سادات حسنی آشنایی با سر سلسله‌های خاندان عبدالله بن حسن مثنی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

=چکیده=

نسل حسن مثنی از 5 پسر است؛ عبدالله محض،ابراهیم غمر، حسن مثلّث(مادر این سه، فاطمه دختر امام حسین علیه السلام است)، داود و جعفر.

عبدالله محض پدر 6 پسر به این قرار است : موسی الجون، محمد نفس الزکیه، ابراهیم قتیل باخمری، یحیی صاحب الدیلم، سلیمان و ادریس. موسی الجون اعقاب بسیار دارد و نسلش از دو پسر به نام های عبدالله شیخ الصالح  و ابراهیم است.

حسن مثنی همسری فاطمه دختر عمویش را برگزید. به روایت دیگر امام خود فاطمه (ع) را برای او برگزید چرا که به مادرش فاطمه زهرا سلام الله علیها شبیه تر بود. <ref>مقاتل‏الطالبیین، ص:167 ؛ عمدة الطالب،  ص:90</ref> وی در واقعه کربلا به یاری سید الشهدا(ع) شتافت و در حالیکه به خاطر جراحت هایش نیمه جان بود، و پس از مدتی مداوا به مدینه بازگشت. <ref>تسمیة من قتل مع الحسین(ع)، ص:150؛ تذکرة الخواص،ص:229؛أعیان الشیعة،  ج‏1، ص:613</ref>  

او پس از شهادت امام حسین (ع) تولیت موقوفات امام علی (ع) را برعهده داشت. <ref>تاریخ دمشق،  ج‏13، ص:65</ref> بنا به روایتی حسن  در ‌این مسئولیت با امام سجاد‏(ع) ‏ اختلاف پیدا کرد و آن حضرت به نفع او از نزاع کناره گیری کرد.  <ref>مناهل الضرب،  ص167،  سراج الانساب،  ص36</ref>

حسن مثنی از پدرش امام حسن(ع)،  عبدالله بن جعفر <ref>تاریخ مدینة دمشق،  ج‏13،  ص: 71</ref> و همسرش فاطمه بنت الحسین(ع) احادیثی نقل کرده است. <ref>الوافی بالوفیات،  ج8،  صص168_169.</ref> و افرادی چون حنان بن سدیر کوفی،  سعید بن ابی سعید،  عبدالله بن حفص بن عمر بن سعد،  حسن بن محمد حنفیه و همچنین فرزندان خود حسن مثنی یعنی ابراهیم،  عبدالله،  حسن مثلث،<ref>تهذیب التهذیب،  ج2،  ص253</ref> زیاد بن سوقه <ref>المحاسن،  ج2،  ص362؛ بحار الأنوار،  ج66،  صص 148 و 149</ref> از او روایت نقل ‌کرده‌اند.<ref>تاریخ دمشق،  ابن عساکر ، ج‏13، ص:61</ref>   

