یوْمِ الْقِیمَةِ فَانْقَذْتُهُ مِنْ اَهْوالِها<ref>( | «مَنْ زارَنی اَوْ زارَ اَحَداً مِنْ ذُرِیتی زُرْتُهُ فی یوْمِ الْقِیمَةِ فَانْقَذْتُهُ مِنْ اَهْوالِها<ref>(کامل الزیارات ابن قولویه ص 11)</ref> وَ یا عَلی مَنْ عَمَّرَ قُبُورُکُمْ فَکَانَّما اعانَ سُلیمانَ بْنِ داوُدَ عَلی بَناءِ بَیتِ الْمُقَدَّس»<ref>(وسایل الشیعه ج 14 ص 383).</ref> | ||
«ای علی هر کسی که زیارت کند مرا یا یکی از ذریه من را، زیارت می‌کنم او را در روز قیامت و از هول‌های قیامت او را نگه می‌دارم و نیز حضرت اضافه مینماید که هر کسی تعمیر کند قبور شما را چنان است که کمک کرده باشد سلیمان بن داوود را در بنا بیت المقدس.» | «ای علی هر کسی که زیارت کند مرا یا یکی از ذریه من را، زیارت می‌کنم او را در روز قیامت و از هول‌های قیامت او را نگه می‌دارم و نیز حضرت اضافه مینماید که هر کسی تعمیر کند قبور شما را چنان است که کمک کرده باشد سلیمان بن داوود را در بنا بیت المقدس.» | ||
==اقسام امامزادگان== | ==اقسام امامزادگان== | ||
| خط ۲۶۸: | خط ۲۶۸: | ||
6-عبدالله، پس از بعثت در مکه زاده شد و همان‌جا درگذشت. <ref>(اسدالغابه ج 1 ص 13).</ref> | 6-عبدالله، پس از بعثت در مکه زاده شد و همان‌جا درگذشت. <ref>(اسدالغابه ج 1 ص 13).</ref> | ||
7-ابراهیم،در۱۰ق‌درمدینه‌درگذشت<ref>(طبقات‌ابن‌سعدج1ص 115).</ref> | 7-ابراهیم،در۱۰ق‌درمدینه‌درگذشت<ref>(طبقات‌ابن‌سعدج1ص 115).</ref> | ||
صحیح در مورد فرزندان پیامبر اکرم6 آن است زینب، رقیه، ام‌کلثوم، ربیبه پیامبر اکرم6بوده‌اند و فرزندان اصلی حضرت نیستند.<ref>(بنات النبی، ام ربائبه از جعفر مرتضی العاملی، | صحیح در مورد فرزندان پیامبر اکرم6 آن است زینب، رقیه، ام‌کلثوم، ربیبه پیامبر اکرم6بوده‌اند و فرزندان اصلی حضرت نیستند.<ref>(بنات النبی، ام ربائبه از جعفر مرتضی العاملی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1413 ق، ص 18).</ref> | ||
==حضرت امام علی ×== | ==حضرت امام علی ×== | ||
همسران و فرزندان | همسران و فرزندان | ||
| خط ۲۷۴: | خط ۲۷۴: | ||
فاطمه÷: نخستین همسر امام علی×، حضرت فاطمه÷ دختر پیامبر6 بود. پیش از علی ×افرادی مانند ابوبکر و عمر بن خطاب و عبد الرحمن بن عوف آمادگی خود را برای ازدواج با دختر پیامبر 6 اعلام کرده بودند که پیامبر 6 فرموده بود درباره ازدواج زهرا ÷ منتظر وحی الهی است. <ref>(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357).</ref> | فاطمه÷: نخستین همسر امام علی×، حضرت فاطمه÷ دختر پیامبر6 بود. پیش از علی ×افرادی مانند ابوبکر و عمر بن خطاب و عبد الرحمن بن عوف آمادگی خود را برای ازدواج با دختر پیامبر 6 اعلام کرده بودند که پیامبر 6 فرموده بود درباره ازدواج زهرا ÷ منتظر وحی الهی است. <ref>(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357).</ref> | ||
مورخان در تاریخ ازدواج علی ×و فاطمه ÷ اختلاف نظر دارند: برخی اول ذی الحجه سال دوم هجری(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357)، برخی ماه شوال و گروهی ۲۱ محرم را ذکر کرده‌اند. <ref>(اقبال سیدبن‌طاووس ص584).</ref> ثمره ازدواج علی× و فاطمه ÷ پنج فرزند بوده است به نامهای حسن و حسین و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 342).</ref> | مورخان در تاریخ ازدواج علی ×و فاطمه ÷ اختلاف نظر دارند: برخی اول ذی الحجه سال دوم هجری(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357)، برخی ماه شوال و گروهی ۲۱ محرم را ذکر کرده‌اند. <ref>(اقبال سیدبن‌طاووس ص584).</ref> ثمره ازدواج علی× و فاطمه ÷ پنج فرزند بوده است به نامهای حسن و حسین و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 342).</ref> | ||
