۸۷٬۷۷۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - '[[امام علی علیه‌السلام' به '[[علی بن ابی طالب'
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - '[[امام علی علیه‌السلام' به '[[علی بن ابی طالب') |
||
| (۲۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''مراقبه''' | '''مراقبه''' یکی از مهم‌ترین مراحل در تهذیب نفس و محاسبه آن در حوزه [[دین]]، [[عرفان]] و [[اخلاق اسلامی]] است. | ||
==مراقبه از نظر لغوی | == مراقبه از نظر لغوی == | ||
مراقبه در مفهوم عام، واژه ای عربی است که از ماده رقبه به معنای گردن و ورود گرفته شده است. زیرا که انسان هنگام نظارت بر چیزی و | مراقبه در مفهوم عام، واژه ای عربی است که از ماده رقبه به معنای گردن و ورود گرفته شده است. زیرا که انسان هنگام نظارت بر چیزی و مواظبت از آن؛ با گردنی افراشته از آن مراقبت می‌کند. پس به طور کلی می‌توان گفت که کلمه مراقبه به معنای نظارت و مواظبت و تحقیق و زیر نظر گرفتن چیزی اطلاق شده است. اما مراقبه در لغت از واژه‌ی «رَقَبَ» گرفته شده و به معنای حفظ کردن است.<ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۴۲۵.</ref> | ||
== | == مراقبه از نظر اصطلاحی == | ||
مراقبه در اصطلاح عبارت است از متوجه و ملتفت خود بودن در جمیع احوال تا از آنچه بدان عازم شده و عهد کرده، تخلف نکند.» <ref>بحرالعلوم سید مهدی، رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، ص۱۵۰. </ref> همچنین مراقبه به معنای در نظر گرفتن مراقِب و توجه دادن فکر به‌سوی او می‌باشد و هر کسی از انجام کاری به سبب رعایت دیگری دوری جوید، گفته می‌شود که فلانی را مراقبت کرد. <ref>عارف سید محمد صادق، راه روشن، ترجمه المحجة البیضاء فیض کاشانی، ج۸، ص۱۹۳.</ref> | |||
بررسي تطبيقي مفهوم و حقيقت «مراقبه» در عرفان اسلامي و عرفان | == پیشینه مراقبه == | ||
مُراقبه اصطلاحی در [[عرفان اسلامی]] مربوط به حوزه دین و اخلاق و دارای قدمتی طولانی است. این اصطلاح به معنای مواظبت بر تمامی اعمال، گفتار و اندیشه‌ها برای سرپیچی نکردن از دستورهای الهی است. اگر بخواهیم برای سلوک سه مرحله، مشارطه، مراقبه و محاسبه در نظر بگیریم، مراقبه مرحله دوم آن می‌باشد. در منابع مربوط به اخلاق اسلامی، پیشینه مراقبه به «مرابطه» باز می‌گردد که عبارت است از نگهبانی و مواظبت [[عقل]] از [[نفس]] <ref>بحرالعلوم سید مهدی، رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، ص۱۵۰. </ref> علمای اخلاق با استناد به برخی از آیات و روایات، مراقبه را از ضروریات سلوک می‌دانند. علاوه بر این، کلمه مراقبه متعلق به ادبیات عرفانی اسلامی است، اما در چند دهه اخیر، برخی از علاقه‌مندان به ادیان شرقی برای اصطلاحاتی همچون مدیتیشن (Meditation)، چن و یا ذن (Zen)، به غلط از اصطلاح تخصصی مراقبه استفاده می‌کنند. <ref>ر. ک، مجله معرفت ادیان، مقاله بررسي تطبيقي مفهوم و حقيقت «مراقبه» در عرفان اسلامي و عرفان بودايی».</ref> | |||
== معناشناسی مراقبه == | |||
همان‌طور که بیان شد، مراقبه یعنی مواظبت بر انجام اعمال به‌طوری که بر خلاف دستورهای الهی نباشد. در مراقبه انسان به این نکته توجه می‌کند که خداوند بر ظاهر و باطن اعمال وی و آن چه در قلبش می‌گذرد، آگاه است.<ref>نراقی ملا احمد، جامع السعادات، بی‌تا، ج۳، ص۹۶ | |||
</ref> <ref>بحرالعلوم سید مهدی، رساله سیر و سلوک، ۱۴۲۵ق، ص۱۵۰.</ref> | |||
== ارزش مراقبه در قرآن == | |||
قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آوردهاید، از (مخالفت) خدا بپرهیزید و هر کسی باید بنگرد تا برای فردایش چه چیزی از پیش فرستاده و از خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام میدهید، آگاه است!» <ref>سوره حشر، آیه۱۸.</ref> | |||