==فاطمه بنت الحسین (ع)مادرسادات حسنی:==

مادر  و مادر بزرگ  سادات حسنی (عبدالله،  حسن و ابراهیم فرزندان حسن مثنی و فرزندانشان )،  فاطمه بزرگترین دختر امام حسین (ع ) <ref>الطبقات الکبری ،  ج 3،  ص 214؛ تاریخ الطبری،  ج5، ص464؛ الکامل فی التاریخ،  ج2،  ص577.</ref>  از ام اسحاق دختر طلحه بن عبیدالله تیمی است. <ref>الطبقات الکبری،  ج8،  ص473؛ مقاتل‏الطالبیین، ص:167-تاریخ دمشق،  ج70، ص 15؛ الارشاد،  ج ۲،  ص ۴۹۱ ؛ بحارالانوار،  ج ۴۵،  ص ۳۲۹.</ref>  ام اسحاق پس از شهادت امام حسن(ع) در سال 49 و یا 50 هجری به همسری امام حسین(ع) در آمد،  به نظر می‌رسد تولد فاطمه در حدود سال 51 هجری بوده باشد.<ref>دانشنامه امام حسین(ع): ص351</ref> فاطمه را از نظر شمایل و سیما به جده اش حضرت فاطمه (س) شبیه بود.<ref>عمدة الطالب،  ص184؛ اعیان الشیعه،  ج5،  ص43-44؛ ؛ الارشاد،  ج 2،  ص 25.</ref> . وی پیش از رخداد بزرگ کربلا با پسر عمویش حسن مثنی <ref>المعارف،  ص 213؛ تاریخ دمشق،  ج70،  ص17؛ الطبقات الکبری ج 8،  ص 473.</ref> ازدواج کرد و به همراه دیگر اعضاى خاندان امام حسین(ع)،  در حادثه عاشورا حضور داشت. <ref>الشجره المبارکه،  ص 18؛عمده الطالب،  ص 93؛ تهذیب الانساب،  ص 34.</ref>  به نقل از امام باقر(ع)،  سید الشهدا(ع) پیش از شهادتش ودایع و امانات و وصایای مکتوب خود را به دخترش فاطمه سپرد و او بعدا آنها را به امام سجاد(ع) تحویل داد. <ref>بصائر الدرجات،  ص 182ـ183؛ الکافی،  ج 1،  ص 303.</ref>  فاطمه پس از عاشورا در کاروان اسرا به کوفه و پس از آن به شام رفت و کشتار خاندان اهل بیت(ع) و وقایع غم بار دوران اسارت را با خطابه‌های خود در کوفه و شام خود آشکار و چهره کریه بنی امیه را به عنوان قاتلان اهل بیت (ع) برملا کرد و در پیام رسانی انقلاب عاشورا نقش مؤثری داشت. وی پس از بازگشت از‌این سفر در مدینه منوره به ادامه زندگی با شویش که از مرگ رسته بود ادامه داد از جمله فرزندان‌این دو عبدالله،  ابراهیم،  حسن و زینب بودند. <ref>الفخری،  المروزی الأزوارقانی ، الص:86</ref>   

پس از وفات حسن مثنی،  فاطمه یک سال بر مزار او سوگواری کرد و پس از مدتی به رغم تعهدی که به شوهرش داده بود،  به اصرار مادرش،  با عبدالله بن عمرو بن عثمان،  نواده خلیفه سوم ازدواج کرد. حاصل‌این ازدواج،  سه فرزند به نام‌های محمد دیباج،  قاسم و رقیه بود. شاید به همین دلیل بود که عبدالله بن حسن می‌گفت در آغاز از عبدالله بن عمرو بیزار بوده است. <ref>أنساب‏الأشراف، ج‏5، ص:؛606 کامل، ج‏5، ص:231؛ مقاتل‏الطالبیین،ص:183</ref>  ابن صوفی دلیل مخالفت حسن مثنی با ازدواج فاطمه همسرش با عبدالله عمرو بن عثمان را دشمنی خانوادگی بیان می کند و ضمن اشاره به اختلافی که در سبب این ازدواج پس از وفات حسن مثنی وجود دارد  آن را مورد اجماع می داند و از فاطمه کلامی  پر معنا را دراین مورد نقل می کند که گفته : (ما کنت بذیا و لا الحسن‏  نبیا )من زنی سلیطه و پر جرات نبودم و حسن هم پیامبر  نبود. <ref>المجدی،  ابن الصوفی،  ص:281</ref>   

گزارشی از ملاقات او با هشام بن عبدالملک (خلافت105ـ125 )  وجود دارد که در این ‌ملاقات به تقاضای هشام ویژگی های فرزندان هاشمی و امویش را وصف می کند او ابتدا فرزندان هاشمیش را اینگونه توصیف می کند: عبدالله آقای و شریف مطاع خاندان و حسن زبان و مدافع ما و ابراهیم شبیه ترین افراد به رسول خدا به خصوص در راه رفتن است  ودرباره  دو پسر امویش محمد  می گوید محمد جمال و زیبایی ما که به او می بالیم و قاسم چونان چهره ما و شبیه ترین مردم به ابی العاص بن امیه از لحاظ ظاهر و خلق و خوی است.<ref>التذکرة الحمدونیة؛  ج‏4؛  ص31‏</ref>   