امامه دختر ابوالعاص بن ربیع: پس از شهادت فاطمه ÷، آن حضرت با امامه ازدواج کرد. مادر امامه، زینب دختر پیامبر6بود<ref>(روضة الواعظین‌ص و طبقات | امامه دختر ابوالعاص بن ربیع: پس از شهادت فاطمه ÷، آن حضرت با امامه ازدواج کرد. مادر امامه، زینب دختر پیامبر6بود<ref>(روضة الواعظین‌ص و طبقات الکبری ج 3 ص20).</ref> | ||
ام البنین: دختر حزام بن دارم کلابیه، حضرت عباس ×و عثمان و جعفر و عبدالله فرزندان وی بودند که همگی در کربلا شهید شدند<ref>(مقاتل الطالبیین ص 82).</ref> | ام البنین: دختر حزام بن دارم کلابیه، حضرت عباس ×و عثمان و جعفر و عبدالله فرزندان وی بودند که همگی در کربلا شهید شدند<ref>(مقاتل الطالبیین ص 82).</ref> | ||
لیلی: پس از ام البنین، آن حضرت با لیلی دختر مسعود بن خالد نهشلیة تمیمه دارمیه ازدواج کرد. <ref>(الفتوح، ج 5 ص 112).</ref> | لیلی: پس از ام البنین، آن حضرت با لیلی دختر مسعود بن خالد نهشلیة تمیمه دارمیه ازدواج کرد. <ref>(الفتوح، ج 5 ص 112).</ref> | ||
اسماء بنت عُمِیس: آن حضرت سپس با اسماء دختر عمیس خثعمی ازدواج کرد که یحیی و عون فرزندان این همسر علی× بوده‌اند. (طبقات | اسماء بنت عُمِیس: آن حضرت سپس با اسماء دختر عمیس خثعمی ازدواج کرد که یحیی و عون فرزندان این همسر علی× بوده‌اند. (طبقات الکبری ج 3 ص 20). | ||
ام حبیب: یکی دیگر از همسران امام علی ×ام حبیب دختر ربیعه تغلبیه موسوم به صهبا بوده است. <ref>(سیره معصومان ج3 مورخه 31/ 4 1385 سید محسن امین).</ref> | ام حبیب: یکی دیگر از همسران امام علی ×ام حبیب دختر ربیعه تغلبیه موسوم به صهبا بوده است. <ref>(سیره معصومان ج3 مورخه 31/ 4 1385 سید محسن امین).</ref> | ||
خوله: خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه حنفی یا به قولی دختر ایاس از دیگر زنان آن حضرت بوده است. محمد بن حنفیه فرزند علی×از این همسر است. <ref>(الخرائج و الجرائح، ج2، ص589).</ref> | خوله: خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه حنفی یا به قولی دختر ایاس از دیگر زنان آن حضرت بوده است. محمد بن حنفیه فرزند علی×از این همسر است. <ref>(الخرائج و الجرائح، ج2، ص589).</ref> | ||
| خط ۳۱۱: | خط ۳۱۱: | ||
الف: همسران: | الف: همسران: | ||
1- شهربانو: ثمره این ازدواج امام سجاد×بود. اگر چه بسیاری از مورخان شهربانو را مادر امام سجاد و دختر یزدگرد دانسته‌اند، محققان معاصر در این مسئله تردید دارند. <ref>(اعیان الشیعه ج 2 ص 389).</ref> | 1- شهربانو: ثمره این ازدواج امام سجاد×بود. اگر چه بسیاری از مورخان شهربانو را مادر امام سجاد و دختر یزدگرد دانسته‌اند، محققان معاصر در این مسئله تردید دارند. <ref>(اعیان الشیعه ج 2 ص 389).</ref> | ||
2- رباب دختر امرؤ القیس: نقل شده است رباب از بهترین زنان و افضل آنان در ادب و عقل بود. رباب دو فرزند از امام حسین×داشت: سکینه و عبداللّه. عبداللّه (علی اصغر) در روز عاشورا خردسال بود و در آغوش پدرش به شهادت رسید. رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. <ref>( | 2- رباب دختر امرؤ القیس: نقل شده است رباب از بهترین زنان و افضل آنان در ادب و عقل بود. رباب دو فرزند از امام حسین×داشت: سکینه و عبداللّه. عبداللّه (علی اصغر) در روز عاشورا خردسال بود و در آغوش پدرش به شهادت رسید. رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. <ref>(الکامل فی التاریخ، ج 4 ص 88).</ref> | ||
