تابعین: تفاوت میان نسخه‌ها

[[تابعین]] عنوانی برای نسلی از عالمان دينی است که خدمت [[پیامبر اسلام]] صلوات الله علیه نرسیدند، اما [[اصحاب]] آن حضرت را درک کرده‌اند. اين اصطلاح در حوزه‌های مختلف از علوم اسلامی، از [[حديث]] و [[علم تاريخ اسلام|تاريخ]] گرفته تا فقه و تفسير اهميت داشته، و بيانگر مرحله‌ای از انتقال و نيز سامان‌دهی علوم اسلامی است. تعبير تابعين خاستگاه [[قرآن|قرآنی]] دارد، اما مفهوم آن در فرايندی تاريخی شکل گرفته است. در اين فرايند، گروهی از مسلمانان نخستين که در قرآن کريم «تابعين به احسان» خوانده شده، و مورد ستايش قرار گرفته‌اند، نسل پس از [[صحابه]] دانسته شده، و نزد مسلمانان به اين تعبیر شهرت یافته‌اند. تعبير قرآنی تابعين، نخست زمينه‌ساز شکل‌گيری صفت منسوب «تابعی» (منسوب به تابعين) شده، و سپس تعبير تابعين با تسامح، به عنوان جمع تابعی شناخته شده است. تنها در برخی کتب شرح مصطلحات اشاره شده که افزون بر تابعی، تابع نيز به عنوان مفرد تابعين شناخته بوده است.<ref> دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ج 14، مدخل "تابعین" مقاله  احمد پاکتچی </ref>

تابعين جمع تابع يا تابعي و بر گرفته از ريشه «ت ـ ب ـ ع» به معناي پيروان است. <ref> لسان العرب ، ج8، ص27؛  المعجم الوسيط ، ص81، «تبع»</ref>.

«تابعين» زمانى به يک اصطلاح تبديل شد که خداوند در آيه 100 سوره توبه/9 [[مسلمانان]] را به چند گروه تقسيم و از دسته‌اى از آنان با اين وصف ياد کرد. اين توصيف قرآنى در سال نهم هجرى روى داده است زيرا [[سوره توبه]] بنا به نقل [[قتاده]] و مجاهد آخرين سوره‌اى است که بر پيامبر‌ اکرم صلى الله عليه و آله نازل شده است.[۳]محتواى آن نيز به روشنى بيانگر اين نکته است. زيرا بخش نخست آن ناظر به برائت از [[مشرکان]] و بخش دوم آن ناظر به [[غزوه‌ تبوک]] است که هر دو به حوادث سال نهم بازمى‌گردند. <ref> ابن هشام ، السيرة النبويه ، ج‌2، ص‌516،</ref> 543؛ <ref>  محمد بن سعد بن منیع بغدادی ،  الطبقات الکبری ، ج‌2، ص‌128</ref>.از مسائلى که در اين سوره بدان پرداخته مى‌شود، اعزام و بسيج نيروهاى نظامى است. در آيات اين بخش، از قبايل و شخصيت هايى که بر اثر هراس از [[روم]] در اين اعزام حاضر نشدند مذمت شده و از مسلمانانى که به اطاعت از پيامبر در غزوه تبوک حضور يافتند تمجيد و به آنان وعده بهشت و سعادت عظيم داده شده است: «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَٰلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ». در اين آيه تحسين‌ شدگان به دو دسته تقسيم شده‌اند. مسلمانان سابقه‌دار، اعم از [[مهاجر و انصار]]: «وَالسَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ» و نومسلمانانى که به خوبى از مسلمانان نخست پيروى کرده‌اند: «وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسَانٍ»و به آنها نيز وعده بهشت داده شده و جزو کسانى قرار گرفته‌اند که سعادت بزرگى نصيبشان شده است. روشن است که برخى از تازه مسلمانان، رويه‌اى ديگر در پيش گرفته بودند و دنباله‌رو مسلمانان اوليه نبودند.به نظر مى‌رسد که به مرور زمان مفهوم تابعين رو به گسترش مى‌گذارد تا جز سابقان شامل همه مسلمانان بشود. طبيعت اين گسترش معنايى به مفهوم دو بعدى تابعان باز مى‌گردد. به لحاظ زمانى تابعين در برابر سابقين قرار مى‌گيرند و معيار تفکيک اين دو معيارى زمانى است و معلوم نيست دوره تابعين تا چه زمانى ادامه خواهد يافت.