‏ او از هر فرصتی برای تربیت فرزندانش بهره می برد چنانکه محمد از مادرش فاطمه بنت الحسین نقل می‌کند که مادرم ما فرزندانش را جمع کرد و گفت : پسرکانم به خدا قسم هیچ نابخردی با سفاهت خود چیزی را بدست نمی آورد و چیزی از لذت هایش را بدست نمی آورد مگر‌اینکه جوانمردان نیز با جوانمردی خود به آن دست می‌یابند،  پس با پرده پوشی الهی خود را بپوشانید.<ref>تاریخ بغداد،  ج‏3،  ص: 4‏ تاریخ مدینة دمشق،  ج‏53،  ص: 387‏ نثر الدر فی المحاضرات،  آبى؛  ج‏4؛  ص46‏</ref>   

==1.عبدالله بن الحسن:==

عبدالله بن الحسن المثنی با کنیه ابو محمد که پدرش زاده امام حسن مجتبی و مادرش فاطمه دختر امام حسین علیه السلام و نبوه دختری طلحه بن عبیدالله است. به خاطر انتساب از سوی پدر و مادر به رسول خدا لقب محض(=خالص) و کامل »<ref>تیسیر المطالب فی أمالی أبی طالب،  ص: 660</ref> به او دادند و از او نقل شده که خود را به خاطر‌این نسب نزدیکترین مردم به رسول خدا می‌دانست. <ref>مقاتل الطالبیین،ص168</ref>  عبدالله درسال هفتاد هجری در خانه حضرت فاطمه دختر پیامبراکرم در مسجد نبوی به دنیا آمد.  <ref>المجدی،  ابن الصوفی ، ص:222،  تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:314‏</ref> اوشباهت زیادی به رسول خدا داشت. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:93‏</ref>  

==فرزندان عبدالله محض==

===1.1.محمد بن عبدالله محض: (93/100ـ145)===

گفته شده که مادرش چهارسال بر او حامله بود؛ در حالیکه پدرمادرش این تظاهر به حاملگی را از ترس این می دانست که عبدالله محض بعد از هند با زنی دیگر ازدواج کند. <ref>مقاتل الطالبیین،207</ref>  

به خاطر خال بزرگی که میان دو کتف خود داشت ابتدا در میان خانواده و سپس  با توجه به نام او پدرش و نیز به خاطر علم و دانش و دیگر فضایلش نزد همگان از جمله بسیاری از بنی هاشم به مهدی اهل بیت شناخته می شد، لقبی که به نظر می رسد تنها با سکوت و کمر با تایید صریح او مواجه شده است.<ref>همان و ص212  ؛مناهل الضرب ص182</ref>  

او پس از قیام و دعوت به خود، در مدینه طی نامه ای به منصور عباسی، خلافتش را میراثی از امام علی (ع) و براساس قویتر بودن پیوندهای نسبی و سببی اش با رسول خدا(ص) دانست و منصور را به وفاداری با بیعتی خواند که پیش از سقوط بنی امیه با محمد انجام داده بود.<ref>أنساب‏ لأشراف،ج‏3،ص:100؛مناهل الضرب ،ص182</ref>  

وی سرانجام در 25 رجب یا رمضان سال 145 پس از قیام و جنگی شجاعانه و جوانمردانه با لشکرمنصور عباسی،پس از اینکه هفتاد نفر را با دست خود به هلاکت رساند و شجاعتش  به شجاعت حمزه سید الشهدا تشبیه می شد،در محلی به نام «احجار زیت» در مدینه کشته شد.<ref>الاعلام،6،ص220؛مقاتل 207</ref>  