3- لیلی: لَیلی دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی و میمونة بود. از تاریخِ ازدواج امام حسین×با او اطلاعی در دست نیست. علی اکبر×فرزند اوست. <ref>(الارشاد شیخ مفید ج 2 135)</ref>. | 3- لیلی: لَیلی دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی و میمونة بود. از تاریخِ ازدواج امام حسین×با او اطلاعی در دست نیست. علی اکبر×فرزند اوست. <ref>(الارشاد شیخ مفید ج 2 135)</ref>. | ||
4- ام اسحق او همسر امام حسن مجتبی×بود و پس از شهادت او با امام حسین×ازدواج کرد. گزارش‌های تاریخی از زیبایی و بدخلقی او یاد کرده‌اند. شیخ مفید برای او یک فرزند از امام حسین×نام می‌برد: فاطمه<ref>(همان ج 2 ص 135).</ref> | 4- ام اسحق او همسر امام حسن مجتبی×بود و پس از شهادت او با امام حسین×ازدواج کرد. گزارش‌های تاریخی از زیبایی و بدخلقی او یاد کرده‌اند. شیخ مفید برای او یک فرزند از امام حسین×نام می‌برد: فاطمه<ref>(همان ج 2 ص 135).</ref> | ||
| خط ۳۲۳: | خط ۳۲۳: | ||
5-سُکَینه: دختر کوچک امام حسین و فرزند رباب. <ref>(همان)</ref>. | 5-سُکَینه: دختر کوچک امام حسین و فرزند رباب. <ref>(همان)</ref>. | ||
6-جعفر: مادرش زنی از قبیله قُضاعه بود. وی در زمان حیات امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند. <ref>(همان).</ref> | 6-جعفر: مادرش زنی از قبیله قُضاعه بود. وی در زمان حیات امام از دنیا رفت و نسلی از او باقی نماند. <ref>(همان).</ref> | ||
به جز این شش فرزند، نام دو پسر و یک دختر دیگر در منابع متأخر دیده می‌شود که عبارت‌اند از: علی‌اصغر، محمد و زینب. ابن طلحه شافعی تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده؛ ولی فقط از نُه تن نام‌برده است. <ref>( | به جز این شش فرزند، نام دو پسر و یک دختر دیگر در منابع متأخر دیده می‌شود که عبارت‌اند از: علی‌اصغر، محمد و زینب. ابن طلحه شافعی تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده؛ ولی فقط از نُه تن نام‌برده است. <ref>(کامل شیخ بهائی ص 523 ناشر تهران مرتضوی سال نشر 1383 ش).</ref> | ||
==حضرت امام سجاد ×== | ==حضرت امام سجاد ×== | ||
| خط ۳۶۴: | خط ۳۶۴: | ||
همسران و فرزندان | همسران و فرزندان | ||
الف: همسران: | الف: همسران: | ||
تعداد همسران امام روشن نیست اما نقل شده بیشتر آنان کنیزانی بودند که حضرت آنها را می‌خرید و آزاد می‌کرد و یا با آنان عقد می‌بست. نخستین آنها، نجمه مادر امام رضا× است.<ref>(تحلیل از زندگی امام | تعداد همسران امام روشن نیست اما نقل شده بیشتر آنان کنیزانی بودند که حضرت آنها را می‌خرید و آزاد می‌کرد و یا با آنان عقد می‌بست. نخستین آنها، نجمه مادر امام رضا× است.<ref>(تحلیل از زندگی امام کاظم ج 2 ص 437 باقر شریف قرشی ترجمه محمدرضا عطائی)</ref> | ||
الف: فرزندان: | الف: فرزندان: | ||
در مورد فرزندان نیز گزارش‌های تاریخی متفاوتی وجود دارد. به گزارش شیخ مفید، امام کاظم ۳۷ فرزند داشته است. وی، ۱۸ پسر و ۱۹ دختر را برای ایشان نام می‌برد.<ref>(ارشاد،شیخ مفید ج2 ص244)</ref> | در مورد فرزندان نیز گزارش‌های تاریخی متفاوتی وجود دارد. به گزارش شیخ مفید، امام کاظم ۳۷ فرزند داشته است. وی، ۱۸ پسر و ۱۹ دختر را برای ایشان نام می‌برد.<ref>(ارشاد،شیخ مفید ج2 ص244)</ref> | ||
| خط ۳۷۵: | خط ۳۷۵: | ||
2-14- فاطمه صغری، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه صغری، کلثوم، ام جعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه | 2-14- فاطمه صغری، رقیه، حکیمه، ام ابیها، رقیه صغری، کلثوم، ام جعفر، لبابه، زینب، خدیجه، علیه، آمنه، حسنه | ||