یکی از مفسرین در تفسیر آیه مذکور نوشته است: این آیه مؤمنین را وادار می‌کند که به یاد خدای سبحان باشند و او را فراموش نکنند و مراقب اعمال خود باشند که چه می کنند، صالح آنها کدام و ناصالحش کدام است و صالح را هم خالص برای رضای خدا به جای آورند و این مراقبت را استمرار دهند و همواره از نفس خود حساب بکشند و هر عمل نیکی که در کردههای خود یافتند، خدا را شکر کنند و هر عمل زشتی را دیدند خود را توبیخ نموده نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خدای تعالی طلب مغفرت کنند. <ref> طباطبایی سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج۱۹، ص۳۷۳-۳۷۴.</ref> خدای متعال که خود دیده‌بان و مراقب انسان و رفتار اوست. <ref>سوره نساء، آیه۱</ref>. انسان را توبیخ می‌کند که مگر نمیداند که خدا می‌بیند! <ref>سوره علق، آیه۱۴.</ref> | |||
== ارزش مراقبه در احادیث == | |||
از [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|رسول خدا صلوات الله علیه]] نقل شده است که فرمود: احسان آن است که خدا را چنان بپرستی که گویی او را می‌بینی و اگر نتوانی او را ببینی، بدان‌که او تو را می‌بیند. <ref> مجلسی محمدباقر، بحار الأنوار، ج۶۷، ص۱۹۶.</ref> | |||
[[علی بن ابی طالب]] افرادی را که نسبت به مراقبه بدون توجه بودند، سرزنش می‌کردند.<ref>شیخ کلینی محمدبن یعقوب، الکافی، ج۸، ص۲۵۶.</ref>و نیز فرمود:خودت از نفس خودت مراقبت کن.<ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۳۵.</ref> همچنین فرمود: خدا رحمت کند بنده‌ای که مراقبت الهی را به جای بیاورد.<ref> شیخ کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۷۲.</ref> | |||
== | == مراقبه از منظر علما == | ||
علما در تعریف مراقبه نوشته‌اند:«مراقبه عبارت است از توجه و التفات به خود داشتن در تمام زمان‌ها و تمام احوال تا از آنچه به آن قصد و عهد کرده تخلف نکند.<ref>بحرالعلوم سید محمدمهدی؛ رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، انتشارات علامه طباطبایى، چاپ چهارم، سال ۱۴۱۸ ق، ص ۱۵۰.</ref> همچنین نوشته‌اند: «مراقبه یعنی کشیک نفس را کشیدن که مبادا اعضا و جوارح را به خلاف وا دارد و عمر عزیز را ضایع کند.<ref>بهاری شیخ محمد، آداب مراقبه، وبگاه حوزه</ref> | |||
بنابراین، علمای اخلاق بر مراقبه تأکید فراوان داشته و با استناد به آیات و روایات، آن را از پایه‌های سلوک می‌دانند.<ref> تهرانی سید محمد حسین حسینی، رساله لب‌اللباب، ۱۴۲۶ق، ص۱۱۳.</ref> <ref>فیض کاشانی ملامحسن، ترجمه المحجة البیضاء، ۱۳۷۹ش، ج۸، ص۱۹۱ و ۱۹۲.</ref> | |||
== مراتب مراقبه == | |||
==مراتب مراقبه== | |||
برای مراقبه مراتبی بیان شده است. | برای مراقبه مراتبی بیان شده است. | ||
1. انجام واجبات و ترک محرمات | 1.انجام واجبات و ترک محرمات. | ||
2. انجام هر کاری که برای رضایت خداوند و پرهیز از امور لهو و لعب باشد | 2.انجام هر کاری که برای رضایت خداوند و پرهیز از امور لهو و لعب باشد. | ||
3. | 3.اعتراف به این‌که خداوند در همه جا حاضر و ناظر مخلوقات است. | ||
4. عالی‌ترین مرتبه مراقبه | 4.این مرتبه عالی‌ترین مرتبه مراقبه است. این‌که سالک؛ خدا را ناظر اعمال خود ببیند و جمال الهی را مشاهده کند.<ref>تهرانی سید محمد حسین، رساله لب‌اللباب، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۴ و ۱۴۵. با تصرف اندک در عبارت.</ref> | ||
== | == تاثیر مراقبه == | ||
در اثر مراقبه، حالتی پیش می‌آید که | هر عملی که از انسان سر برند، بدون تاثیر نخواهد بود. مراقبه نیز از جمله اعمالی است که تاثیر خود را خواهد داشت. در اثر مراقبه، حالتی پیش می‌آید که مراقِب با معرفت دل، پیوسته حرمت مراقَب (خداوند) را رعایت می‌کند و به او اشتغال و توجه داشته و به وی بازگشت دارد.<ref>فیض کاشانی ملامحسن، ترجمه المحجة البیضاء، ۱۳۷۹ش، ج۸، ص۱۹۳.با تصرف اندک در عبارت.</ref> | ||
فیض | |||
== | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات]] | |||
[[رده:مفاهیم و اصطلاحات اسلامی]] | |||