===3.1 موسی بن عبدالله محض===

کنیه اش را ابوعبدالله و ابوحسن گفته اند. <ref>عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:102</ref>  مادرش هند نام داشت که موسی را در شصت سالگی به دنیا آورد،موسی را  به خاطر رنگ تیره پوستش جون لقب دادند. هند موسی را در کودکی می‌‏رقصاند و شعری با‌این مضمون برایش می‌خواند: هرچند تو جون با موهای بلندی ]و کوچکی[ اما دور نیست که بزرگ شوی و برآنان ‏آقایی کنی.عمدة الطالب،  ابن عنبة، ص:102‏ المجدی،  ابن الصوفی، ص:232‏ مقاتل الطالبیین،  أبو الفرج الأصفهانی، ص:334‏  

با توجه به گزارش هایی که از موسی رسیده می‌توان گفت وی در آغاز چندان با عقیده بنی هاشم و اهل بیت درباره خلافت آشنا نبوده چنانکه به گفته خود وقتی تردید مردی ثقفی را درباره نمازخواندن شیخین بر فاطمه زهرا (س)شنیده او را نزد پدرش سب کرده و کافر دانسته ولی عبدالله محض او را از‌اینکار نهی کرده و رفتار مرد ثقفی را قابل توجیه دانسته زیرا رفتار شیخین با فاطمه بسیار بزرگ بوده و اضافه کرده که آنها برای قطعی کردن امر خلافت حتی پس از سه روز نتوانستند بر پیامبر خدا نیز نماز بگذارند و جنازه آن حضرت سه روز برزمین باقی بود. <ref>تقریب المعارف،  الحلبی ، ص:251‏ بحار الأنوار،  المجلسی ج‏30 386</ref>  ‏  گویا موسی پس از این  ماجرا، از  پدرش پیروی کردن از حضرت فاطمه در برخورد با شیخین و تبری از آنها را گزارش کرده و خود نیز به آن معتقد شده است. <ref>بحار الأنوار،  المجلسی ، ج‏30، ص:387‏</ref>   

موسی در زمان  آغاز قیام  حسنیان سن و سال چندانی نداشت چنانکه او را یک کودک می‌خواندند در عین حال به خاطر‌اینکه کوچکترین پسر عبدالله محض و عصای دست او بود به محافل مختلفی که پدرش در آن رفت و آمد داشت راه می‌یافت. از جمله  این محافل جلسات متعددی  است که عبدالله محض در تلاش برای جلب نظر امام صادق(ع) در آنها شرکت داشت و امام در آخرین جلسه پس از نا امید کردن عبدالله از همراهی با او،  سرنوشت قیام محمد و کشته شدنش را دقیقا بیان کرده و از همراهی موسی با برادرش سخن گفته و در آخرموسی را توصیه به پناه بردن و عذرخواهی از عباسیان فرموده است. <ref>(ط - الإسلامیة)،  ج‏1،  ص: 358بحار الکافی الأنوار،  المجلسی ، ج‏47، ص:279‏</ref>  

==3.1.1فرزندان موسی بن عبدالله==

نسل بسیاری از موسی بن عبدالله محض باقی ماند و او بیشترین نسل را در فرزندان عبدالله داشت.<ref>الشجرة المبارکة،  الفخرالرازی  20</ref>     

به نقلی پس از در گذشت امام رضا(ع) مامون از عبدالله دعوت کرد تا جانشین آن حضرت شود ولی او متواری شد و ‌این پیشنهاد را نپذیرفت <ref>الفخری،  المروزی الأزوارقانی المتن 87</ref>  

