۸۷٬۸۶۱
ویرایش
تاریخچه دانش انساب از منظر اسلام و مسلمانان (مقاله) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۷ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۱:۵۷
، ۷ مهٔ ۲۰۲۲جایگزینی متن - '¬' به ''
جز (جایگزینی متن - 'کتاب ها' به 'کتاب‌ها') |
جز (جایگزینی متن - '¬' به '') |
||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
در دوره ی عباسی وضعیت جدیدی به وجود آمد که به انتقال انساب از روایت ، به تدوین منجر شد که مهمترین شاخص این تحول ، گسترش سرزمین های اسلامی و اختلاط عربها با غیر عربها (مانند فارس ها، نصرانی ها و یهودی ها) که هر کدام کوشیدند تا در مقابل یکدیگر برای خود از طریق تدوین کتابهایی در انساب ومفاخر، مجد و عظمت خود را به رخ یکدیگر بکشند. | در دوره ی عباسی وضعیت جدیدی به وجود آمد که به انتقال انساب از روایت ، به تدوین منجر شد که مهمترین شاخص این تحول ، گسترش سرزمین های اسلامی و اختلاط عربها با غیر عربها (مانند فارس ها، نصرانی ها و یهودی ها) که هر کدام کوشیدند تا در مقابل یکدیگر برای خود از طریق تدوین کتابهایی در انساب ومفاخر، مجد و عظمت خود را به رخ یکدیگر بکشند. | ||
انساب نگاری شیعیان، خود جزئی از کل انساب نگاری مسلمانان است که در حد بسیار، به ویژه در قرن های آغازین اسلام ، با انساب نگاری اهل سنت ، به واسطه جایگاه، عوامل رشد، کارکرد ها، روشها و اصطلاحات مشترک ، تفاوتی چندانی ندارد. | انساب نگاری شیعیان، خود جزئی از کل انساب نگاری مسلمانان است که در حد بسیار، به ویژه در قرن های آغازین اسلام ، با انساب نگاری اهل سنت ، به واسطه جایگاه، عوامل رشد، کارکرد ها، روشها و اصطلاحات مشترک ، تفاوتی چندانی ندارد. | ||
شیعیان در طول تاریخ درتولید، نشر و تالیف مجموعه علوم اسلامی به دلیل پیروی از مکتب علمی اهل بیت (ع) جزو پیشتازان و مبتکران | شیعیان در طول تاریخ درتولید، نشر و تالیف مجموعه علوم اسلامی به دلیل پیروی از مکتب علمی اهل بیت (ع) جزو پیشتازان و مبتکران بوده‌اند و علم انساب یا نسب شناسی نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. از سده‌ی نخستین هجری افرادی مانند عقیل بن ابی‌طالب برادر امام علی (ع) و ابن عباس را می‌توان از مبرزترین و مهمترین نسب شناسان در قرن اول اسلامى‌دانست که در تشیع آنان تردیدی وجود ندارد. شیعیان در علم انساب نقش مهمی را در سده های بعدی ایفا. نموده‌اند و با استفاده از ابداعاتی همچون: بهره‌گیری از منابع شفاهی مانند نقل قول‌ها از نخستین نسب شناسان و دیدارها و گفت‌وگو با علمای مطلع و بزرگان قبایل و استفاده از کتیبه‌ها و سنگ مزارها به غنای این علم افزودند که در این میان می‌توان به آثار عالم نسب‌شناس شیعی هشام بن محمد بن سائب کلبی (204 ق) که دارای ویژگیهای فوق بوده اشاره کرد. او دانش انساب را از پدرش محمد بن سائب کلبی (146 ق) که از اصحاب امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق (ع) بوده است فراگرفت و در این زمینه آثار