امامزادگان بلافصل چهارده معصوم (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

در این مقاله ابتدا سعی شده است تا ابتدا مبانی و مقدمات مربوط به وجود امامزادگان اعم از احترام به سادات از منظر آیات و روایات، معنای اصطلاحی امامزاده، ثواب‌های مرتبط با تکریم امامزادگان مانند ساخت یا تعمیر قبور ایشان، اقسام امامزادگان، بررسی عقاید و آسیب‌هاو ارتباط آنان با مکتب ولایت مطلقع معصومین ^ بررسی گردد و در لابلای این مباحث مسایل مبتنی بر جزییات مربوطه به امامزادگان مانند؛ اسامی امامزادگان بلافصل به ترتیب معصومین اعم از خوب و بد و نیز فرقه‌های انحرافی منتسب به آنان ذکر گردد.  

== احترام به سادات از منظر آیات و روایات ==

[[اسلام]] دینی است که به همه انسان‌ها حتی غیر مسلمانان احترام می‌گذارد، اما برای مسلمانان و مؤمنان احترام بیشتری قائل است و در میان مؤمنان، احترام به منسوبین به پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) و فرزندان حضرت زهرا را سفارش و تأکید کرده است.  

آیه شریفه مودّت «. . . بگو: من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‏کنم جز دوست ‏داشتن نزدیکانم (اهل بیتم‏)<ref>«شوری آیه 23»</ref>. را می‌توان یکی از دلائل این احترام دانست.  

ریشه اصلی احترام به سادات، آیه شریفه مودّت است که در مرتبه اول و به طور مستقیم، اهل‌بیت و عترت پیامبر اکرم را شامل شده و سادات را که فرزندان با واسطه حضرت زهرا‌ بوده و نسب آنان به یکی از ائمه می‌رسد، نیز شامل می‌شود.  

در این آیه خدای تعالی به پیامبر 6امر می‌کند که به مردم بگوید که با خویشاوندان وی دوستی و مودت نمایند، که این دوستی و محبت، خود، مصداقی از احترام است.  

همچنین در روایات، سفارشات فراوانی به احترام و اکرام به سادات شده است، که در این جا، به برخی اشاره می‌شود:

1. پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه وآله) فرمود: «چهار دسته را روز قیامت شفاعت کنم، هر چند با گناه اهل دنیا به صحرای محشر حاضر شوند: آن که اولاد مرا یاری کند. آن که از اموالش به اولاد تنگدستم کمک کند. کسی که با زبان و قلب، آنان را دوست بدارد و آن که تلاش کند در انجام حوائج و نیازهای افرادی از ذریه ام که تبعید شده و یا رانده شده‌اند». <ref>(امالی شیخ طوسی ص‌279)</ref>

2. پیامبر اکرم‌6: «اکرام کنید خوبان ذریه مرا از برای خدا و بدان ایشان را برای من» <ref>(جامع السعادات ج2 ص‌168)</ref>

3. امام صادق فرمود: «هر گاه روز قیامت شود منادی فریاد می‌زند که، ای گروه مردمان! خاموش باشید که همانا محمّد‌6سخن می‌گوید. مردم خاموش می‌شوند؛ پیامبر6 حرکت می‌کند و می‌فرماید: ای گروه مردمان! هر کس برای او در پیش من دستی و منّتی و نیکی هست باید حرکت کند تا جبران کنم. می‌گویند چه دست و چه منّت و چه نیکی است برای ما بلکه تمام این‌ها برای خدا و رسولش بر تمام مردمان است. می‌فرماید: هر کس یکی از فرزندان مرا پناه داده، نیکی به او کرده، او را از برهنگی پوشیده، او را گرسنه بوده، سیر کرده باید حرکت کند تا جبران کنم. پس بلند می‌شوند مردمی که این کردار را انجام داده‏اند. پس ندا از پیشگاه خدای جلّ و علا می‌رسد که، ای محمّد! حبیب من! پاداش آنان را به تو واگذار کردم در هر کجای بهشت که می‌خواهی آنان را جای ده. پس آنان را در وسیله جا می‌دهد مکانی که محمّد و آل محمّد را می‏بینند». <ref>(صحیفه سجادیه ص 20)</ref>

گفتنی است این احترام یک امر طبیعی است و نشانه محبت به پیامبر6 است یعنی اگر کسی شخصی را دوست داشته باشد منتسبین به او را هم دوست خواهد داشت و مورد احترام قرار می‌دهد، و همین یعنی احترام و یاد پیامبر اسلام6 و گرامی‌داشت اهداف آن حضرت.  

امام خمینی: مامی‌خواهیم که در پناه این امامزادگان مردم در آرامش زندگی کنند، موقوفات باید به حال وقفیت باقی و عمل به وقف شود.  

آیت‌الله بهجت: توسلات، خیلی نافع است. به این امام‌زاده‌ها زیاد سر بزنید. این بزرگواران همچون میوه‌ها که هر کدام یک ویتامین خاصی دارند، هر کدامشان خواص و آثاری دارند، از محبت اهلبیت نباید دست برداشت، همه چیز توی محبت است، اگر چیزی دارید از محبت است. <ref>(سخنرانی آیت‌الله بهجت در ملاقات با نماینده اوقاف مورخه دوشنبه 16 بهمن سال 1396)</ref>

 

== تعریف اصطلاحی امام‌زاده ==

گاهی به ساختمان امام‌زاده «آستانه»، «مقام»، «مقبره»، «بقعه»، «مرقد» و یا «مشهد» می‌گویند<ref>(فرهنگ شیعه ص 181)</ref>.  