15-19- بریهه، عائشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم. | 15-19- بریهه، عائشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم. | ||
قبر دختر امام کاظم با نام فاطمه در قم از زیارتگاه‌های معروف شیعیان است که فاطمه کبری بوده و در آثار محدثان بزرگ شیعه از جمله شیخ صدوق و ابن قولویه قمی روایاتی درمورد ثواب زیارت وی نقل شده که با عنوان فاطمه دختر موسی از وی یاد شده است.<ref>( | قبر دختر امام کاظم با نام فاطمه در قم از زیارتگاه‌های معروف شیعیان است که فاطمه کبری بوده و در آثار محدثان بزرگ شیعه از جمله شیخ صدوق و ابن قولویه قمی روایاتی درمورد ثواب زیارت وی نقل شده که با عنوان فاطمه دختر موسی از وی یاد شده است.<ref>(کامل الزیارات ص 324و بحارالانوار ج 99 ص 266)</ref> | ||
فاطمه‌ی دیگری مشهور به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر×وجود داشته که بنا بر نقلی در باکو مدفون است<ref>(تحفة العالم از علامه سید جعفر آل بحرالعلوم ص 37)</ref> و به بی‌بی هیبت شهرت دارد.<ref>(مرآت البلدان ج 1 ص 255)</ref> | فاطمه‌ی دیگری مشهور به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر×وجود داشته که بنا بر نقلی در باکو مدفون است<ref>(تحفة العالم از علامه سید جعفر آل بحرالعلوم ص 37)</ref> و به بی‌بی هیبت شهرت دارد.<ref>(مرآت البلدان ج 1 ص 255)</ref> | ||
==حضرت امام رضا ×== | ==حضرت امام رضا ×== | ||
الف: همسران | الف: همسران | ||
وی‌همسری‌به‌نام‌سبیکه(اعلام الوری باعلام الهدی،ج2 ص91) داشت که گفته شده است از خاندان ماریه همسر پیامبر6، بوده است.<ref>( | وی‌همسری‌به‌نام‌سبیکه(اعلام الوری باعلام الهدی،ج2 ص91) داشت که گفته شده است از خاندان ماریه همسر پیامبر6، بوده است.<ref>(کافی کلینی ج 1 ص 492)</ref> | ||
علاوه بر سبیکه، در برخی از منابع تاریخی، همسر دیگری نیز برای امام رضا×ذکر شده است: مأمون به امام رضا×پیشنهاد داد که با دخترش «ام حبیب» ازدواج کند و امام نیز پذیرفت. طبری این ازدواج را در حوادث سال ۲۰۲ق یاد می‌کند.<ref>(تاریخ طبری ج 7 ص 149)</ref> | علاوه بر سبیکه، در برخی از منابع تاریخی، همسر دیگری نیز برای امام رضا×ذکر شده است: مأمون به امام رضا×پیشنهاد داد که با دخترش «ام حبیب» ازدواج کند و امام نیز پذیرفت. طبری این ازدواج را در حوادث سال ۲۰۲ق یاد می‌کند.<ref>(تاریخ طبری ج 7 ص 149)</ref> | ||
گفته‌اند که هدف مأمون از این کار، نزدیکی بیشتر به امام رضا×و نفوذ به خانه وی جهت اطلاع از برنامه‌هایش بوده است.<ref>(حیاة الامام علی بن موسی الرضا از قرشی حج 2 ص 408)</ref> یافعی نام دختر مأمون را «ام حبیبه» می‌داند که مأمون او را به عقد امام رضا×در می‌آورد.(مرآت الجنان یافعی، ج 2، ص 10) سیوطی نیز، از تزویج دختر مأمون با امام رضا×یاد می‌کند ولی اسم آن دختر را ذکر نمی‌کند.<ref>(تاریخ الخلفا سیوطی ص 226) | گفته‌اند که هدف مأمون از این کار، نزدیکی بیشتر به امام رضا×و نفوذ به خانه وی جهت اطلاع از برنامه‌هایش بوده است.<ref>(حیاة الامام علی بن موسی الرضا از قرشی حج 2 ص 408)</ref> یافعی نام دختر مأمون را «ام حبیبه» می‌داند که مأمون او را به عقد امام رضا×در می‌آورد.(مرآت الجنان یافعی، ج 2، ص 10) سیوطی نیز، از تزویج دختر مأمون با امام رضا×یاد می‌کند ولی اسم آن دختر را ذکر نمی‌کند.<ref>(تاریخ الخلفا سیوطی ص 226) | ||
| خط ۳۸۶: | خط ۳۸۶: | ||
ب: فرزندان | ب: فرزندان | ||