فراوانی همچون «النسب الکبیر(الجمهرة) » و «انساب معد و الیمن الکبیر» به رشته تحریر درآورد. از ایشان سیزده اثر در موضوع انساب ذکر شده است. او در نسب‌نگاری دارای سبکی خاص بوده که مورد اقتباس نسب‌شناسان در قرون بعدی قرار گرفته و تأثیر مهمی در علم نسب‌شناسی با سبک شجره نگاری قبیله‌ای و به شکل مبسوط گذاشته است. او مبدع شناسایی نژاد حیوانات نیز بود و در این باب کتابی با نام «انساب الخیل» یا «نژاد اسب ها» دارد؛ و نشان‌دهنده تأثیر این حیوان در زندگی اعراب بوده است. | ||
دانشمندان شیعه علاوه بر حفظ، گسترش و انتقال این علم به | دانشمندان شیعه علاوه بر حفظ، گسترش و انتقال این علم به دوره‌های بعد، اهتمام ویژه‌ای به حفظ نسب سادات داشته و آن را از خطر فراموشی نجات داده‌اند. | ||
تأسیس مراکز تخصصی معروف به « دارالنقابه» ها و عهده داری سمت «نقابة الطالبیین» توسط دانشمندان و بزرگانی از سادات همچون ابواحمد حسین بن موسی موسوی پدر شریفین سید مرتضی و سید رضی از جمله این | تأسیس مراکز تخصصی معروف به « دارالنقابه» ها و عهده داری سمت «نقابة الطالبیین» توسط دانشمندان و بزرگانی از سادات همچون ابواحمد حسین بن موسی موسوی پدر شریفین سید مرتضی و سید رضی از جمله این تلاش‌ها است. هدف از تشکیل دارالنقابه ها این بود که تکفل و نظارت بر امور سادات، در دست غیر سادات نباشد. لذا نقبای سادات خود از سادات بوده و جهت حفظ انساب سادات خود هم نسب شناس بوده‌اند و یا نسّابانی چیره دست را در اختیار داشته اند تا از نسب سادات در منطقه خود مطلع باشند و بتوانند به ایشان به درستی رسیدگی نمایند. | ||
در مورد تاریخ نقابت نیز اولین نقیب که به شکل رسمی و با حکم حکومت وقت تشکیلات نقابت را ایجاد | در مورد تاریخ نقابت نیز اولین نقیب که به شکل رسمی و با حکم حکومت وقت تشکیلات نقابت را ایجاد می‌کند ابوعبدالله حسین بن احمد محدث - از نوادگان زید شهید رحمة الله علیه - می‌باشد. او به سال (251هـ) به حکم مستعین عباسی بنیان نقابت را به شکل نهادی سازمان یافته تشکیل می‌دهد. درحالی که کتب رجال و حدیث از نقبای دیگری قبل از این تاریخ نیز نام برده اند. | ||
کلید واژه: | کلید واژه: | ||
دوران اموی و عباسی، نسابه های شیعیان ، علم انساب، عقیل بن ابی‌طالب، هشام بن محمد بن سائب کلبی، دار النقابه، حفظ نسب سادات، ابوعبدالله حسین بن احمد محدث | دوران اموی و عباسی، نسابه های شیعیان ، علم انساب، عقیل بن ابی‌طالب، هشام بن محمد بن سائب کلبی، دار النقابه، حفظ نسب سادات، ابوعبدالله حسین بن احمد محدث | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
1- ایمان به پیامبر خاتم(ص) منوط به شناخت ایشان است و یکی از روش‌های این شناخت از طریق علم انساب صورت نمی‌گیرد. | 1- ایمان به پیامبر خاتم(ص) منوط به شناخت ایشان است و یکی از روش‌های این شناخت از طریق علم انساب صورت نمی‌گیرد. | ||
2- مشروعیت امامت اهل بیت رسالت ؛باتوجه به تعیین آنان ازطرف خاتم پیامبران(ص). | 2- مشروعیت امامت اهل بیت رسالت ؛باتوجه به تعیین آنان ازطرف خاتم پیامبران(ص). | ||
