نواب اربعه: تفاوت میان نسخه‌ها

نايبان خاص<ref>در آن روزگار، به جاى «نيابت» و «نواب» بيشتر تعبير «سفارت» و «سفرأ» به كار برده میشد.</ref>[[حضرت مهدى]] در دوران غيبت صغرى، چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پيشين و از علماى پارسا و بزرگ [[شيعه]] بودند كه «نوّاب اربعه» ناميده شده‏اند. اينان به ترتيب زمانى عبارت بودند از:

# ابو عَمرو عثمان بن سعيد عَمرى،

# ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد عَمرى،

# ابوالقاسم حسين بن روح نوبختى،

البته [[امام زمان(عج)]] وكلاى ديگرى نيز در مناطق مختلف مانند: [[بغداد]]، [[كوفه]]، [[اهواز]]، [[همدان]]، [[قم]]، [[رى]]، [[آذربايجان]]، [[نيشابور]] و... داشت كه يا به وسيله اين چهار نفر، كه در رأس سلسله مراتب وكلاى امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت میرساندند<ref>چنانكه طبق نقل شيخ طوسى، حدود ده نفر در بغداد به نمايندگى از طرف محمد بن عثمان فعاليّت میكردند (الغيبة، ص 225).</ref> و از سوى امام در مورد آنان «توقيع» هايى<ref>توقيع به معناى حاشيه نويسى است و در اصطلاح علماى شيعه به نامه‏ها و فرمانهايى كه در زمان غيبت صغرى از طرف امام به شيعيان میرسيده توقيع گفته میشود.</ref> صادر می‌شده است<ref> صدر، المهدى،، ص .189.</ref>. و يا - آن گونه كه بعضى از محققان احتمال داده‏اند - سفارت و وكالت اين چهار نفر، وكالتى عامّ و مطلق بوده ولى ديگران در موارد خاصى وكالت و نيابت داشته‏‌اند.<ref> امين، سيد محسن، أعيان الشيعة، ج 2، ص .48.</ref>. مانند:

محمد بن جعفر اسدى، احمد بن اسحاق اشعرى قمى، ابراهيم بن محمد همدانى، احمد بن حمزة بن اليسع<ref>طوسى،، الغيبة، ص 257، .258</ref>، محمد بن ابراهيم بن مهزيار<ref>كلينى،، اصول كافى،، ج 1، ص 518، ح .5.</ref>، حاجز بن يزيد، محمد بن صالح<ref>كلينى، همان كتاب، ص 521، ح 14 و .15.</ref>، ابو هاشم داود بن قاسم جعفرى، محمد بن على بن بلال، عمر اهوازى، و ابو محمد و جنائى<ref>طبرسى،، اًعلام الورى، ص .444.</ref>.

=ابو عَمرو عثمان بن سعيد عَمرى=

عثمان بن سعيد از [[قبيله بنى اسد]] بود و به مناسبت سكونت در شهر [[سامرا]]، «عسكرى» نيز ناميده مى‌شد. در محافل [[شيعه]] از او به نام «سمّان» (= روغن فروش) ياد مى‌‏شد، زيرا به منظور استتار فعاليتهاى سياسى، روغن فروشى میكرد و اموال متعلق به امام را، كه شيعيان به وى تحويل میدادند، در ظرفهاى روغن قرار داده به محضر امام عسكرى میرساند<ref>طوسى،، الغيبة، تهران، مكتبة نينوى الحديثة ص .214.</ref>. او مورد اعتماد و احترام عموم شيعيان بود<ref>طوسى، همان كتاب، ص 216.</ref>. گفتنى است كه عثمان بن سعيد قبلاً نيز از وكلا و ياران مورد اعتماد [[حضرت هادى]] و حضرت عسكرى(ع) بوده است. «احمد بن اسحاق» كه خود از بزرگان شيعه میباشد، میگويد:

روزى به محضر [[امام هادى]] رسيدم و عرض كردم: من گاهى غايب و گاهى (در اينجا) حاضر و وقتى هم كه حاضرم هميشه نمیتوانم به محضر شما برسم. سخن چه كسى را بپذيرم و از چه كسى فرمان ببرم؟

امام فرمود: «اين ابو عَمرو (عثمان بن سعيد عَمرى)، فردى امين و مورد اطمينان من است، آنچه به شما بگويد، از جانب من میگويد و آنچه به شما برساند، از طرف من میرساند».

احمد بن اسحاق میگويد: پس از رحلت [[امام هادى(ع)]] روزى به حضور امام عسكرى(ع) شرفياب شدم و همان سؤال را تكرار كردم.

حضرت مانند پدرش فرمود: اين ابو عَمرو مورد اعتماد و اطمينان امام پيشين، و نيز طرف اطمينان من در زندگى و پس از مرگ من است. آنچه به شما بگويد از جانب من میگويد و آنچه به شما برساند از طرف من میرساند<ref>طوسى،، الغيبة، ص 215.</ref>.