== پیشینه واژه ==

درباره زمان دقیق کاربرد واژه امام‌زاده در فرهنگ تشیع خبر قطعی در درست نیست، اما از آنجا که قزوینی در النقض این واژه را به کار برده(النقض ص 198)، می‌توان گفت کاربرد واژه امام‌زاده در قرن ششم معمول بوده است و شاید به دوران قبل از ان هم بازگردد، چون در همین کتاب حتی ضرب‌المثل برای امام‌زاده ذکر شده است<ref>(النقض ص 569)</ref> و این حکایت از استعمال رایج لفظ امام‌زاده در آن دوران و حتی قبل از آن دارد.  

در سده‌های اولیه نیز این لفظ استفاده می‌شده اما معنایی غیر از معنای امروزی داشته و گاهی برای اسم شخص خاص بکار می‌رفته است، مثلا امام‌زاده رکن‌الدین(<ref>تاریخ الاسلام ذهبی ج 44 ص 42)</ref>. حمدالله مستوفی که در قرن هشتم می‌زیسته در کتاب نزهه القلوب، بارها از لفظ امام‌زاده استفاده کرده و در معنای فرزندان ائمه اطهار(علیهم‌السلام) به کار برده است(<ref>نزهة القلوب مستوفی ص 54 و 58 و 63 و 116 و 124)</ref>. از قرن نهم به بعد به وفور در کتاب‌های مختلف لفظ امام‌زاده دیده می‌شود، که در اولاد و نسل بکار رفته است(<ref>شرفنامه تاریخ مفصل کردستان ج 2 ص 218)</ref>. ودر قرن دهم در زمان صفویه به اوج خود می‌رسد<ref>(حق الیقین ص 624 و الصوارم المهرقة فی نقد الصواعق المحرقة ص‌116).</ref>

== امام‌زاده با واسطه ==

ترکیب کلمه امام با زاده آنچه به ذهن خطور می‌کند این است امام‌زاده باید فرزند بدون واسطه امام باشد، ولی در فرهنگ عامیانه، به فرزندان با واسطه، گاهی واسطه زیاد نیز امام‌زاده گفته می‌شود، این مطلب با آموزه‌های دینی نیز هم‌خوانی دارد، وقتی تمامی امامان دوازده‌گانه، ابن رسول الله خطاب می‌شوند و حتی امام موسی کاظم به دفاع از این مطلب در نزد هارون الرشید برمی‌خیزد<ref>(المنتظم ج 9 ص 88 و دلائل الامامة طبری ص 25 و کافی کلینی ج 4 ص553).</ref>

در جای دیگر فرزندان و حتی نوادگان امام رضا آنهم با چند واسطه ابن الرضا خطاب می‌شوند، کاربرد واژه ابن الرضا برای امام جواد(<ref>الاتحاف ص 35 و اثبات الهدی ج 4 ص 392)،</ref> و امام هادی<ref>(اثبات الهدی عاملی ج 4 ص 434 و اثبات الوصیه مسعودی ص 237 و الارشاد شیخ مفید ج 2 ص 307)، و امام حسن عسکری(الارشاد شیخ مفید ج 2 وص 321 و سیره معصومان ج 6 ص 248 و رساله فی تواریخ والآل ص 87)</ref>، دیده می‌شود؛ بدین جهت می‌توان گفت کاربرد واژه امام زاده برای فرزندان با واسطه امامان امری طبیعی است.  

== ثواب ساخت یا تعمیر بقاع متبرکه ==

«یا علی اِنَّ اللهَ جَعَلَ قَبْرُکَ وَ قَبْرُ اَوْلادِکَ بُقْعَةٌ مِنْ بُقاعِ الجْنَّهِ وَ عَرْصَةٌ مِنْ عَرَصاتِها»<ref>(الغارات ثففی ج 2 ص 855 و المزار شیخ مفید ص 228)</ref>.  

«مَنْ زارَنی اَوْ زارَ اَحَداً مِنْ ذُرِیتی زُرْتُهُ فی یوْمِ الْقِیمَةِ فَانْقَذْتُهُ مِنْ اَهْوالِها<ref>(کامل الزیارات ابن قولویه ص 11)</ref> وَ‌ یا عَلی مَنْ عَمَّرَ قُبُورُکُمْ فَکَانَّما اعانَ سُلیمانَ بْنِ داوُدَ عَلی بَناءِ بَیتِ الْمُقَدَّس»<ref>(وسایل الشیعه ج 14 ص 383).</ref>

«ای علی هر کسی که زیارت کند مرا یا یکی از ذریه من را، زیارت می‌کنم او را در روز قیامت و از هول‌های قیامت او را نگه می‌دارم و نیز حضرت اضافه می‌نماید که هر کسی تعمیر کند قبور شما را چنان است که کمک کرده باشد سلیمان بن داوود را در بنا بیت‌المقدس.»

== اقسام امامزادگان ==

 

طبقه اول:

 

شرافت نسبی معلوم و محل دفنشان نیز معلوم است و در استحباب زیارتشان از ائمه اطهار روایاتی وارد شده و زیارت‌نامه‌ای مخصوص از طرف ائمه برای آنان صادر شده است. همانند حضرت عباس، حضرت علی اکبر و حضرت معصومه.  

 

طبقه دوم:  

 

شرافت نسبی و محل دفنشان معلوم است و در استحباب زیارتشان نیز از ائمه اطهار روایاتی آمده اما زیارت‌نامه مخصوص از طرف ائمه برای آنان صادر نشده است مثل حضرت عبدالعظیم حسنی.  

