ابوالولید محمد بن‌ احمد قرطبی‌: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابوالولید محمد بن احمد قرطبى''' (450-11 ذیقعده 520ق /1058- 28 نوامبر 1126) قاضى و فقیه [[مذهب مالکی|مالکی]] است که برای تمایز از نوه نامدارش از او به ابن رشد الجد و ابن رشد الاکبر نیز یاد مى‌شود.

برخى از برجسته ترین اساتید او عبارتند از:  

*ابوجعفر احمد بن رزق، فقیه قرطبه که نقش بسزایى در شکل‌گیری شخصیت فقهى و طریقه علمى او داشته است.

*ابوعبدالله محمد بن خیره، معروف به ابن ابى العافیة جوهری

*ابوعلى حسین بن محمد غسانى، معروف به جیانى.

*ابوالعباس احمد بن عمر عذری، معروف به دلائى نیز بدو اجازه روایت داده و ابن رشد تصانیف او را روایت کرده است <ref>ابن رشد، البیان، 1/31؛ قاضى عیاض، الغنیة، 55، 228</ref>.

*قاضى عیاض،

*ابومروان عبدالمک ابن مسرة یحصبى،

*ابوالحسن على بن عبدالله انصاری، معروف به ابن النعمة

*ابوالولید ابن الدباغ <ref>ابن رشد، فتاوی، 3/1521؛ قاضى عیاض، همان، 55؛ ابن بشکوال، 2/576؛ ابن ابار، المعجم، 155؛ همو، التکملة، 2/506؛ ابن زبیر، 207</ref>.

ابن رشد در جمادی الاول 511ق/اوت 1117م از سوی امیر مرابطى ابوالحسن على بن یوسف بن تاشفین به مقام قضا گمارده شد، ولى پس از 4 سال که به این کار اشتغال داشت به گفته خود از بیم آنکه نتواند کتاب البیان والتحصیل را به پایان برد، از مقام خود استعفا کرد. قاضى عیاض <ref> الغنیة، 54</ref> علت دیگر استعفای وی را وجود تشنج عمومى دانسته است. عنان در عصر المرابطین <ref>ص 82</ref> این تشنجات را قیامى ضد مرابطون به شمار آورده و به نقل از یکى از نسخه‌های خطى البیان المغرب ابن عذاری از ارتباط شخص ابن رشد با این واقعه خبر داده است.  

ابن سعید <ref>1/105</ref> ابن رشد را قاضى القضات نیز دانسته است. مُوید این گفته شعری از ابومحمد کلاعى جیانى است که مقری در نفح الطیب <ref>6/88</ref> آن را نقل کرده است. ذهبى <ref> العبر، 2/414</ref> علاوه بر این او را مفتى قرطبه خوانده است. ابن قاضى مکناسى <ref>جذوة الاقتباس، 1/255</ref> از ورود ابن رشد به [[فاس]] و نیز تدریس در آن شهر سخن گفته است.

در پى حمله آلفونسو در 519ق /1125م که به ترغیب و همدستى مسیحیان ساکن [[اندلس]] صورت گرفت و حکمران وقت، تمیم برادر ابن تاشفین در مقابله با او کوتاهى و سستى به خرج داد، ابن رشد برای دیدار با امیر و مطلع ساختن او از اوضاع <ref>نک: ابن عذاری، 4/72؛ عنان، نهایة الاندلس، 68</ref>. در 3 ربیع الاول 520 عازم [[مغرب]] شد <ref>ابن رشد، فتاوی، 3/1521</ref> و در ملاقات با امیر خواستار تنبیه و تبعید معاهدین مسیحى و برکناری تمیم گردید و امیر بر وفق نظر او به تبعید آنان پرداخت و تمیم را بر کنار نمود، یا تمیم خود در همین دوران درگذشت و کار به عزل او نینجامید. ابن رشد در همین سفر پیشنهاد تسویر (دیوارکشى ) [[مراکش]] را جهت حفظ امنیت آن در برابر حمله دشمنان، از جمله ابن تومرت، عرضه کرد و امیر آن را پذیرفت <ref>ابن عذاری، 4/72-73؛ ابن خطیب، 1/113-114؛ الحلل الموشیة، 90، 97- 98</ref>.

ابن رشد پس از حصول مقصود، به قرطبه بازگشت، ولى در همان اوان ورود به قرطبه در بستر بیماری افتاد و پس از 4 ماه و 19 روز درگذشت. پسرش ابوالقاسم احمد بر او نماز گزارد و در مقبره عباس در شرق قرطبه در آرامگاه اسلاف خود به خاک سپرده شد <ref>ابن وزان، 3/1524- 1525</ref>.

بررسى آثار چاپ شده ابن رشد و آنچه در وصف وی گفته‌اند، اهمیت او را در فقه مالکی نشان مى‌دهد. مراکشى <ref>2/357</ref> نقل کرده است که در مذهب مالک اثری چون البیان والتحصیل والمقدمات ابن رشد تألیف نشده است. همو مى افزاید که [[ابن اثیر]] در جامع الاصول او را از مجددین رأس سده پنجم در مراکش دانسته است <ref>قس: ابن اثیر، 12/222-223 که در نسخه آن افتادگى وجود دارد</ref>. فتاوی او خصوصاً از آن جهت که سیمایى از اوضاع اجتماعى، اقتصادی مغرب اسلامى (اعم از اندلس و مراکش تحت نفوذ مرابطون ) را نشان مى‌دهد، قابل توجه و بررسى است. تلقى او از جهاد و فتوا به افضلیت آن از [[حج]] و جاری و دائمى دانستن حکم هجرت، مبین درگیری و حضور مستقیم او در حوادث و اوضاع پرتلاطم آن روزگار است <ref>نک: ابن رشد، المقدمات، جم؛ ناصری، 7/8</ref>.

