امکان تفسیر و فهم‌پذیری قرآن (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

فیض کاشانی ایشان  با برغم انکه از او بعنوان یکی از شخصیت های برجسته اخباری یاد می شود در مساله امکان فهم پذیری قرآن دیدگاهش متفاوت از انان بوده و معتقد است که فهم قرآن منحصر به معصومین ع نبوده بلکه دیگران نیز به تناسب ظرفیت شان  می تواند از قرآن بهره گیرند . ایشان  معتقد است عدم جواز تفسیر قرآن  برای غیر معصومین مستلزم عدم جواز تفسیر کلام معصومین نیز بوده و در نتیجه قرآن و سنت از دسترس بشر خارج خواهد شد . ایشان در اثبات  جواز و امکان  تفسیر قرآن برای غیر معصومین به روایاتی نظیر: حدیث ثقلین و حدیث ، فإذا التبست علیکم الفتن کقطع اللیل المظلم فعلیکم بالقرآن ونیز احادیثی که مشتمل بر کلمات : القرآن هدى من الضلالة ، وتبیان من العمى ، واستقالة من العثرة ، ونور من الظلمة ، وضیاء من الأجداث ، وعصمة من الهلکة ، ورشد من الغوایة ، وبیان من الفتن ، وبلاغ من الدنیا إلى الآخرة ، وفیه کمال دینکم ، و ما عدل أحد من القرآن الا إلى النار می باشد استنادمی کند.  

کلمات قرآن بگونه ای است که اگاه به زبان عربی بخوبی می تواند معانی انرا درک نماید همانگونه که مخاطب بسیاری از ایات طوائف خاصی از مردم بوده و قرآن با انان در مسائل گوناگون تکلم و احتجاج می کند . بدیهی است مفهوم این مخاطبات ان است که انان معانی ایات را درک می کردند چون تکلم با افرادی که زبان قرآن را نمی فهمند بی معنا خواهد بود .   

ایاتی نظیر : ( أفلا یتدبرون القرآن أم على قلوب أقفالها )  ویقول : ( أفلا یتدبرون القرآن ولو کان من عند غیر الله لوجدوا فیه اختلافا کثیرا )  دلالت بر ضرورت تدبر در قرآن می کند. بدیهی است امر به تدبردر قرآن مبتنی بر ثبوت مدلول ومعانی ظاهری برای قرآن می باشد که با تدبر درانها ابهامات احتمالی اش بر طرف می‌گردد.   

ایشان در ابتدا ادله قائلین به مفهوم پذیری همه  ایات قرآن را بیان  نموده و در این راستا  نخست  به ذ کر ادله قرآنی می پردازد  . ایشان چهارده  ایه قرآن را که متکلمین در اثبات مدعای مذکور بدان استشهاد نموده اند اینچنین تبیین می کند :  

3 –طَبرانی در  المعجم الکبیر ، نقل می کند که پیامبر ص فرمود  : ( سُئلَتْ الیهود عن موسى ، فأکثروا فیه وزَادوا ونَقصوا ، حتّى کفروا به ، وإنّه سَتُفْشو عنّی أحادیث ، فما أتاکُم من حَدیثِی فاقرؤوا کتابَ الله فاعْتبروه ، فما وَافقَ کتابَ الله فأنا قُلتُه ، وما لم یُوافِق کتاب الله فلَم أقُله ) .  

فخر رازی در تفسیر الکبیر  تحت عنوان : الاحتجاج بالمعقول ، در بیان دلائل عقلی قائلین به فهم پذیری قرآن  سه  تقریر را مطرح می کند :   

تقریر اول : هرگاه تخاطب با دیگران  بگونه ای باشد که علم به  محتوای خطاب برای مخاطب ممکن نباشد. این امر بمعنای گفتگوکردن انسان با لغتی است که مخاطب بیگانه از ان بوده و مفهومی از ان درک نمی کند .  بدیهی است  چنین امری غیرمعقول خواهد بود .

عبدالرزاق در تفسیرش روایتی را از ابن عباس نقل می کند که او تفسیر قرآن را در چهار مرتبه قرار می داد :  

وللکل وصف ظاهر وباطن ، وحد ومطلع ، فالظاهر التلاوة ، والباطن الفهم ، ایشان درادامه به اقوال برخی از عالمان در زمینه مراتب گسترده فهم قرآن  اشاره نموده و از برخی انان نقل می کند که هر ایه ، ظرفیت 60 هزار برداشت را داراست و از برخی دیگر نقل می کند که قرآن مشتمل بر 77هزار نوع علم می باشد. .           

ایشان ‌ در الاتقان ضمن نقل‌ روایات ودیدگاه‌ عالمان‌ پیشین‌ در معنای ظاهر و باطن شش وجه را در این زمینه نقل می کند. ایشان در بین وجوه مطرح شده وجه ششم را موید به روایتی از ابن عباس می داند. گفتار ایشان در وجه ششم این است که  برخی می گویند : مراد از معنای ظاهر ی قرآن ،  تلاوه ظاهری و و مراد از باطن ، فهم و درک قرآن می باشد.   

ایشان در تایید این وجه به روایتی از ابن عباس استشهاد می کند:إن القرآن ذو شجون وفنون وظهور وبطون .... وظهر وبطن فظهره التلاوة وبطنه التأویل فجالسوا به العلماء وجانبوا به السفهاء –-   

سیوطی در الاتقان در روایتی از ابی درداءنقل می کند که فقاهت واقعی مبتنی بر ان است که به معانی ظاهری قرآن بسنده نکرده و انرا دارای وجوه و معانی گسترده بدانیم :   

ایشان در ادامه روایاتی را که بیانگر اشتمال قرآن بر معانی ظاهری و باطنی  می باشد نقل می کند که از جمله انها دو روایت ذیل می باشد :   

ایشان در کتاب"نظرات فی التصوف و الکرامات " نخست بخشی از گفتار متصوفه را در زمینه معانی باطنی قرآن و نیز روایاتی که در این باب وارد شده است بیان می کند. سپس به سبب تعدد معانی باطنی قرآن از منظر متصوفه پرداخته و از منظر انان می نویسد :