پس از رحلت امام عسكرى، مراسم تغسيل و تكفين و خاكسپارى آن حضرت را، در ظاهر، عثمان بن سعدى انجام داد<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .216.</ref>. نيز همو بود كه روزى در حضور جمعى از شيعيان به فرمان امام عسكرى(ع) و به نمايندگى از طرف آن حضرت، اموالى را كه گروهى از شيعيان [[يمن]] اورده بودند، از آنان تحويل گرفت و امام در برابر اظهارات حاضران مبنى بر اينكه با اين اقدام حضرت، اعتماد و احترامشان نسبت به عثمان بن سعيد افزايش يافته است، فرمود: گواه باشيد كه عثمان بن سعيد وكيل من است، و پسرش محمد نيز، وكيل پسرم مهدى خواهد بود<ref> طوسى،، همان كتاب، ص ..216</ref>. همچنين، در پايان ديدار چهل نفر از شيعيان با حضرت مهدى كه شرح آن در اوائل اين بخش گذشت - حضرت خطاب به حاضران فرمود:

آنچه عثمان (بن سعيد) میگويد، از او بپذيريد، مطيع فرمان او باشيد، سخنان او را بپذيريد، او نماينده امام شماست و اختيار با اوست<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .217.</ref>.

تاريخ وفات عثمان بن سعيد روشن نيست. برخى احتمال داده‏اند او بين سالهاى 260 - 267 در گذشته باشد و برخى ديگر فوت او را در سال 280 دانسته‌‏اند<ref>دكتر حسين، جاسم، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم، ترجمه دكتر سيد محمد تقى آيت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، 1367 هـ. ش، ص 155 و .156.</ref>.

=محمد بن عثمان بن سعيد عَمرى=

محمد بن عثمان نيز همچون پدر، از بزرگان شيعه و از نظر تقوا و عدالت و بزرگوارى مورد قبول و احترام شيعيان<ref>دكتر حسين، جاسم، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم، ترجمه دكتر سيد محمد تقى آيت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امير كبير، 1367 هـ. ش، ص 155 و .156</ref> و از ياران مورد اعتماد [[امام عسكرى(ع)]] بود، چنانكه حضرت در پاسخ شؤال «احمد بن اسحاق» كه به چه كسى مراجعه كند؟ فرمود: عَمرى (عثمان بن سعيد)، و پسرش، هر دو، امين و مورد اعتماد هستند، آنچه به تو برسانند، از جانب من مى‏رسانند، و آنچه به تو بگويند از طرف من مى‏گويند. سخنان آنان را بشنو از آنان پيروى كن، زيرا اين دو تن مورد اعتماد و امين منند<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .221</ref>.

پس از درگذشت عثمان، از جانب امام غايب توقيعى مبنى بر تسليت وفات او و اعلام نيابت فرزندش «محمد» صادر شد<ref> طوسى،، همان كتاب، ص .219</ref>.

«عبد الله بن جعفر حِميَرى» مى‏گويد: وقتى كه عثمان بن سعيد در گذشت، نامه‏اى با هما خطى كه قبلاً امام با آن با ما مكاتبه مى‏كرد، براى ما آمد كه در آن ابو جعفر (محمد بن عثمان بن سعيد) به جاى پدر منصوب شده بود<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 219 - .220</ref>.

همچنين اما، ضمن توقيعى در پاسخ سؤالات «اسحاق بن يعقوب»، چنين نوشت: خداوند از عثمان بن سعيد و پدرش، كه قبلاً مى‏زيست، راضى و خشنود باشد. او مورد وثوق و اعتماد من، و نوشته او نوشته من است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 220 - بحار الأنوار، ج 51، ص .349</ref>.

ابو جعفر تأليفاتى در فقه داشته است كه پس از وفاتش، به دست حسين بن روح، سومين نايب امام (و يا به دست ابو الحسن سمرى، نايب چهارم) رسيده است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 220 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 350 - طبرسى اًعلام الورى، الطبعة الثالثة، ص 452 - على بن عيسى اربلى،، كشف الغمة، تبريز، مكتبة بنى هاشمى،، 1381 هـ. ق، ج 3، ص .322</ref>.

محمد بن عثمان، حدود چهل سال عهده دار سفارت و وكالت امام زمان بود و در طول اين مدّت، وكلاى محلّى و منطقه‏اى را سازماندهى و بر فعاليتشان نظارت مى‏كرد و به اداره امور شيعيان اشتغال داشت. توقيع‏هاى متعددى از ناحيه امام صادر، و توسط او به ديگران رسيد. او سرانجام در سال 304 يا 305 درگذشت<ref>طوسى، الغيبة، ص .221</ref>.

او پيش از مرگ، از تاريخ وفات خود خبر داد، و دقيقاً در همان تاريخى كه گفته بود، در گذشت<ref> طوسى، الغيبة، ص 222 - بحار الأنوار، ج 51، ص .351</ref>.