در شماره و اسامی فرزندان وی اختلاف است، گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته‌اند، به نامهای: محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه.<ref>(تحلیلی از زندگانی امام رضا از فضل الله 1377 ش ص 44)</ref> | در شماره و اسامی فرزندان وی اختلاف است، گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته‌اند، به نامهای: محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه.<ref>(تحلیلی از زندگانی امام رضا از فضل الله 1377 ش ص 44)</ref> | ||
سبط بن جوزی برای وی چهار پسر به نامهای محمد (ابوجعفر ثانی)، جعفر، ابومحمد حسن، ابراهیم، و یک دختر، بدون ذکر اسم، یاد می‌کند.<ref>( | سبط بن جوزی برای وی چهار پسر به نامهای محمد (ابوجعفر ثانی)، جعفر، ابومحمد حسن، ابراهیم، و یک دختر، بدون ذکر اسم، یاد می‌کند.<ref>(تذکرة الخواص ابن جوزی منشورات الشریف الرضی ص 123).</ref> | ||
گفته شده است که فرزندی از آن حضرت که دو سال یا کمتر داشته در قزوین مدفون شده است که همان امام‌زاده حسین کنونی در قزوین است و امام در سال ۱۹۳ به این شهر مسافرتی داشته است.<ref>(حیات | گفته شده است که فرزندی از آن حضرت که دو سال یا کمتر داشته در قزوین مدفون شده است که همان امام‌زاده حسین کنونی در قزوین است و امام در سال ۱۹۳ به این شهر مسافرتی داشته است.<ref>(حیات فکری و سیاسی امامان شیعه رسول جعفریان 1381ش ص 426)</ref> مفید، غیر از محمد بن علی فرزندی برای وی نمی‌شناسد.(ارشاد شیخ مفید ج 2 ص 271) ابن شهرآشوب و طبرسی، نیز بر همین عقیده‌اند.(تحلیلی از زندگانی امام رضا از فضل الله 1377ش ص44) برخی، از دختری به نام فاطمه برای وی سخن گفته‌اند.<ref>(منتهی الآمال عمی ص 1725). | ||
</ref> | </ref> | ||
==حضرت امام محمد تقی جواد ×== | ==حضرت امام محمد تقی جواد ×== | ||
همسران و فرزندان | همسران و فرزندان | ||
الف:همسران | الف:همسران | ||
امام جواد در سال ۲۱۵ه.ق. (یا ۲۱۴) با دختر مأمون عباسی به نام ام فضل ازدواج کرد.(حیات | امام جواد در سال ۲۱۵ه.ق. (یا ۲۱۴) با دختر مأمون عباسی به نام ام فضل ازدواج کرد.(حیات فکری و سیاسی امامان شیعه رسول جعفریان ص 478). این ازدواج بنا بر تقاضای مأمون صورت گرفت که امام×با تعیین مهریه‌ای معادل مهریه حضرت زهرا÷ یعنی ۵۰۰ درهم موافقت خود را با این ازدواج اعلام کرد. امام از این همسر خود صاحب فرزندی نشد.<ref>(مناقب ابن شهرآشوب ج4 ص 380 و ارشاد شیخ مفید ج 2 ص 285)</ref> و تمامی فرزندان وی از همسر دیگرش بنام سمانه مغربیه زاده شدند.<ref>(منتهی الآمال قمی ج 2 ص 497)</ref> | ||
برخی گفته‌اند که هنگام اقامت امام رضا×در خراسان، امام جواد یک مرتبه برای دیدار وی به این منطقه سفر کرد. <ref>(تاریخ بیهقی 1361ش ص 46)</ref> و در همین دیدار بود که مأمون، دختر خود را به عقد امام جواد درآورد. | برخی گفته‌اند که هنگام اقامت امام رضا×در خراسان، امام جواد یک مرتبه برای دیدار وی به این منطقه سفر کرد. <ref>(تاریخ بیهقی 1361ش ص 46)</ref> و در همین دیدار بود که مأمون، دختر خود را به عقد امام جواد درآورد. | ||
چنان‌که ابن کثیر گفته، خطبه عقد امام جواد با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا×خوانده شد، و عروسی با اذن مأمون در سال ۲۱۵ق. در تکریت بوده است.(البدایة والنهایة ابن | چنان‌که ابن کثیر گفته، خطبه عقد امام جواد با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا×خوانده شد، و عروسی با اذن مأمون در سال ۲۱۵ق. در تکریت بوده است.(البدایة والنهایة ابن کثیر 1408ق ج 10 ص 295) طبق این سخن منافاتی میان سخن برخی که گفته‌اند ازدواج در سال ۲۰۲ق. بوده و برخی که آن را ۲۱۵ دانسته‌اند نیست ولی با داستان مشهور مناظره یحیی بن اکثم<ref>(احتجاج طبرسی 1403ق ص 444 و مکاتیب الائمه میانجی ج 5 ص 427)</ref> با امام جواد در بغداد چندان هماهنگ نیست. | ||