3- شناخت مردم از | 3- شناخت مردم از یک‌دیگربراساس شناخت خاندانها وعشایر وقبایل . | ||
4- اهمیّت شناخت همسر لایق،<ref>نجفی، محمد جواد، نسب شناسی در دوره اسلامی، ماهنامه تاریخ اسلام، شماره 13 و عالمی، محمد جواد، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، صص 69 و70.</ref> باتوجه به ویژگیهای اخلاقی وجسمی وروحی خاندانها . | 4- اهمیّت شناخت همسر لایق،<ref>نجفی، محمد جواد، نسب شناسی در دوره اسلامی، ماهنامه تاریخ اسلام، شماره 13 و عالمی، محمد جواد، انساب نگاری شیعه تا پایان قرن هفتم هجری، صص 69 و70.</ref> باتوجه به ویژگیهای اخلاقی وجسمی وروحی خاندانها . | ||
در اسلام معیار تفاخر به حسب و نسب _که در اعراب متداول بود_ تاحدودی تغییر کرد و موضوع قرابت نسبی به خاندان رسالت اهمیت ویژه ای یافت که این خود عاملی در جهت تدوین کتب انساب طالبیین در قرن سوم به بعد شد و این خود گواهی بر جایگاه خاص این موضوع نزد مسلمانان است. و با گسترش دایره نقابت در دورترین نقاط جهان اسلام علم انساب آل ابی‌طالب نیز به شکوفایی بیشتری دست یافت. | در اسلام معیار تفاخر به حسب و نسب _که در اعراب متداول بود_ تاحدودی تغییر کرد و موضوع قرابت نسبی به خاندان رسالت اهمیت ویژه ای یافت که این خود عاملی در جهت تدوین کتب انساب طالبیین در قرن سوم به بعد شد و این خود گواهی بر جایگاه خاص این موضوع نزد مسلمانان است. و با گسترش دایره نقابت در دورترین نقاط جهان اسلام علم انساب آل ابی‌طالب نیز به شکوفایی بیشتری دست یافت. | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
انساب نگاران شیعه در استفاده از منابع انساب نگاری عمومی پیشقدم و از منابع متنوع تری نیز بهره برده اند.<ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،صص96 و 97 .</ref> | انساب نگاران شیعه در استفاده از منابع انساب نگاری عمومی پیشقدم و از منابع متنوع تری نیز بهره برده اند.<ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،صص96 و 97 .</ref> | ||
به شهادت مورخان معتبر اولین نسب نگار مسلمان ابونصر محمد بن سائب کلبی (146ق)-ازاصحاب صادقین(علیهماالسلام) - بوده است. <ref>طوسی،محمد بن حسن ،رجال الطوسی،صص145و284 و تهرانی، آقا بزرگ ،الذریعه الی تصانیف الشیعۀ،ج 2،ص370.</ref>البته کتابی به نام او ثبت نشده بلکه فرزندش هشام (205ق) اعلم علمای انساب درعصرخود <ref>سیدحسن صدرفرموده:هشام بن محمدسائب کلبی امام علماءالنسب والاخبار والسیر والاثار اعلم علماءعصره فی کل ذلک. صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص۲۳۷.</ref> دانش پدر را ثبت و ضبط نموده است که نجاشی او را شیعه مذهب می داند<ref>نجاشی،ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی،ص434،شماره1166</ref> در تاثیر او بر علم انساب همین بس که پیشگامی او با دیگر علمای پیشقدم این علم قابل مقایسه نیست .