مدارس علمیه افغانستان: تفاوت میان نسخه‌ها

روحانیت در افغانستان دارای تشکیلات منسجم و سلسله مراتبی نبوده و نیست. اما مدارج علمی مانند ملا، مولوی و مفتی در میان علمای اهل سنت به ترتیب برای آن ها تعریف گردیده است. با این حال، این عناوین بیانگر وجود یک نظم اجتماعی میان علما نیست.

قبل از سال ۱۹۴۷ مدارس مهم و شناخته شده‏ای در افغانستان وجود نداشت. طلاب علوم دینی اهل سنت برای تحصیل به هند می رفتند. مدرسه دیوبند یکی از مدارس مورد علاقه طلاب اهل سنت کشور بود. مردم شمال کشور اما، به مدرسه «دیوان بیگی» بخارا می رفتند. بعد از تجزیه هند و شکل گیری کشور جدید به نام پاکستان ایالت خیبر پختونخواه کانون اصلی تحصیلات علمای اهل سنت افغانی قرار گرفت. در افغانستان مدارس بزرگی وجود نداشت که علما بتواند مدارج عالی علوم دینی را تکمیل نماید. اگر علمای سنی به هند و ایالت خیبر پختونخواه به پاکستان می رفتند. شیعیان افغان برای تکمیل مدارج عالی علوم دینی به نجف در عراق و قم در ایران مهاجرت می کردند.

با توجه به اينكه افغانستان يكی از كشورهای اسلامی است كه بيش از ۹۹ درصد جمعيت آن را مسلمانان تشكيل داده و در منطقه آسيای ميانی قرار دارد، در كابل بيش از ۱۵ مدرسه علميه دينی شاخص و فعال قرار دارد، كه از اين ميان پنج مدرسه حنفی مذهب و باقی اين مدارس جعفری هستند.

اما به گفته ی مسئولان وزارت حج و اوقاف، نزدیک به پنج هزار مدرسه و دارالحفاظ در سراسر کشور در این وزارت ثبت شده اند که ازاین میان، تنها ۳۶۸مدرسه و دارالحفاظ جواز رسمی فعالیت از این وزارت با خود دارند و باقی هیچ گونه سند مجوز رسمی با خود ندارند. هرچند وزارت حج و اوقاف، آمار دقیق تری از مدرسه های غیررسمی در اختیار ندارد و همچنان ذبیح االله عتیق، عضو کمیسیون امور دینی و فرهنگی مجلس نمایندگان، تعداد مدرسه های غیررسمی را چندین برابر و حتی بیش از ده هزار مدرسه تخمین زده است.  

آیت الله صالحی مدرس، مدیر حوزه دینی رسالت کابل در گفتگو با پیام آفتاب، به  توضیح کارکردها، فعالیت‌ها و مراحل تکمیل ساختمان این مدرسه پرداخته و گفت: «حوزه علمیه رسالت از لحاظ وسعت بزرگترین مدرسه در سطح افغانستان است، در حدود ۴۵۰ طلبه از درس خارج گرفته تا سطح عالی و دیگر بخش‌های معارف اسلامی هم اکنون در این مدرسه مشغول به تحصیل می‌باشند.»

یکی دیگر از حوزه های علمیه مهم شیعیان در افغانستان حوزه علمیه خاتم النبیین «صلّی الله علیه و آله و سلم» می باشد که در شهر کابل قرار داشته و در یکی از نقاط بسیار خوب شهر ساخته شده است. موسس این حوزه علمیه مرحوم آیت الله آصف محسنی بودند که زیر بنای تقریبا 38 هزار متر مربع بوده و بودجه ای که برای ساخت آن در نظر  گرفته شده مبلغ بیست میلیون دلار آمریکا می باشد که تا تابستان 1387 در حدود هفده میلیون دلار هزینه شده است. حوزه علمیه خاتم النبیین از چند بخش تشکیل شده است که عبارتند از:

همچنین مدرسه ام المؤمنین خدیجه کبری (سلام الله علیها) برای تحصیل خانمها در بخش علوم دینی اختصاص یافته که فعلا 81 نفر طلبه خواهر در این مدرسه مشغول به تحصیل هستند. وبعد از ظهر ها نیز بیش از پانصد نفر از خواهران در بخش علوم قرآنی شامل روخوانی ، تجوید وتفسیر قرآن وهمین طور در بخش کلام وتربیت کودک وهمچنین برای فراگیری بخشهای مختلف کامپیوتر درکلاسهای آن شرکت می کنند.

یکی دیگر از مراکز مهم حوزوی شیعیان افغانستان مرکز فقهی ائمه اطهار«علیهم السلام» واقع در شهر کابل است. این مرکز فقهی در سال 83 به دستور مرحوم آیت الله العظمی فاضل لنکرانی تاسیس شد و هدف و انگیزه ایشان از تاسیس این مرکز تربیت طلاب مستعد برای رسیدن به اجتهاد و تربیت روحانیون متخصص برای پاسخگویی به نیازهای زمان و مقابله با تهاجم فرهنگی غرب که وارد افغانستان شده، بوده است.