ب: فرزندان | ب: فرزندان | ||
بنابر نقل شیخ مفید، امام جواد ۴ فرزند به نامهای علی(امام هادی)، موسی، فاطمه و امامه داشت.<ref>(ارشاد شیخ مفید ج2 ص 295)</ref> برخی دختران امام را ۳ تن به نامهای حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند.<ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 380 و دلائل الامامة طبری 1413 ق ص 397). </ref> | بنابر نقل شیخ مفید، امام جواد ۴ فرزند به نامهای علی(امام هادی)، موسی، فاطمه و امامه داشت.<ref>(ارشاد شیخ مفید ج2 ص 295)</ref> برخی دختران امام را ۳ تن به نامهای حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند.<ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 380 و دلائل الامامة طبری 1413 ق ص 397). </ref> | ||
| خط ۴۰۰: | خط ۴۰۰: | ||
همسر و فرزندان | همسر و فرزندان | ||
الف: همسران | الف: همسران | ||
همسر امام هادی×حُدیث یا سلیل<ref>( | همسر امام هادی×حُدیث یا سلیل<ref>(کشف الغمة ج 3 ص 197 و منتهی الآمال ج 2 ص 701)</ref> نام داشت. وی کنیزی از اهالی "نوبه" بود و او مادر امام حسن عسکری×است. | ||
ب: فرزندان | ب: فرزندان | ||
اکثر علمای شیعه چهار فرزند پسر برای امام هادی×ذکر کرده‌اند، اما در تعداد دختران وی اختلاف است. حضینی می‌نویسد: فرزندان امام هادی×عبارتند از: امام حسن عسکری×، محمد، حسین و جعفر (مدّعی امامت و معروف به جعفر کذاب)(الهدایة | اکثر علمای شیعه چهار فرزند پسر برای امام هادی×ذکر کرده‌اند، اما در تعداد دختران وی اختلاف است. حضینی می‌نویسد: فرزندان امام هادی×عبارتند از: امام حسن عسکری×، محمد، حسین و جعفر (مدّعی امامت و معروف به جعفر کذاب)(الهدایة الکبری ص 313) | ||
شیخ مفید در مورد فرزندان وی می‌نویسد: جانشین آن حضرت ابامحمد حسن است که امام بعد از اوست و حسین و محمد و جعفر و دختری به نام عایشه.<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 337)</ref> و ابن شهرآشوب دختری به نام عَلیّه برای وی نام می‌برد.(مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 402). | شیخ مفید در مورد فرزندان وی می‌نویسد: جانشین آن حضرت ابامحمد حسن است که امام بعد از اوست و حسین و محمد و جعفر و دختری به نام عایشه.<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 337)</ref> و ابن شهرآشوب دختری به نام عَلیّه برای وی نام می‌برد.(مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 402). | ||
البته با توجه به قرائن و شواهد امکان دارد امام هادی×فقط دارای یک دختر بوده باشد که نامهای متفاوتی داشته است. از سخنان علمای اهل سنّت نیز برمی‌آید که وی چهار فرزند پسر و یک دختر داشته است.<ref>(الفصول المهمة ص 283، الصواعق المحرقة ص 207 و ینابیع المودة ج 3 ص 129)</ref> | البته با توجه به قرائن و شواهد امکان دارد امام هادی×فقط دارای یک دختر بوده باشد که نامهای متفاوتی داشته است. از سخنان علمای اهل سنّت نیز برمی‌آید که وی چهار فرزند پسر و یک دختر داشته است.<ref>(الفصول المهمة ص 283، الصواعق المحرقة ص 207 و ینابیع المودة ج 3 ص 129)</ref> | ||
| خط ۴۰۹: | خط ۴۰۹: | ||
همسر و فرزند | همسر و فرزند | ||
الف: همسر | الف: همسر | ||