علمای اهل سنت نیز برای بی بهره نماندن از اطلاعات ابن کلبی کتاب ابن سلام را تلخیص کتاب ابن کلبی دانسته و کتاب النسب او را مورد اعتماد خود می‌دانند<ref>.ابن سلام، ابوعبید قاسم،کتاب النسب، ص 9</ref> از این رو کتب و نظریات ابن کلبی به واسطه ابن سلام در کتاب‌های التبیین فی انساب القرشیین ازابن قدامه(620ق) <ref>ابن قدامه ،موفق الدین ابومحمد عبدالله بن احمد، تبیین فی انساب القرشیین، ص 84</ref> نهایة الارب فی معرفة انساب العرب و قلائد الجمان فی التعریف بقبائل الزمان از قلقشندی(821ق) الاصابة فی تمییز الصحابة از ابن حجر عسقلانی(852ق) - <ref>همان،صفحه28</ref> راه یافته و تاثیرات مهمی را بر جای گذارده است. | به شهادت مورخان معتبر اولین نسب نگار مسلمان ابونصر محمد بن سائب کلبی (146ق)-ازاصحاب صادقین(علیهماالسلام) - بوده است. <ref>طوسی،محمد بن حسن ،رجال الطوسی،صص145و284 و تهرانی، آقا بزرگ ،الذریعه الی تصانیف الشیعۀ،ج 2،ص370.</ref>البته کتابی به نام او ثبت نشده بلکه فرزندش هشام (205ق) اعلم علمای انساب درعصرخود <ref>سیدحسن صدرفرموده:هشام بن محمدسائب کلبی امام علماءالنسب والاخبار والسیر والاثار اعلم علماءعصره فی کل ذلک. صدر، سید حسن، تاسیس الشیعة لعلوم الاسلام، ص۲۳۷.</ref> دانش پدر را ثبت و ضبط نموده است که نجاشی او را شیعه مذهب می داند<ref>نجاشی،ابوالعباس احمد بن علی، رجال النجاشی،ص434،شماره1166</ref> در تاثیر او بر علم انساب همین بس که پیشگامی او با دیگر علمای پیشقدم این علم قابل مقایسه نیست .علمای اهل سنت نیز برای بی بهره نماندن از اطلاعات ابن کلبی کتاب ابن سلام را تلخیص کتاب ابن کلبی دانسته و کتاب النسب او را مورد اعتماد خود می‌دانند<ref>.ابن سلام، ابوعبید قاسم،کتاب النسب، ص 9</ref> از این رو کتب و نظریات ابن کلبی به واسطه ابن سلام در کتاب‌های التبیین فی انساب القرشیین ازابن قدامه(620ق) <ref>ابن قدامه ،موفق الدین ابومحمد عبدالله بن احمد، تبیین فی انساب القرشیین، ص 84</ref> نهایة الارب فی معرفة انساب العرب و قلائد الجمان فی التعریف بقبائل الزمان از قلقشندی(821ق) الاصابة فی تمییز الصحابة از ابن حجر عسقلانی(852ق) - <ref>همان،صفحه28</ref> راه یافته و تاثیرات مهمی را بر جای گذارده است. | ||
بنابراین می‌توان گفت دیدگاه های ابن کلبی با واسطه یا بی واسطه به آثار تاریخی و نسب شناسانه بعد از خود راه یافته و تاثیرات انکار ناپذیر و مهمی‌داشته است و کسانی که در قرون بعدی وارد علم انساب | بنابراین می‌توان گفت دیدگاه های ابن کلبی با واسطه یا بی واسطه به آثار تاریخی و نسب شناسانه بعد از خود راه یافته و تاثیرات انکار ناپذیر و مهمی‌داشته است و کسانی که در قرون بعدی وارد علم انساب شده‌اند هر کدام به نوعی وام دار او دانسته شده‌اند. <ref>عالمی، سید محمد رضا، انساب نگاری شیعه،ص96</ref> | ||
نسب شناسی خاص ذریه پیامبر اکرم ’ (سادات) و نقش شیعیان در حفظ وگسترش این دانش | نسب شناسی خاص ذریه پیامبر اکرم ’ (سادات) و نقش شیعیان در حفظ وگسترش این دانش | ||