 

طبقه سوم:  

 

شرافت نسبی معلوم و محل دفنشان نیز معلوم است اما استحباب زیارتشان از ناحیه معصوم نیامده، مثل شاه چراغ، یحیی بن زید، زید بن علی و محمد بن علی الهادی

 

طبقه چهارم:  

 

امام‌زاده‌هایی که جلالت و قدرشان معلوم است، اما محل دفن آنها مردّد است، مانند علی بن جعفر که محدّث جلیل‌القدری است که سه موضع مدینه روستای عریض، قم و سمنان منسوب به محلّ دفن ایشان است.  

 

طبقه پنجم:  

 

بقعه‌هایی که به امام‌زاده مشهورند و با اسمی در بین مردم نامیده می‌شوند، اما مزار شناسان هیچ اطلاعی از آنان ندارند و حتی نمی‌توانند احتمالی هم دربارۀ آنها بدهند که از این مکان‌ها به بقعه‌های مجهول می‌توان یاد کرد.  

== امامزادگان مشهور ==

امام‌زادگان از نظر شهرت نیز به چند دسته تقسیم می‌شوند، تعداد کمی از آنها شهرت جهانی دارند، تعدادی نیز شهرت کشوری و استانی.  

امامزادگانی که شهرت جهانی دارند عبارتند از: حضرت عباس، حضرت زینب، حضرت معصومه، حضرت رقیه، عبدالعظیم حسنی، احمد بن موسی معروف به شاهچراغ، سیدمحمد و سیده نفیسه. البته آنچه گفته شد امامزادگانی هستند که بقعه مستقل دارند و گرنه امامزادگان مشهور دیگری هستند که بقعه مستقل یا اصلا بقعه ندارند از جمله حضرت علی اکبر، حضرت علی اصغر، محمد بن حنفیه، ام کلثوم، سکینه دختر امام حسین، حکیمه دختر امام جواد.  

== امامزادگانی با شهرت محلی ==

(فاطمه صغری(بی بی‌هیبت

== امام‌زاده مظفر ==

== امام‌زادگان ایران ==

برخی امام‌زادگان در ایران از شهرت برخوردارند. اکثر مسئولین این بقاع، امام‌زاده خود را فرزند بلافصل امام می‌دانند. همین امر موجب شده تا گاهی چند بقعه به یک امام‌زاده نسبت داده شود درحالی که بی‌تردید تنها یکی از آنها فرزند واقعی امام است. در بسیاری از موارد، از باب اختصار در نسب نام یک یا چند واسطه حذف شده است. هم اکنون در نقاط مختلف، امام‌زاده‌های فراوانی را می‌بینیم که فرزند امام موسی کاظم معرّفی شده‌اند، حال آنکه آن حضرت این همه فرزند نداشت. اینان فرزندزادگان، نبیره، نتیجه، احفاد و زراری امام موسی کاظم7هستند که در انتسابشان نام یک یا چند واسطه حذف شده و این موضوع، آنان را به شکل فرزند بلافصل امامدر‌آورده است. از جمله این موارد می‌توان به امام‌زاده حمزه بن موسی بن جعفر7و اسحاق بن موسی بن جعفر7اشاره نمود. به همین دلیل در جدول زیر فقط نسبت امام‌زاده با امام معصوم در نظر گرفته شده است.  

علی زین‌العابدین(درب امام) امام صادق7

جلال‌الدین اشرف

پس از پیروزی انقلاب اسلامی بنا بر تفحصات میدانی جدید تحقیقات علمی و عوامل دیگر، این تعداد افزایش یافته به صورتی که در مؤسسه دائرة المعارف بقاع متبرّکه ادّعا شده تاکنون تعداد ۸۱۸۶ باب از بقاع متبرّکه را در کلّ کشور شناسایی نموده که در این اماکن تعداد ۱۰۶۹۱ تن از امامزادگان و پیامبران الهی مدفون هستند، و تعداد ۱۴۸۳ باب از این بقاع علاوه بر جنبه‌‌های زیارتی به دلیل قرار داشتن در موقعیت‌های جغرافیایی یا جاذبه‌های طبیعی و تاریخی از موقعیت گردشگری و تفریحی برخوردارند، و حدود ۵۰۰ باب هم در مسیر بزرگراه‌ها و جاده‌های اصلی کشور واقع شده‌اند.  

== دلیل کثرت امامزادگان درایران ==

علاقه ایرانیان به خاندان پیامبر6 سبب شد تا آنان اولاد ائمه را تکریم نمایند. بدین جهت امامزادگان ایران را جایی امن برای خود می‌دیدند زیرا ظلم ستم امویان وعباسیان باعث شده بود، گروهی از سادات که در قیامها ضد حکومت شرکت می‌کردند ایران را بستر خوبی برای شروع قیام انتخاب نمایند. ابن اسفندیار در مورد این قیامها و حضور علویان در آنها گفته است: «در این وقت (اواسط سال ۵۳ ق.) به عدد اوراق اشجار، سادات علویه و بنی‌هاشم از حجاز و اطراف شام و عراق به خدمت او (حسن بن زید) رسیدند. در حق همه مبرّت و مکرمت فرمود و چنان شد که هر وقت پای در رکاب آوردی سیصد نفر علوی شمشیر کشیده گرداگرد او کله بستندی»<ref>(تاریخ طبرستان ج 1 ص 224).</ref>

تشریف فرمایی حضرت رضا به ایران: پس از سفر امام رضا و قبول ولایت عهدی، فرزندان ائمّه و شیعیانشان کمی احساس امنیت کردند. آنان برای پیوستن به امام رضا و بدان جهت که نواحی ایران برای آنها امن‌تر بود، سعی داشتند که خود را به شهرهای ایران برسانند. جریان هجرت حضرت فاطمۀ معصومه در سال ۲۰۱ق و همراهان ایشان از این نمونه است. <ref>(ریاض الانساب ص 160)</ref>. در «تاریخ رویان» نوشته «اولیاء الله آملی» در این‌باره آمده:

«سادات علویه به سبب آوازه ولایت عهدی و حکومت امام رضا روی بدین طرف نهاده‌اند و. . . چون خبر غدری که با رضا کرده، در راه به سادات رسید، هرجا که بودند پناه به کوهستان دیلمان و طبرستان و ری نهادند. بعضی را همین جا شهید کردند و مزار ایشان باقی است و بعضی وطن ساخته، همین جا مانده، تا به عهد متوکِل خلیفه، که ظلم او بر سادات از حدّ درگذشت، بگریختند و در کوهستان طبرستان و بیشه این طرف جای ساختند<ref>(تاریخ رویان متن، ص 84)</ref>  

== امام زادگان بلا فصل چهارده معصوم ^ به ترتیب معصومین ==  

1- حضرت محمد مصطفی 6 7

3- حضرت امام حسن مجتبی 7 15

4- حضرت امام حسین7 6

5- حضرت امام سجاد7 15

6- حضرت امام محمد باقر7 7

7- حضرت امام جعفر صادق7 10

8- حضرت امام موسی کاظم7 37

9- حضرت امام رضا7 6

11- حضرت امام هادی7 5

12 حضرت امام حسن عسکری7 1

1. حضرت محمد مصطفی رسول الله خاتم الانبیا6

== فرزندان پیامبر اسلام ==

مادر تمام فرزندان پیامبر6 به جز ابراهیم حضرت خدیجه‌کبری بود. همسر دیگر پیامبر6 ماریه و مادر ابراهیم بود. فرزندان رسول خدا6، به جز حضرت فاطمه، همگی در زمان حیات پیامبر6درگذشتند و نسل ‌پیامبر6تنها از طریق فاطمه‌ ادامه یافت. پیامبر6 در مجموع سه پسر و چهار دختر داشت:

1- قاسم، نخستین پسر که در کودکی در مکه درگذشت.  

2- زینب، در ۸ ق در مدینه درگذشت <ref>(الاستیعاب، ج 4 ص1853).</ref>

3- رقیه، در ۲ ق در مدینه درگذشت<ref>(همان ج 3 ص 1038)</ref>.  

4- ام‌کلثوم، در ۹ق در مدینه درگذشت <ref>(الاصابه ج 8 ص 460 1038)</ref>.  

5-فاطمه‌ در ۱۱ ق، در مدینه شهید شد و نسل ‌رسول‌خدا6تنهااز وی باقی‌ماند. <ref>(مقاتل‌الطالبیین ص59 و 60).</ref>

7-ابراهیم، در۱۰ق‌درمدینه‌درگذشت<ref>(طبقات‌ابن‌سعدج1ص 115).</ref>

صحیح در مورد فرزندان پیامبر اکرم6 آن است زینب، رقیه، ام‌کلثوم، ربیبه پیامبر اکرم6بوده‌اند و فرزندان اصلی حضرت نیستند. <ref>(بنات النبی، ام ربائبه از جعفر مرتضی العاملی، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، 1413 ق، ص 18).</ref>

== حضرت امام علی ==

فاطمه: نخستین همسر امام علی، حضرت فاطمه‌ دختر پیامبر6 بود. پیش از علی افرادی مانند ابوبکر و عمر بن خطاب و عبدالرحمن بن عوف آمادگی خود را برای ازدواج با دختر پیامبر 6 اعلام کرده بودند که پیامبر 6 فرموده بود درباره ازدواج زهرا منتظر وحی الهی است. <ref>(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357).</ref>

مورخان در تاریخ ازدواج علی و فاطمه اختلاف نظر دارند: برخی اول ذی الحجه سال دوم هجری(المناقب شهر آشوب ج 3 ص 357)، برخی ماه شوال و گروهی ۲۱ محرم را ذکر کرده‌اند. <ref>(اقبال سیدبن‌طاووس ص584).</ref> ثمره ازدواج علی و فاطمه پنج فرزند بوده است به نام‌های حسن و حسین و محسن و زینب کبری و ام کلثوم کبری<ref>(ارشاد شیخ مفید ص 342).</ref>

امامه دختر ابوالعاص بن ربیع: پس از شهادت فاطمه، آن حضرت با امامه ازدواج کرد. مادر امامه، زینب دختر پیامبر6بود<ref>(روضة الواعظین‌ص و طبقات الکبری ج 3 ص20).</ref>

ام البنین: دختر حزام بن دارم کلابیه، حضرت عباس و عثمان و جعفر و عبدالله فرزندان وی بودند که همگی در کربلا شهید شدند<ref>(مقاتل الطالبیین ص 82).</ref>

اسماء بنت عُمِیس: آن حضرت سپس با اسماء دختر عمیس خثعمی ازدواج کرد که یحیی و عون فرزندان این همسر علی بوده‌اند. (طبقات الکبری ج 3 ص 20).  

