confirmed، مدیران
۳۷٬۲۰۱
ویرایش
←منابع
بدون خلاصۀ ویرایش |
(←منابع) |
||
| (۵۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات شخصیت | |||
[[ | | عنوان = ابوعلی جبایی | ||
| تصویر = عالمان اهل سنت.jpg | |||
''''' | | نام = ابوعلی محمد بن عبدالوهاب جبّائی | ||
| نام‌های دیگر = جبایی، ابوعلی | |||
| سال تولد = 235 ق | |||
| تاریخ تولد = | |||
| محل تولد = [[خوزستان]]، جباء | |||
| سال درگذشت = ۳۰۳ ق | |||
| تاریخ درگذشت = [[شعبان]] | |||
| محل درگذشت = | |||
| استادان = {{فهرست جعبه عمودی |ابویعقوب یوسف بن عبداللّه شَحّام |ابوجعفر اسکافی |ابن‌شهرآشوب }} | |||
| شاگردان = {{فهرست جعبه عمودی |ابوهاشم عبدالسلام |[[ابوالحسن اشعری]] }} | |||
| دین = [[اسلام]] | |||
| مذهب = [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] | |||
| آثار = {{فهرست جعبه افقی |تفسير أبي‌علی الجبائي |الاصول |النهی عن المنکر |التعدیل و التجویز |الاجتهاد |الاسماء والصفات |التفسیرالکبیر |النقض علی ابن‌راوندی |الرد علی ابن‌کلاب |الرد علی المنجمین |من یکفر ومن لایکفر |شرح الحدیث }} | |||
| فعالیت‌ها = | |||
| وبگاه = | |||
}} | |||
'''ابوعلی محمد بن عبدالوهاب جبّائی''' [[متکلم]] [[معتزلی]] و مؤسس [[فرقه جبائیه|فرقه جبائی]] بود. پس از فراگیری مقدمات به [[بصره]] رفت و نزد علمایی بنام، از‌جمله [[ابویوسف یعقوب بصری]]، درس خواند. ابوعلی از معتزلۀ بصره است و در روزگار خویش شیخ [[معتزله]] به‌شمار می‌رفت. علم کلام را بر طالبان آن آسان کرد. در ردّ [[ابن‌راوندی]] و نَظّام معتزلی رسالاتی تألیف کرد. مردی زاهد و [[فقیه]] بود و پس از [[ابوالهذیل علاف|ابوالهُذَیل عَلّاف]] از بزرگ‌ترین علمای کلام معتزله به‌شمار میرود. [[ابوالحسن اشعری]] شاگرد و پسرخواندۀ او بود که از وی جدا شد و در رد ابوعلی و سایر معتزله رسالاتی نوشت. ابوعلی در پاره‌ای از عقاید با معتزلی‌ها اختلاف داشت. ابوهاشم جبایی پسرش بود. ابوعلی تفسیری به فارسی بر [[قرآن]] نوشته که نمانده است. | |||
== ابوعلی جبایی == | |||
< | ابوعلی جبایی از متکلمان مشهور معتزله بصره<ref>عسقلانی، ابن حجر؛ لسان المیزان، بیروت، دارلکتب العلمیه، 1985.</ref>. در قرن سوم میباشد. بوعلی که در «جبّائی» از شهرهای بستان آباد [[خوزستان]]<ref>مقدسی؛ احسن التقاسیم، تحقیق شاکر لعییی، امارات، دارالسویدی، 2003 م، 342.</ref>، بین بصره و [[اهواز]]<ref>ملطی، ابی الحسین محمد بن احمد؛ التنبیه والرد، تحقیق محمدزاهد بن الحسن الکوثری قاهره، مکتبة الاهریة، 1997م، 39.</ref>، در سال 235 ق. به دنیا آمده است در [[بصره]] نزد بزرگانی از معتزله مانند [[عبدالله شمام]] علم کلام را آموخت<ref> پیشین: 39.</ref>. وی همچنین از [[اصحاب]] [[ابوالهذیل علاف]] نیز به شمار میرود<ref>احمدبن یحیی؛ طبقات المعتزله، بیروت، دارالمنتظر، 1998م. ، 80.</ref>. | ||
جبائیه از آخرین فرقه‌های [[معتزله]] در اوایل قرن چهارم به شمار میرود که به طرفداران ابوعلی محمد بن عبدالوهاب جبّائی گفته میشود. | |||
== فرزندان == | |||
وی دو فرزند داشت: پسری به نام ابوهاشم که پس از [[مرگ]] پدر ریاست معتزله بصره را برعهده گرفت و دختری که گفته شده است در آرای معتزلی تبحر داشت و آموزه‌های آن مکتب را در میان زنان ترویج می‌کرد<ref>رجوع کنید به قاضی عبدالجباربن احمد، ص ۳۳۰؛ ابن مرتضی، ص ۱۰۹.</ref>. | |||
</ | |||
== شاگردان جبائی == | |||