مادر امام زمان (عج) طبق نقل مشهور،امام عسکری× هرگز همسری اختیار نکرد و نسل وی تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی×است. اما بنابر نقل شیخ صدوق و شهید ثانی مادر امام زمان×کنیز نبود و به تزویج امام عسکری× در آمده بود.<ref>(امام حسن | مادر امام زمان (عج) طبق نقل مشهور،امام عسکری× هرگز همسری اختیار نکرد و نسل وی تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی×است. اما بنابر نقل شیخ صدوق و شهید ثانی مادر امام زمان×کنیز نبود و به تزویج امام عسکری× در آمده بود.<ref>(امام حسن عسکری نوشته پاکتچی ص618)</ref> | ||
منابع، نام مادر امام مهدی× را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در برخی منابع چنین آمده است: امام حسن عسکری× خادمان و کنیزان متعدد رومی و صقلایی و ترک داشت. <ref>(اثبات الوصیة مسعودی 1409ق ص 266 به نقل از | منابع، نام مادر امام مهدی× را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در برخی منابع چنین آمده است: امام حسن عسکری× خادمان و کنیزان متعدد رومی و صقلایی و ترک داشت. <ref>(اثبات الوصیة مسعودی 1409ق ص 266 به نقل از پکتچی «حسن عسکری امام» ص 618)</ref> و شاید این اختلاف در نام مادر امام زمان، از سویی به سبب تعدد کنیزان و از سوی دیگر به منظور پنهان نگاه داشتن تولد امام مهدی× بوده است. | ||
در کنار نام نرجس که در طی قرون پسین بیشتر به عنوان مادر امام زمان×برای شیعیان شناخته شده، مشهورترین نامی که در منابع دیده می‌شود صقیل است.<ref>( | در کنار نام نرجس که در طی قرون پسین بیشتر به عنوان مادر امام زمان×برای شیعیان شناخته شده، مشهورترین نامی که در منابع دیده می‌شود صقیل است.<ref>(کمال الدین شیخ صدوق ج 2 ص 432)</ref> | ||
از دیگر نامهای ذکر شده می‌توان به سوسن،<ref>(همان)</ref> ریحانه و مریم اشاره کرد.<ref>(همان)</ref> | از دیگر نامهای ذکر شده می‌توان به سوسن،<ref>(همان)</ref> ریحانه و مریم اشاره کرد.<ref>(همان)</ref> | ||
ب: فرزند | ب: فرزند | ||
بر اساس غالب منابع شیعه و سنی، تنها فرزند آن حضرت، امام زمان×مسمّا به محمد است.<ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 523)</ref> از آنجا که امام عسکری×پدر امام مهدی×است همواره این چهره از شخصیت امام عسکری×برای شیعیان شاخص و پررنگ بوده است. بنابر آنچه نزد امامیه مشهور است، تولد امام مهدی×در نیمه شعبان ۲۵۵ق واقع شد، اما تاریخ‌های دیگر نیز درباره تولد آن حضرت در سالهای ۲۵۶ و ۲۵۴ق آمده است.<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 346 و شرح نهج البلاغة ج ،7 ص 74)</ref> | بر اساس غالب منابع شیعه و سنی، تنها فرزند آن حضرت، امام زمان×مسمّا به محمد است.<ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 523)</ref> از آنجا که امام عسکری×پدر امام مهدی×است همواره این چهره از شخصیت امام عسکری×برای شیعیان شاخص و پررنگ بوده است. بنابر آنچه نزد امامیه مشهور است، تولد امام مهدی×در نیمه شعبان ۲۵۵ق واقع شد، اما تاریخ‌های دیگر نیز درباره تولد آن حضرت در سالهای ۲۵۶ و ۲۵۴ق آمده است.<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 346 و شرح نهج البلاغة ج ،7 ص 74)</ref> | ||
درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد. برخی او را دارای ۳ پسر و ۳ دختر شمرده‌اند.<ref>(الهدایة | درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد. برخی او را دارای ۳ پسر و ۳ دختر شمرده‌اند.<ref>(الهدایة الکبری خصیبی ص 238)</ref> مشابه قول اخیر نزد امامیه هم دیده می‌شود؛ خصیبی افزون بر امام مهدی×از دو دختر به نامهای فاطمه و دلاله نام برده(همان ص 238) و ابن ابی الثلج افزون بر آن امام، پسری به نام موسی و دو دختر به نامهای فاطمه و عایشه (یا ام‌موسی) را برشمرده است،<ref>(تاریخ الائمة بغدادی ص 14)</ref> اما در برخی کتب انساب، نامهای ذکر شده، خواهران و برادران امام حسن عسکری هستند.(الشجرة المبارکة فخر رازی ص 93) که شاید با فرزندان او خلط شده‌اند. به عکس، برخی از عالمان اهل سنت چون ابن جریر طبری، یحیی بن صاعد و ابن حزم معتقد بودند که آن حضرت اصلاً فرزندی نداشته است. <ref>(«امام حسن عسکری7» پاکتچی و دائرة المعارف بزرگ اسلامی ج20، ص 618)</ref> | ||
==صاحب العصر و الزمان المهدی علیه‌الاف‌التحیه والسلام== | ==صاحب العصر و الزمان المهدی علیه‌الاف‌التحیه والسلام== | ||
شاید در طول عمر با خیر و برکت مولای جن و انس مهدی صاحب الزمان عج در بلاد مختلف فرزندان زیادی از امام مهدی زندگی کنندمثل جزایر خضرا و یا مدینه و یا عراق و دیگر بلاد که این نسل هم یاوران مولا در ظهور الهی موعود تمام انبیا باشند ....... الله اعلم | شاید در طول عمر با خیر و برکت مولای جن و انس مهدی صاحب الزمان عج در بلاد مختلف فرزندان زیادی از امام مهدی زندگی کنندمثل جزایر خضرا و یا مدینه و یا عراق و دیگر بلاد که این نسل هم یاوران مولا در ظهور الهی موعود تمام انبیا باشند ....... الله اعلم | ||
1 -قرآن | 1 -قرآن کریم؛ | ||
| خط ۴۵۰: | خط ۴۵۰: | ||
11-امام حسن | 11-امام حسن عسکری اثر احمد پاکتچی(تولد:1342ش)؛ | ||
| خط ۴۵۶: | خط ۴۵۶: | ||
13-البدایة والنهایةاثر اسماعیل بن عمر ابن | 13-البدایة والنهایةاثر اسماعیل بن عمر ابن کثیر(م:774ق)؛ | ||
| خط ۴۸۰: | خط ۴۸۰: | ||
20-تاریخ | 20-تاریخ الامم‌و‌الملوک معروف به تاریخ طبری اثر محمدبن‌جریر طبری (م:310ق)؛ | ||
| خط ۴۸۹: | خط ۴۸۹: | ||
23-تحلیلی از زندگانی | 23-تحلیلی از زندگانی امام‌کاظم‌اثر باقر شریف قرشی (م:1433ق)؛ | ||
24- | 24-تذکرة الخواص اثر سبط ابن جوزی(م:654ق)؛ | ||
| خط ۵۰۱: | خط ۵۰۱: | ||
27- | 27-حیات‌فکری و سیاسی‌امامان‌شیعه اثر رسول جعفریان (تولد: 1343ش)؛ | ||
28-دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اثر جمعی از نویسندگان به مدیریت سید | 28-دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اثر جمعی از نویسندگان به مدیریت سید محمدکاظم بجنوردی(تولد:1321ش)؛ | ||
| خط ۵۱۹: | خط ۵۱۹: | ||
33-الشجرة | 33-الشجرة المبارکةاثر فخر رازی(م:606ق)؛ | ||
| خط ۵۲۵: | خط ۵۲۵: | ||
35-شرفنامه تاریخ مفصل | 35-شرفنامه تاریخ مفصل کردستان اثر شرف‌الدین بدلیسی (م:1603ق)؛ | ||
| خط ۵۳۴: | خط ۵۳۴: | ||
38-طبقات | 38-طبقات الکبری اثر محمدابن سعد(م:230ق)؛ | ||
| خط ۵۴۰: | خط ۵۴۰: | ||
40-الفصول المهمة فی معرفة الائمة اثر ابن صباغ | 40-الفصول المهمة فی معرفة الائمة اثر ابن صباغ مالکی(م:855ق)؛ | ||
41-فرهنگ شیعه اثر | 41-فرهنگ شیعه اثر پژوهشکده سپاه پاسداران به مدیریت محمد خطیبی کوشکک (تولد:1343ش)؛ | ||
42-اصول | 42-اصول کافی اثر محمد بن یعقوب کلینی(م:329ق)؛ | ||
43- | 43-کامل بهائی اثر عمادالدین طبری(م:675ق)؛ | ||
44- | 44-الکامل فی التاریخ اثر عزالدین ابن اثیر(م:قرن 7ق)؛ | ||
45- | 45-کامل الزیارات اثر جعفر بن محمد بن قولویه(م:367ق)؛ | ||
46- | 46-کشف‌الغمة فی معرفة‌الائمه اثر علی بن عیسی اربلی (م:692ق)؛ | ||
47-لغت‌نامه دهخدااثر علی | 47-لغت‌نامه دهخدااثر علی اکبر دهخدا (م:1334ش)؛ | ||
| خط ۵۸۸: | خط ۵۸۸: | ||
56-الهدایة | 56-الهدایة الکبری خصیبی؛ | ||