ام حبیب: یکی دیگر از همسران امام علی ام حبیب دختر ربیعه تغلبیه موسوم به صهبا بوده است. <ref>(سیره معصومان ج3 مورخه 31/ 4 1385 سید محسن امین).</ref>

خوله: خوله دختر جعفر بن قیس بن مسلمه حنفی یا به قولی دختر ایاس از دیگر زنان آن حضرت بوده است. محمد بن حنفیه فرزند علی از این همسر است. <ref>(الخرائج و الجرائح، ج2، ص589).</ref>

ام‌سعید و مُحیاة: امام علی همچنین با ام سعید دختر عروة بن مسعود ثقفی و نیز مُحیاة دختر امری القیس بن عدی کلبی ازدواج کرده است. <ref>(سیره‌معصومان، ج3، سید محسن امین مورخه 31/ 4/ 1385).</ref>

به طور کلی، شیخ مفید در کتاب «ارشاد» فرزندان وی را ۲۷ نفر نام می‌برد و می‌گوید برخی از شیعیان یک نفر دیگر را نیز نام برده‌اند که فرزند حضرت زهرا بوده و پیامبر 6 او را محسن نامیده بوده ولی پس از وفات پیامبر 6 سقط شده است. با این حساب فرزندان امام علی ۲۸ نفر بوده‌اند. <ref>(ارشاد، شیخ مفید، ص342)</ref>

۱۷. رمله از دیگر همسران ۱۸. نفیسه، ۱۹. زینب صغری، ۲۰. رقیه صغری،  

۲۱. ام هانی ۲۲. ام‌الکرام، ۲۳. جمانه که کنیه‌اش ام جعفر بوده است، ۲۴. امامه،  

۲۵. ام سلمه ۲۶. میمونه، ۲۷. خدیجه، ۲۸. فاطمه.  

== حضرت امام حسن مجتبی ==

در تعداد فرزندان امام حسن مجتبی و اسامی آنها میان مورخین اختلاف است، ولی گفتار شیخ مفید در کتاب ارشاد این است که امام حسن را دارای 15 فرزند می‌داند. (هشت پسر و هفت دختر)(الارشاد ج 2 ص 16):

3) ام الحسین. مادرش دختر ابی مسعود عقبه خزرجی بود.  

4) حسن (مشهور به حسن مثنی) مادر او خوله بود.  

5) عمر 6) قاسم 7) عبدالله که مادر این سه تن کنیز بود.  

11) فاطمه؛ مادر این سه ام اسحق، دختر طلحه بن عبیدالله تمیمی، بود.  

چنان که دیده می‌شود نام دو تن از دختران امام حسن فاطمه بوده است.  

== حضرت امام حسین ==

1- شهربانو: ثمره این ازدواج امام سجاد بود. اگر‌چه بسیاری از مورخان شهربانو را مادر امام سجاد و دختر یزدگرد دانسته‌اند، محققان معاصر در این مسئله تردید دارند. <ref>(اعیان الشیعه ج 2 ص 389).</ref>

2- رباب دختر امرؤ القیس: نقل شده است رباب از بهترین زنان و افضل آنان در ادب و عقل بود. رباب دو فرزند از امام حسین داشت: سکینه و عبداللّه. عبداللّه (علی اصغر) در روز عاشورا خردسال بود و در آغوش پدرش به شهادت رسید. رباب در کربلا حضور داشت و همراه اسیران به شام رفت. <ref>(الکامل فی التاریخ، ج 4 ص 88).</ref>  

3- لیلی: لَیلی دختر ابی‌مُرَّة بن عروة بن مسعود ثَقَفی و میمونة بود. از تاریخِ ازدواج امام حسین با او اطلاعی در دست نیست. علی اکبر فرزند اوست. <ref>(الارشاد شیخ مفید ج 2 135)</ref>.  

4- ام اسحق او همسر امام حسن مجتبی بود و پس از شهادت او با امام حسین ازدواج کرد. گزارش‌های تاریخی از زیبایی و بدخلقی او یاد کرده‌اند. شیخ مفید برای او یک فرزند از امام حسین نام می‌برد: فاطمه<ref>(همان ج 2 ص 135).</ref>

5- سُلافه یا ملومه: وی از قبیله قُضاعه بود و برای امام پسری به‌نام جعفر به دنیا آورد. از جزئیات زندگی وی اطلاعی در دست نیست. <ref>(بحارالانوار مجلسی ج 45 ص 329).</ref>

1- علی اکبر: پسر بزرگ امام حسین، فرزند لیلا. <ref>(الارشاد ج 2 ص 135)</ref>.  

2- علی، امام چهارم شیعیان، معروف به زین‌العابدین و سجاد، فرزند شهربانو. در منابع قدیمی از او به علی اصغر تعبیر شده است. <ref>(همان)</ref>.  

5-سُکَینه: دختر کوچک امام حسین و فرزند رباب. <ref>(همان)</ref>.  

به جز این شش فرزند، نام دو پسر و یک دختر دیگر در منابع متأخر دیده می‌شود که عبارت‌اند از: علی‌اصغر، محمد و زینب. ابن طلحه شافعی تعداد فرزندان امام را ده تن شمرده؛ ولی فقط از نُه تن نام‌برده است. <ref>(کامل شیخ بهائی ص 523 ناشر تهران مرتضوی سال نشر 1383 ش).</ref>  

== حضرت امام سجاد ==

در منابع تاریخی تعداد فرزندان امام سجاد ۱۵ نفر ذکر شده که ۱۱ نفر آنها پسر و ۴ نفر دختر بوده‌اند. <ref>(منتهی الآمال ج‌ دوم، ص29)</ref>

1- امام محمد باقر که مادرش ام عبدالله دختر امام حسن بوده است.  

2-3-4- عبدالله، حسن و حسین اکبر، مادر این سه، یک کنیز بوده است.  

5-6- زید و عمر، مادر این دو یک کنیز بوده است.  

7-8-9- حسین اصغر، عبدالرحمن، سلیمان، مادر این سه یک کنیز بوده است.  

10- علی که کوچکترین فرزند امام سجاد بوده است.  

11- خدیجه که مادر این دو یک کنیز بوده است.  

12- محمد اصغر مادرش کنیز بوده است.  

13-14-15- فاطمه، عَلّیه، ام کلثوم، که مادر این سه یک کنیز بوده است.  