===آثار چاپى===

*البیان والتحصیل که اسم کامل آن بنا به تحقیق حجى <ref>1/5 -7</ref> البیان والتحصیل والشرح والتوجیه والتعلیل فى مسائل المستخرجة است که شرحى مفصل بر المستخرجة من الاسمعة معروف به عُتبیة اثر محمد بن احمد عتبى قرطبى <ref>د 255ق /869م </ref> است. این شرح در مدت 12 سال نوشته شده و در ربیع الاخر 517/ ژوئن 1122 به پایان رسیده است. البیان والتحصیل در خلال سالهای 1404-1407ق /1984-1987م در 20 مجلد در [[بیروت]] به چاپ رسیده که دو مجلد آخر آن شامل فهارس کتاب است. ابن قاضى مکناسى <ref> درة الحجال، 3/208</ref> از تألیف یک برنامج توسط ابوعمرو عثمان بن على بن دعمون غرناطى برای این کتاب خبر داده است. محمد بن ابى القاسم مشذالى مفتى و خطیب بجایه نیز این اثر را تلخیص نموده است <ref>[[بابا تنبکتى]]، 314</ref>.

*المقدمات که اسم کامل آن به تسمیه ابن رشد <ref> المقدمات، 1/10</ref> عبارت است از کتاب المقدمات الممهّدات لبناء ما اقتضته رسوم المدونة من الاحکام الشرعیان والتحصیلات المحکمات لامهات مسائلها المشکلات، مایه این کتاب که ابتدا در شرح المدونة و به هنگام مذاکره و مناظره ابن رشد با مالکیان دیگر فراهم آمده بود <ref>همان، 1/9</ref> پس از درخواست همراهان مبنى بر تمهید مقدمهای در اول هر یک از بخشهای البیان، مقدمهای بر آن گشت و چنانکه خود گفته است در هر دو کتاب از نظر سبک پیرو استادش ابن رزق است <ref> البیان، 1/31-32</ref>.محمدبن سعیدرعینى آن را مختصر کرده است <ref>باباتنبکتى، 272</ref>. ابوعبدالله محمد بن خلف انصاری معروف به ابن الالبیری نیز اثری با عنوان الرد على ابى الولید بن رشد فى مسألة الاستواء الواقعة له فى الجزء الاول من مقدماته تألیف کرده است <ref>ابن عبدالملک، 6/194؛ قس: ابن رشد، المقدمات، 1/21</ref>. المقدمات یک بار در 1325ق در [[قاهره]] بدون کتاب الجامع به چاپ رسید. الجامع من المقدمات جداگانه در 1985م در [[عمان]] چاپ شده است. این کتاب به صورت کامل نیز در 1408ق /1988م در بیروت به چاپ رسیده است.

*فتاوی که با عنوان المسائل یا النوازل از آن یاد شده <ref>نک: ابن بشکوال، 2/577؛ باباتنبکتى، 165</ref>. مجموعه فتاوای ابن رشد است که شاگرد او ابن وزان گرد آورده است. این کتاب در 1407ق /1987م در بیروت به چاپ رسیده است.

===آثار خطى===

*شرح المدونة یا مناهج التحصیل و نتائج لطائف التأویل على کشف اسرار المدونة. نسخهای از آن در کتابخانه قرویین فاس موجود است. رابطه این اثر با المقدمات قابل بررسى است.

*مختصر شرح معانى الآثار طحاوی <ref>خدیویه، 1/414</ref> این اثر توسط عبدالرحمان الرقعى به نظم درآمده است.

#ابن ابار، محمد، التکملة، به کوشش عزت عطار حسینى، قاهره، 1375ق / 1956م

#همو، المعجم فى اصحاب القاضى الامام ابى على الصدقى، مادرید، 1885م

#ابن اثیر، مجدالدین، جامع الاصول، به کوشش محمد حامد الفقى، قاهره، 1370ق

#ابن خطیب، محمد، الاحاطة، به کوشش محمد عبدالله عنان، قاهره، مکتبة الخانجى

#ابن رشد، محمد، البیان والتحصیل، به کوشش محمد حجى و دیگران، بیروت، 1407ق /1987م

#همو، الفتاوی، به کوشش مختار بن طاهر تلیلى، بیروت، 1987م

#همو، المقدمات الممهدات، به کوشش محمد حجى و سعید احمد اعراب، بیروت، 1408ق /1988م

#ابن سعید اندلسى، على، المغرب، به کوشش شوقى ضیف، قاهره، 1953م

#ابن عذاری مراکشى، احمد، البیان المغرب به کوشش احسان عباس، بیروت، 1967م

#ابن قاضى مکناسى، احمد، جذوة الاقتباس، رباط، 1972م

#باباتنکبتى، احمد، نیل الابتهاج، در حاشیة الدیباج المذهب ابن فرحون، قاهره، 1351ق

#حاجى خلیفه، کشف

#حجى، مقدمة البیان والتحصیل (نک: ابن رشد در همین مآخذ)

#ذهبى، محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط، بیروت، 1405ق /1985م

#همو، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونى زغلول، بیروت، 1405ق /1985م

#ضبى، احمد، بغیة الملتمس، قاهره، 1967م

#قاضى عیاض، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت و طرابلس، 1387ق /1967م

#مراکشى، عباس، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، فاس، 1355ق /1936م

#مقری، احمد، نفح الطیب، به کوشش یوسف بقاعى، بیروت، 1406ق /1986م

#ونشریسى، احمد، المعیار المغرب، به کوشش محمد حجى و دیگران، بیروت، 1401ق /1981م