این مرکز دینی، متعلق به اهل سنت، با مساحتی بالغ بر 14000 متر مربع در شهر هرات، منطقه دروازه قندهار، بخش بلوغ‎های دلقرار واقع شده که زیر مجموعه آن بدین شرح می‎باشد: ساختمان اصلی: این بنا که در قسمت شرق حوزه واقع شده، شامل کلاس‎های درس و خوابگاه طلاب می ‎باشد. زیربنای این ساختمان 720 متر بوده که برای ساخت 5 طبقه برنامه ریزی شده است.

قسمت دیگر این مجموعه دارای 13 باب خانه واقع در قسمت غرب مدرسه می‎باشد که برای سکونت برخی از اساتید تدارک دیده شده که زیربنای هر کدام 110 متر می‎باشد. از دیگر قسمت های این مجموعه دارالإفتاء، دفتر معاونت آموزشی، کتابخانه، دفتر مجله نسیم ایمان، مهمان‎خانه، نانوایی، آشپزخانه و یک باب مغازه که جهت رفع نیازهای روزانه طلاب ساخته شده است می باشد.

1- شرعیات و علوم دینی، این بخش قسمت اعظم مدرسه را به خود اختصاص داده که طلاب آن بالغ بر300 نفربوده که  به صورت لیلیه مشغول به فراگیری علوم دینی از جمله: فقه، حدیث، ترجمه قرآن، زبان عربی، صرف، نحو، ادبیات عرب، ادبیات دری، بلاغت، معانی و...

2- شعبه ‎های حفظ: این بخش متشکل از 5 شعبه حفظ می‎باشد که طلاب عزیز جهت حفظ نمودن قرآن مجید، به صورت لیلیه مشغول تلاوت و حفظ کلام الله مجید می‎ باشند. میانگین طلابی که در هر شعبه مشغول به حفظ کلام الله مجید می‎باشند 30 نفر بوده که مجموعه آنها به 150 نفر می‎رسد.

4- لیسه ذکور: این لیسه با مجوز وزارت معارف جمهوری اسلامی افغانستان، زیر نظر حوزه علمیه دارالعلوم هرات تأسیس شده که دانش آموزان ضمن یادگیری علوم عصری، علوم دینی را نیز فرامی‎گیرند. تعداد محصلین این بخش 127 بوده که به صورت روزانه از صنف 1 تا 8 مشغول به تحصیل می‎باشند و همه روزه با خدمات ترانسپورتی که حوزه در نظر گرفته، حمل و نقل آنها صورت می‎گیرد.

این مدرسه نیز با شرایط لیسه پسرانه تأسیس شده است. البته با این تفاوت که اساتید مرد از پشت پرده تدریس نموده و دختران نیز موظف به حفظ حجاب اسلامی و پوشش کامل در کلاسها می‎باشند؛ تعداد محصلین 320 نفر می‎باشد که در صنف‎های 1 تا 14 مشغول به فراگیری علم می‎ باشند.

6- دارالإفتاء: یکی دیگر از شعبه‎های فعال حوزه دارالإفتاء می‎باشد؛ این بخش که توسط چند تن از مفتیان حوزه اداره می ‎شود، جهت پاسخگویی مشکلات و سؤالات دینی و شرعی مردم تأسیس شده که  همه روزه جهت پاسخگویی سؤالات شرعی مردم، در خدمت عزیزان می‎ باشد.

8- خطبه ‎های جمعه و درس‎های تفسیر: تعدادی از اساتید حوزه، مسؤلیت خطابت و اقامه نمازهای جمعه را در برخی از مساجد جامع شهر و حوالی آن بر عهده دارند که روزهای جمعه به آن مساجد رفته و مراسم نماز جمعه را برپا می‎دارند. و در تعدادی از مارکت‎های شهر کلاس‎های ترجمه و تفسیر قرآن کریم دایر گردیده که توسط برخی دیگر از اساتید حوزه در روزهای معین هفته جهت آشنایی مردم  با ترجمه و معانی آیات کلام الله مجید برگزار می‎گردد.

9- سایت دارالعلوم هرات: این سایت، با عنوان امّت آنلاین، یکی از محدود سایت‎های اهل سنت کشور افغانستان بوده که تحت نظر حوزه علمیه دارالعلوم هرات جهت  نفع رسانی به کافّة امت اسلامی تأسیس و راه اندازی شده است. سایت مذکور مطالب خود را  به زبان‎های فارسی و عربی منتشر کرده، که کاربران محترم  با وارد کردن این آدرس (www.ommatonline.com) می‎ توانند از سایت دیدن نمایند.