== حضرت امام محمد باقر ==

در منابع از ام فروه به عنوان همسر امام باقر یاد می‌شود که مادر حضرت صادق است، و همچنین زنی به نام ام حکیم دختر اسید ثقفی که مادر دو تن از فرزندان امام است. امام دو کنیز (ام ولد) نیز داشته و از آنها صاحب سه فرزند شده است. <ref>(بحار الانوار ج 46 ص 365 به‌نقل از ارشاد)</ref>

1-2- جعفر و عبدالله. مادر این دو ام فروه دختر قاسم بن محمد است.  

3-4- ابراهیم و عبیدالله. مادر این دو نیز ام حکیم دختر اسید ثقفی است. از این دو فرزندی نمانده است.  

5-6- علی و زینب. مادر این دو، کنیز بوده است.  

7- ام سلمه که مادرش کنیز بوده است. <ref>(بحار الانوار ج 46 ص 365 به‌نقل از ارشاد) </ref>

== حضرت امام جعفر صادق ==

1- فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین که مادر سه فرزند وی بوده است.  

2- حمیده که مادر سه فرزند دیگر وی بوده است.  

زنانی دیگر که مادران بقیه فرزندان وی بوده‌اند. <ref>(بحارالانوار ج47 ص 261)</ref>

1-2-3- اسماعیل، عبدالله، ام فروة، که مادرشان فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین بود.  

4-5-6- امام موسی کاظم، اسحاق-همسر سیده نفیسه از بنی الحسن- و محمد که مادرشان حمیده بربریه بود.  

7-8-9- عباس، علی، اسماء و فاطمه از مادر مختلفند.  

طبرسی می‌نویسد: موسی و اسحاق و فاطمه و محمد از یک مادرندکه نام وی حمیده بربریه‌بوده است. <ref>(بحارالانوارج5ص261)</ref>

اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق بود و ایشان علاقه بسیاری به او داشت و گروهی از شیعیان تصور می‌کردند او جانشین امام است. اما وی در زمان حیات امام صادق از دنیا رفت و در بقیع مدفون شد. روایت شده که امام صادق در وفات او سخت متأثر بود و بی‌تابی بسیاری می‌کرد و بدون کفش و عبا پیشاپیش جنازه وی راه می‌رفت و تا پیش از دفن چند مرتبه دستور داد جنازه او را بر زمین گذارند و کفن او را برداشتند. حضرت به صورت او می‌نگریست و به اطرافیان هم می‌فرمود تا به وی نظر کنند تا آنها که گمان امامت او را پس از حضرتش داشتند یقین کنند که از دنیا رفته است. <ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 1 ص 266)</ref>

== حضرت امام موسی کاظم ==

تعداد همسران امام روشن نیست اما نقل شده بیشتر آنان کنیزانی بودند که حضرت آنها را می‌خرید و آزاد می‌کرد و یا با آنان عقد می‌بست. نخستین آنها، نجمه مادر امام رضا است. <ref>(تحلیل از زندگی امام کاظم ج 2 ص 437 باقر شریف قرشی ترجمه محمدرضا عطائی)</ref>

در مورد فرزندان نیز گزارش‌های تاریخی متفاوتی وجود دارد. به گزارش شیخ مفید، امام کاظم ۳۷ فرزند داشته است. وی، ۱۸ پسر و ۱۹ دختر را برای ایشان نام می‌برد. <ref>(ارشاد، شیخ مفید ج2 ص244)</ref>

1- علی بن موسی که مادرش نجمه خاتون بود.  

2-4-ابراهیم، عباس و قاسم.  

1- فاطمه کُبری ملقب به معصومه که مادرش، نجمه خاتون (مادر امام رضا) بود.  

15-19- بریهه، عائشه، ام سلمه، میمونه، ام کلثوم.  

قبر دختر امام کاظم با نام فاطمه در قم از زیارتگاه‌های معروف شیعیان است که فاطمه کبری بوده و در آثار محدثان بزرگ شیعه از جمله شیخ صدوق و ابن قولویه قمی روایاتی درمورد ثواب زیارت وی نقل شده که با عنوان فاطمه دختر موسی از وی یاد شده است. <ref>(کامل الزیارات ص 324و بحارالانوار ج 99 ص 266)</ref>  

فاطمه دیگری مشهور به فاطمه صغری دختر موسی بن جعفر وجود داشته که بنا بر نقلی در باکو مدفون است<ref>(تحفة العالم از علامه سید جعفر آل بحرالعلوم ص 37)</ref> و به بی‌بی هیبت شهرت دارد. <ref>(مرآت البلدان ج 1 ص 255)</ref>

== حضرت امام رضا ==

وی‌همسری‌به‌نام‌سبیکه(اعلام الوری باعلام الهدی، ‌ج‌2 ص91) داشت که گفته شده است از خاندان ماریه همسر پیامبر6، بوده است. <ref>(کافی کلینی ج 1 ص 492)</ref>

علاوه بر سبیکه، در برخی از منابع تاریخی، همسر دیگری نیز برای امام رضا ذکر شده است: مأمون به امام رضا پیشنهاد داد که با دخترش «‌ام حبیب‌» ازدواج کند و امام نیز پذیرفت. طبری این ازدواج را در حوادث سال ۲۰۲ق یاد می‌کند. <ref>(تاریخ طبری ج 7 ص 149)</ref>  