ابراهیم جد بنی اخیضر است که تا قرن چهارم در یمامه حکومت داشتندو عبدالله نیز نسل بسیاری داشت.نسل وی امارت مدینه و مکه و یمن را برای دوره هایی در قرن سوم برعهده داشتند. <ref>جمهرة أنساب العرب،  ابن حزم ، ص:47‏ عمدة الطالب،  ابن عنبة ، ص:103‏ ‏</ref> آخرین خاندان‌های اشراف امیر در مکه و مدینه پیش از سلطه آل سعود نیز از خاندان اویند. <ref>الشجرة المبارکة،  الفخرالرازی ، ص:21‏</ref>  

==همسر موسی==

به نقل مداینی،  روزی ام سلمه از موسی خشمگین شد و به کنیزانش دستور داد او را نگهدارند و کتک بزنند ولی موسی از دستشان گریخت و ماجرا را برای برادر بزرگترش ابراهیم گفت. ابراهیم به او به خانه اش آمد و به او گفت باید تازیانه بگیری و الا با تو سخن نخواهم گفت. در همین حال ابراهیم بر در خانه‌ایستاد و خطاب به کنیزان گفت‌ای فاسق ها به خدا اگر یکی از شما مانع شد خود وارد خواهم شد و به موسی گفت برو و همسرت را با تازیانه بزن واو را به درد بیاور .<ref>نوادر المخطوطات، کتاب المردفات من قریش  ج‏1،  ص: 78</ref>   

اختلاف خانوادگی در میان خاندان عبدالله محض

==.2.1.حسن بن جعفر بن الحسن==

==3. حسن بن حسن بن حسن بن علی علیه السلام(حسن مثلث)==

لقب مثلث را به خاطر سه بار تکرار نام حسن در یاد کردن از او که همنام پدر و جدش بود نسب شناسان به وی داده اند و در زمان خود به ‌این نام مشهور نبود. <ref>الشجرة المبارکة،  الفخرالرازی ، ص:36</ref> با توجه به‌اینکه او به هنگام وفات 68 ساله بود، تولد او را می‌توان در سال 77 هجری دانست که هفت سال از عبدالله محض کوچکتر بود. او انسانی متعبد و فاضل و با ورع بود و درامر به معروف و نهی از منکر مذهب خاندانش را داشت معرفی کرده اند.  <ref>شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید ؛ ج‏15 ؛ ص290</ref> او از تابعیانی است که از جابر بن عبدالله انصاری روایت نقل کرده  <ref>مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ؛ الخاتمةج‏7 ؛ ص246‏ ؛ رجال الطوسی ؛ ص130</ref> حسن از پدر و مادر بزرگوارش روایاتی را نقل کرده و همنیطور عده‌ای از محدثان مانند عبید بن وسیم جمال و عمر بن شبیب مسلمی و عمرو بن مرزوق. از او روایت دارند.  <ref>تاریخ الإسلام،  الذهبی ، ج‏9، ص:107 المنتظم،  ابن الجوزی ، ج‏8، ص:90</ref>

==3.1.علی بن الحسن مثلث==

به نقل ابوالفرج،  سفاح به پدر علی (حسن مثلث چشمه‏اى)در «ذو خشب» کشیده بود و نام آن چشمه «چشمه‏ى مروان» ‏بود. ‏حسن پسرش على را گاه و بیگاه  برای سر کشى آن مزرعه می‌فرستاد. ‏

على از پدرش اطاعت می‌کرد و به‌سرکشى آنجا می‌رفت اما برای احتیاط در حلال و حرام آب آشامیدنى را از مدینه با خودش می‌برد ولی آب از چشمه‏ى مروان نمی نوشید.<ref>المجدی،  ابن الصوفی ، ص:254 ‏</ref>  