=ابو القاسم حسين بن روح نوبختى=

در روزهاى آخر عمر ابو‌جعفر، گروهى از بزرگان شيعه نزد او رفتند. او گفت: چنانچه از دنيا رفتم، به امر امام، جنشين من و نايب امام «ابو القاسم حسين بن روح نوبختى» خواهد بود. به او مراجعه كنيد و در كارهايتان به او اعتماد نماييد<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 226 و 227 - بحار الأنوار، ج 51، ص .355.</ref>.

حسين بن روح، از دستياران نزديك نايب دوم بود و عَمرى از مدتها پيش، براى تثبيت امر نيابت او زمينه سازى مى‏كرد و شيعيان را جهت تحويل اموال، به او ارجاع مى‏داد و او، رابط بين عثمان بن سعيد و شيعيان بود<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 224 و 225 و .227.</ref>.

حسين بن روح، كتابى در [[فقه]] [[شيعه]] به نام «التأديب» تأليف كرده بود. آن را جهت اظهار نظر، نزد فقهاى قم فرستاد. آنان پس از بررسى، در پاسخ نوشتند، جز در يك مسئله، همگى مطابق فتاواى فقهاى شيعه است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .240.</ref>. بعضى از معاصرين او، عقل و هوش و درايت وى را تحسين كرده و مى‏گفتند: به تصديق موافق و مخالف، حسين بن روح از عاقلترين مردم روزگار است<ref>مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 356، ور.ك به: طوسى،، همان كتاب، ص .236</ref>. نوبختى در دوران حكومت «مقتدر»، خليفه عباسى، به خدت پنج سال به زندان افتاد و در سال 317 آزاد شد<ref>دكتر حسين، جاسم، تاريخ سياسى غيبت امام دوازدهم، چاپ اوّل، تهران، انتشارات امير كبير، 1367 هـ. ش، ص .199</ref>. و سرانجام، بعد از بيست و يك سال فعاليّت و سفارت، در سال 326 چشم از جهان فرو بست<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .238</ref>.

=ابو الحسن على بن محمد سَمَرى<ref>سَيمَرى و صَيٌمَرى نيز گفته شده است (صدر، محمد، تاريخ الغيبة الصغرى، ط 1، بيروت دار التعارف للمطبوعات، 1392 هـ. ق، ص 412).</ref>=

به فرمان امام عصر (ع) وبا [[وصيت]] و معرفى نوبختى، پس از حسين بن روح، على بن محمد سمرى منصب نيابت خاص و اداره امور شيعيان را عهده دار گرديد<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .442</ref>. سمرى از اصحاب و ياران امام عسكرى(ع) بوده است<ref>صدر، همان كتاب ص .412</ref>. او تا سال 329 كه ديده از جهان فرو بست، مسئوليت نيابت و وكالت خاص را به عهده داشت.  

چند روز پيش از وفات او توقيعى از ناحيه امام به اين مضمون خطاب به وى صادر شد:

اى على بن محمد سمرى! خداوند در سوك فقدان تو پاداشى بزرگ به برادرانت عطا كند. تو تا شش روز ديگر از دنيا خواهى رفت. كارهايت را مرتب كن و هيچ كس را به جانشينى خويش مگمار. دوران غيبت كامل فرا رسيده است و من جز با اجازه [[خداوند]] متعال [[ظهور]] نخواهم كرد و ظهور من پس از گذشت مدتى طولانى و قساوت دلها و پر شدن زمين ازستم خواهد بود. افرادى نزد [[شيعيان]] من مدّعى مشاهده من (ارتباط با من به عنوان نايب خاص) خواهند شد. آگاه باشيد كه هر كس پيش از خروج [[سفيانى]] و «صيحه آسمانى»<ref> چنانكه در بحث علائم ظهور گفته شده، قيام شخصى به نام سفيانى و صداى آسمانى از علامتهايى هستند كه در آستانه ظهور امام رخ خواهد داد.</ref> چنين ادعايى بكند، دروغگو و افترا زننده است و هيچ حركت و نيرويى جز به خداوند عظيم نيست<ref>طوسى،، الغيبة، ص 242 و 243 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 361 - طبرسى،، همان كتاب، ص 445 - صدر.</ref>.  

در ششمين روز پس از صدور توقيع، ابو الحسن سمرى از دنيا رفت<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .243</ref>. پيش از مرگش از وى پرسيدند: نايب بعد از تو كيست؟ پاسخ داد: اجازه ندارم كسى را معرفى كنم<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .242 </ref>. با در گذشت ابو الحسن سمرى دوره جديدى در تاريخ شيعه آغاز گرديد كه به دوران غيبت كبرى معروف است.

[https://www.pasokh.org/fa/Article/View/4111/ برگرفته از رسایت نواب اربعه در غيبت صغري - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://www.pasokh.org]