گفته‌اند که هدف مأمون از این کار، نزدیکی بیشتر به امام رضا و نفوذ به خانه وی جهت اطلاع از برنامه‌هایش بوده است. <ref>(حیاة الامام علی بن موسی الرضا از قرشی حج 2 ص 408)</ref> یافعی نام دختر مأمون را «‌ام حبیبه» می‌داند که مأمون او را به عقد امام رضا در می‌آورد. (مرآت الجنان یافعی، ج 2، ص 10) سیوطی نیز، از تزویج دختر مأمون با امام رضا یاد می‌کند ولی اسم آن دختر را ذکر نمی‌کند. <ref>(تاریخ الخلفا سیوطی ص 226)

در شماره و اسامی فرزندان وی اختلاف است، گروهی آنها را پنج پسر و یک دختر نوشته‌اند، به نام‌های: محمد قانع، حسن، جعفر، ابراهیم، حسین و عایشه. <ref>(تحلیلی از زندگانی امام رضا از فضل الله 1377 ش ص 44)</ref>  

سبط بن جوزی برای وی چهار پسر به نام‌های محمد (ابوجعفر ثانی)، جعفر، ابومحمد حسن، ابراهیم، و یک دختر، بدون ذکر اسم، یاد می‌کند. <ref>(تذکرة الخواص ابن جوزی منشورات الشریف الرضی ص 123).</ref>

گفته شده است که فرزندی از آن حضرت که دو سال یا کمتر داشته در قزوین مدفون شده است که همان امام‌زاده حسین کنونی در قزوین است و امام در سال ۱۹۳ به این شهر مسافرتی داشته است. <ref>(حیات فکری و سیاسی امامان شیعه رسول جعفریان 1381ش ص 426)</ref> مفید، غیر از محمد بن علی فرزندی برای وی نمی‌شناسد. (ارشاد شیخ مفید ج 2 ص 271) ابن شهرآشوب و طبرسی، نیز بر همین عقیده‌اند. (تحلیلی از زندگانی امام رضا از فضل الله 1377ش ص44) برخی، از دختری به نام فاطمه برای وی سخن گفته‌اند. <ref>(منتهی الآمال عمی ص 1725).

== حضرت امام محمد تقی جواد ==

امام جواد در سال ۲۱۵ه‍. ق. (یا ۲۱۴) با دختر مأمون عباسی به نام ام فضل ازدواج کرد. (حیات فکری و سیاسی امامان شیعه رسول جعفریان ص 478). این ازدواج بنا بر تقاضای مأمون صورت گرفت که امام با تعیین مهریه‌ای معادل مهریه حضرت زهرا‌ یعنی ۵۰۰ درهم موافقت خود را با این ازدواج اعلام کرد. امام از این همسر خود صاحب فرزندی نشد. <ref>(مناقب ابن شهرآشوب ج4 ص 380 و ارشاد شیخ مفید ج 2 ص 285)</ref> و تمامی فرزندان وی از همسر دیگرش بنام سمانه مغربیه زاده شدند. <ref>(منتهی الآمال قمی ج 2 ص 497)</ref>

برخی گفته‌اند که هنگام اقامت امام رضا در خراسان، امام جواد یک مرتبه برای دیدار وی به این منطقه سفر کرد. <ref>(تاریخ بیهقی 1361ش ص 46)</ref> و در همین دیدار بود که مأمون، دختر خود را به عقد امام جواد درآورد.  

چنان‌که ابن کثیر گفته، خطبه عقد امام جواد با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا خوانده شد، و عروسی با اذن مأمون در سال ۲۱۵ق. در تکریت بوده است. (البدایة والنهایة ابن کثیر 1408ق ج 10 ص 295) طبق این سخن منافاتی میان سخن برخی که گفته‌اند ازدواج در سال ۲۰۲ق. بوده و برخی که آن را ۲۱۵ دانسته‌اند نیست ولی با داستان مشهور مناظره یحیی بن اکثم<ref>(احتجاج طبرسی 1403ق ص 444 و مکاتیب الائمه میانجی ج 5 ص 427)</ref> با امام جواد در بغداد چندان هماهنگ نیست.  

بنابر نقل شیخ مفید، امام جواد ۴ فرزند به نام‌های علی(امام هادی)، موسی، فاطمه و امامه داشت. <ref>(ارشاد شیخ مفید ج2 ص 295)</ref> برخی دختران امام را ۳ تن به نام‌های حکیمه، خدیجه و ام کلثوم می‌دانند. <ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 380 و دلائل الامامة طبری 1413 ق ص 397). </ref>

== حضرت امام علی نقی ==

همسر امام هادی حُدیث یا سلیل<ref>(کشف الغمة ج 3 ص 197 و منتهی الآمال ج 2 ص 701)</ref> نام داشت. وی کنیزی از اهالی "نوبه" بود و او مادر امام حسن عسکری است.  

اکثر علمای شیعه چهار فرزند پسر برای امام هادی ذکر کرده‌اند، اما در تعداد دختران وی اختلاف است. حضینی می‌نویسد: فرزندان امام هادی عبارتند از: امام حسن عسکری، محمد، حسین و جعفر (مدّعی امامت و معروف به جعفر کذاب)(الهدایة الکبری ص 313)

شیخ مفید در مورد فرزندان وی می‌نویسد: جانشین آن حضرت ابامحمد حسن است که امام بعد از اوست و حسین و محمد و جعفر و دختری به نام عایشه. <ref>(ارشاد شیخ مفید ص 337)</ref> و ابن شهرآشوب دختری به نام عَلیّه برای وی نام می‌برد. (مناقب ابن شهر آشوب ج 4 ص 402).  

