واصلیه: تفاوت میان نسخه‌ها

این اصل از اصول معروف واصل بن عطا و پیروانش می باشد. پیشینه این اصل به این موضوع باز می گردد که خوارج بر اساس اعتقادات خویش مرتکب گناه کبیره را کافر و مشرک می خواندند <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۱۲۲.</ref> مرجئه معتقد بودند که ایمان از عمل جدا است. بنا بر این، ارتکاب گناه کبیره به ایمان کاری ندارد.<ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۲.</ref>  

اما واصل بن عطا به عنوان بنیانگذار مکتب کلامی معتزله، نظریه دیگری را مطرح کرد. معتقد بود که ایمان مجموعه‌ای از ویژگی‌ها است و آن اعتقاد قلبی همراه با اقرار زبانی و عمل در ارکان و جوارح است. از طرف دیگر می‌گفت که بین اعتقاد از یک سو و ایمان و عمل از سوی دیگر تلازم وجود دارد. از این رو نمی‌توان به صرف این که کسی گناه کبیره انجام داده است، اما در قلبش ایمان دارد و اقرار هم می‌کند، چنین شخص کافر یا مومن باشد بلکه از نگاه واصل این شخص فاسق است. <ref>طوسی خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل، بیروت، نشر دارد الاضواء، سال 1985 میلادی، ص۴۰۳</ref> <ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسه، ص۸۶_ ۸۷.</ref>

بر اساس اعتقاد واصل بن عطا، عنوان [[نبوت]] به شکل امانت به کسی داده می شود که وفاء به آن و قبول و ثبات در این راه، از او مشاهده شود. بر این اساس، نبوت مسئله ای جبری نیست، زیرا خداوند در قرآن می فرماید: که خدا بهتز می‌داند که رسالتش را در کجا قرار دهد. <ref>سوره انعام، آیه 124</ref> بنا بر این، پیامبری انبیاء بر اساس این شیوه به آنان واگذار شده است. <ref>نشوان حمیری، حور العین، ص۲۶۴.</ref>     

واصل بن عطا مطابق با مشی خاص معتزلی اش، معتقد بود که خداوند حکیم و عادل است و هیچ ظلم و فعلی که متصف به شر باشد از او صادر نمی‌شود. می‌گفت که محال است خداوند بندگانش را به انجام فعلی وادار کند و آن گاه خود خلافش را اراده کند. واصل بن عطا معتقد بود که انسان فاعل خیر و شر است. مومن و کافر می شود. اطاعت و معصیت از او سر می زند. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۶۱.</ref> او می‌گفت خداوند هیچ بنده ای را مجبور نمی کند که مرتکب شر یا ظلمی شود. <ref>شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۴۷.</ref>

بلکه می‌گفت که خداوند فعل اصلح را برای بنده اش تدبیر می کند. او معتقد بود که انسان دارای اختیار و اراده آزاد است.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، مصر، تحقیق عبدالکریم عثمان، سال 1972 میلادی، ص۱۳۴</ref>