درباره حضور قلب او در نماز گفته شده : در حالیکه در راه مکه نماز می‌گذاشت. ‏ناگهان یک افعى به‌سوى سجاده‏اش پیش رفت و از لباسش بیرون آمد ولی او همچنان به‌نماز ایستاده بود تا پس از چند دقیقه  آن افعى از گریبانش سر در آورد و راه خود گرفت و رفت. ‏على بن حسن در طى این مدت که افعى در پیراهنش مى‏لولید نه تنها نمازش را نبرید و ‏اضطراب و هراس نشان نداد بلکه آثار اضطراب و پریشانی نیز در چهره‏اش دیده نشد. <ref>‏الأمان من أخطار الأسفار و الأزمان،  ص: 127</ref>   

علی در آغاز با سایر برادران و برادر زادگانش در مدینه دستگیر نشد. علت استثنا شدن علی از دستگیری مشخص نیست، ممکن است عباسیان با شناختی که نسبت به خلق و خوی او داشتند ابتدا از وی چشم پوشیدند یا  به سبب گوشه نشینی و عبادتش یا هردلیل دیگر بر وی دست نیافته بودند که این احتمال دوم با توجه به  نوع برخورد حاکم مدینه قویتر به نظر می رسد.

ریاح گفت:‏«مسلم است که امیر المؤمنین منصور این تسلیم را درباره‏ى شما منظور خواهد داشت ( ‏در تعذیب و شکنجه به)شما تخفیف خواهد داد. ‏»و او را هم به زندان برد. <ref>‏الکامل فی التاریخ،  ابن الأثیر ، ج‏5، ص:522</ref>  

وقتى می‌خواستند سادات بنى الحسن را زنجیر کنند تا آنان را به حضور منصور ببرند. ‏على بن الحسن به نماز ایستاده بود. در میان غل و زنجیرهائى که آماده شده بود،  زنجیرى بسیار سنگین و دردناک بود. که هیچکس طاقت فشارش را نداشت. همه از این زنجیر ‏شانه تهی کرده و فرارمی کردند. ‏در این وقت على بن الحسن نمازش را به پایان رسانید. ‏بی‌درنگ پاهایش دراز کرد و گفت:‏‏ از این زنجیر چقدر بی تابی می‌کنید. ‏بعد پاهایش را دراز کرد و گفت به‌اینها ببند.  

در آن روز که آل حسن بن على را به زندان هاشمیه تحویل می دادند على بن الحسن بر در زندان سر بآسمان ‏برداشت و گفت:‏

‏- پروردگارا اگر گناهان ما این زندان را براى ما ایجاب کرده بر ما سخت بگیر،  آنچنان بر ما سخت بگیر ‏که رضاى تو از ما تأمین شود. ‏

‏- چرا زنجیر از گردنت در نمى‏آورى پسرک من! على در جواب گفت:‏

‏- نه،  به خدا این زنجیر را از خود دور نمى‏سازم تا روزى که در پیشگاه عدل الهى از منصور بپرسم به چه ‏گناه مرا باین زنجیر بسته است. ‏  

على بن حسن دیر زمانى خاموش ماند و سپس گفت:‏ ما را در بهشت مقامى است که جز با تحمل این مشقت‌ها نمى توانیم آن مقام را دریابیم و منصور هم در ‏جهنم عذابى به پیش دارد که فقط کیفر این مظالم است. او باید ما را شکنجه دهد تا آن را دریابد. ‏اگر بر این آزارها بردبار بمانیم هر چه زودتر جان می‌سپاریم و از این اندوه و محنت رها مى‏شویم. انگار که ‏رنجى نبرده‏ایم. ‏اکنون اگر می‌خواهید دعا کنید تا از رنج و محنت شما کاسته شود و در عذاب ابو جعفر نیز تخفیف یابد. ‏»

على بن الحسن در روز بیست و سوم ماه محرم سال صد و چهل و شش در زندان منصور در حال سجده جان سپرد <ref>تحفة الأزهار،  ضامن بن شدقم ، ج‏1، ص:221</ref>  او ‏به وقت مرگ چهل و پنج سالش بود. ‏ <ref>مقاتل الطالبیین،  أبو الفرج الأصفهانی ، ص:174</ref>

==فرزندان علی بن حسن:==