البته با توجه به قرائن و شواهد امکان دارد امام هادی فقط دارای یک دختر بوده باشد که نام‌های متفاوتی داشته است. از سخنان علمای اهل سنّت نیز برمی‌آید که وی چهار فرزند پسر و یک دختر داشته است. <ref>(الفصول المهمة ص 283، الصواعق المحرقة ص 207 و ینابیع المودة ج 3 ص 129)</ref>

== حضرت امام حسن عسکری ==

مادر امام زمان (عج) طبق نقل مشهور، امام عسکری هرگز همسری اختیار نکرد و نسل وی تنها از طریق کنیزی ادامه یافت که مادر حضرت مهدی است. اما بنابر نقل شیخ صدوق و شهید ثانی مادر امام زمان کنیز نبود و به تزویج امام عسکری در آمده بود. <ref>(امام حسن عسکری نوشته پاکتچی ص618)</ref>

منابع، نام مادر امام مهدی را متعدد و مختلف ذکر کرده‌اند. در برخی منابع چنین آمده است: امام حسن عسکری خادمان و کنیزان متعدد رومی و صقلایی و ترک داشت. <ref>(اثبات الوصیة مسعودی 1409ق ص 266 به نقل از پکتچی «حسن عسکری امام» ص 618)</ref> و شاید این اختلاف در نام مادر امام زمان، از سویی به سبب تعدد کنیزان و از سوی دیگر به منظور پنهان نگاه ‌داشتن تولد امام مهدی بوده است.  

در کنار نام نرجس که در طی قرون پسین بیشتر به عنوان مادر امام زمان برای شیعیان شناخته شده، مشهورترین نامی که در منابع دیده می‌شود صقیل است. <ref>(کمال الدین شیخ صدوق ج 2 ص 432)</ref>

از دیگر نام‌های ذکر شده می‌توان به سوسن، <ref>(همان)</ref> ریحانه و مریم اشاره کرد. <ref>(همان)</ref>

بر اساس غالب منابع شیعه و سنی، تنها فرزند آن حضرت، امام زمان مسمّا به محمد است. <ref>(مناقب ابن شهر آشوب ج 2 ص 523)</ref> از آنجا که امام عسکری پدر امام مهدی است همواره این چهره از شخصیت امام عسکری برای شیعیان شاخص و پررنگ بوده است. بنابر آنچه نزد امامیه مشهور است، تولد امام مهدی در نیمه شعبان ۲۵۵ق واقع شد، اما تاریخ‌های دیگر نیز درباره تولد آن حضرت در سال‌های ۲۵۶ و ۲۵۴ق آمده است. <ref>(ارشاد شیخ مفید ص 346 و شرح نهج البلاغة ج،7 ص 74)</ref>

درباره فرزندان حضرت، اقوال دیگری هم وجود دارد. برخی او را دارای ۳ پسر و ۳ دختر شمرده‌اند. <ref>(الهدایة الکبری خصیبی ص 238)</ref> مشابه قول اخیر نزد امامیه هم دیده می‌شود؛ خصیبی افزون بر امام مهدی از دو دختر به نام‌های فاطمه و دلاله نام برده(همان ص 238) و ابن ابی الثلج افزون بر آن امام، پسری به نام موسی و دو دختر به نام‌های فاطمه و عایشه (یا ام‌موسی) را برشمرده است، <ref>(تاریخ الائمة بغدادی ص 14)</ref> اما در برخی کتب انساب، نام‌های ذکر شده، خواهران و برادران امام حسن عسکری هستند. (الشجرة المبارکة فخر رازی ص 93) که شاید با فرزندان او خلط شده‌اند. به عکس، برخی از عالمان اهل سنت چون ابن جریر طبری، یحیی بن صاعد و ابن حزم معتقد بودند که آن حضرت اصلاً فرزندی نداشته است. <ref>(«امام حسن عسکری7» پاکتچی و دائرة المعارف بزرگ اسلامی ج20، ص 618)</ref>

== صاحب العصر و الزمان المهدی علیه‌الاف‌التحیه والسلام ==

شاید در طول عمر با خیر و برکت مولای جن و انس مهدی صاحب الزمان عج در بلاد مختلف فرزندان زیادی از امام مهدی زندگی کنندمثل جزایر خضرا و یا مدینه و یا عراق و دیگر بلاد که این نسل هم یاوران مولا در ظهور الهی موعود تمام انبیا باشند. . . . . . . الله اعلم

3-اثبات الهدی اثر شیخ حر عاملی (م:1104ق)؛

11-امام حسن عسکری اثر احمد پاکتچی(تولد:1342ش)؛

13-البدایة والنهایةاثر اسماعیل بن عمر ابن کثیر(م:774ق)؛

20-تاریخ الامم‌و‌الملوک معروف به تاریخ طبری اثر محمدبن‌جریر طبری (م:310ق)؛

23-تحلیلی از زندگانی امام‌کاظم‌اثر باقر شریف قرشی (م:1433ق)؛

28-دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی اثر جمعی از نویسندگان به مدیریت سید محمدکاظم بجنوردی(تولد:1321ش)؛

33-الشجرة المبارکةاثر فخر رازی(م:606ق)؛

35-شرف‌نامه تاریخ مفصل کردستان اثر شرف‌الدین بدلیسی (م:1603ق)؛

39-الغارات، اثر ابراهیم بن محمد ثقفی(م:283ق)؛

40-الفصول المهمة فی معرفة الائمة اثر ابن صباغ مالکی(م:855ق)؛

42-اصول کافی اثر محمد بن یعقوب کلینی(م:329ق)؛

44-الکامل فی التاریخ اثر عزالدین ابن اثیر(م:قرن 7ق)؛

46-کشف‌الغمة فی معرفة‌الائمه اثر علی بن عیسی اربلی (م:692ق)؛

57-ینابیع المودة قندوزی.  

== پانویس ==

{{پانویس}}

[[رده:امامزادگان]]