از مهم‌ترین شاگردان او می‌توان به پسرش ابوهاشم اشاره کرد که بعد از پدر به ریاست معتزله بصره رسید<ref>ملطی؛ پیشین، ص 149.</ref>. | |||
از دیگر شاگردان معروف وی می‌توان به [[ابوالحسن اشعری]]، مؤسس [[اشاعره|مذهب اشعری]]، اشاره کرد<ref>ذهبی؛ تاریخ الاسلام، بیروت، دارالکتب العربی، 1415ق. ، 20/ 127.</ref>. برخی از معتزلیان او را نویسنده یکصد و پنجاه هزار صفحه مطالب علمی میدانند<ref>احمدبن یحیی پیشین: 289.</ref> که بیش از چهار هزار از آن مباحث کلامی بوده است<ref>ملطی؛ پیشین ،40.</ref>. او مناظراتی با بزرگان عصر خود نیز داشته است<ref>قاضی عبدالجبار، عماد الدین ابی الحسن؛ فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، به کوشش فواد سید، تونس، دارالتونسیه للنشر، 1974 م. الطبقة الاولی، ص 287 -295.</ref>. | |||
=== دیگر شاگردان جبّائی === | |||
# عبداللّه بن عباس رامهُرمُزی؛ | |||
# ابوعمر سعیدبن محمد باهلی (متوفی ۳۰۰)؛ | |||
# ابن‌ابی عَلاّ ن؛ | |||
# ابوالقاسم حارث وَرّاق؛ | |||
# ابوالقاسم علی تَنُوخی؛ | |||
# ابوعبداللّه واسطی؛ | |||
# ابوالحسن علی بن فَرزویه؛ | |||
# ابوبکربن حرب تُستَری؛ | |||
# ابواحمد عَسکری عَبدَکی(ابن‌عَبْدَک)؛ | |||
# ابوالحسن اسفراینی؛ | |||
# ابوعبدالرحمان صَیدَلانی؛ | |||
# ابوالحسین حسینی؛ | |||
# و سه خراسانی؛ | |||
# ابوالفضل کَشّی؛ | |||
# ابوالفضل خُجَندی؛ | |||
# ابوسعید اُشروسَنی<ref>گوئین، ۱۹۸۲، ص ۲۴.</ref>. | |||
= | == آثار == | ||
یکی از آثار جبّائی شامل پاسخ‌های او به پرسش‌های دخترش است<ref>ژیماره، ۱۹۷۶؛همو، ۱۹۸۴، ش ۱۴.</ref>. احتمالاً همسر جبّائی خوزستانی بوده و با توجه به این که جبّائی ۴۲ ساله بوده که پسرش به دنیا آمده، می‌توان گفت که او پس از بازگشت از [[بغداد]] به [[خوزستان]]، ازدواج کرده است. اظهار صَفَدی<ref>ج ۴، ص ۷۴.</ref> را مبنی بر این که جبّائی همسر مادر ابوالحسن اشعری بوده، هیچ منبع دیگری تأیید نکرده است و اساساً این مطلب صحیح نیست<ref>گوئین، ۱۹۸۲، ص ۱۳.</ref>. | |||
[[رده: | جبّائی تألیفات متعددی داشته که هیچ یک از آنها باقی نمانده است. گفته‌اند که او ۰۰۰، ۱۵۰ برگ، یعنی سیصد هزار صفحه، را تماماً املا کرده است<ref>رجوع کنید به قاضی عبدالجباربن احمد، ص ۲۸۹ـ۲۹۰؛ابن مرتضی، ص ۸۲.</ref>. بنا به نوشته مَلَطی (متوفی ۳۷۷؛ص ۴۰)، چهل هزار برگ آن با مباحث کلامی مرتبط است. | ||
[[رده: | |||
گفته‌اند که در فهرست [[ابن ندیم|ابن‌ندیم]] عنوان هفتاد کتاب از جبّائی ذکر شده بوده، ولی آن بخش باقی نمانده است<ref>رجوع کنید به ابن حَجَر عَسقَلانی، ج ۷، ص ۳۲۴؛فوک، ص ۳۱۷، ۳۱۹؛ژیماره، ۱۹۷۶، ص ۲۷۷.</ref>. در کتاب‌های طبقات معتزلیان نیز اطلاعی درباره مکتوبات جبّائی نیامده است. بیشترین اطلاعات درباره تألیفات او در ارجاعات فراوان اما پراکنده به آثار او، در کتاب‌های متأخر، به ویژه نوشته‌های معتزلیان، یافت میشود. از این ارجاعات پیداست که آثار جبّائی بر سه نوع اصلی بوده است<ref>شماره‌های داخل پرانتز، به فهرست آثاری که دانیل ژیماره در ۱۹۷۶ و ۱۹۸۴ تهیه کرده است، اشاره دارد.</ref>. | |||
== مخالفت با جبائیه == | |||
گفتنی است که برخی از متکلمان امامیه ردیه‌هایی بر ابوعلی جبایی نوشته‌اند که از آن جمله می‌توان به ابوسهل اسماعیل بن علی (م. 311ق.)<ref> طوسی؛ الفهرست، تحقیق عبدالعزیز طباطبایی، قم، مکتبة الطباطبایی؛ 1422ق. 49.</ref>، ابوجعفر محمد بن عبدالرحمان بن قبه رازی (م. قبل از 319ق.)<ref>نجاشی؛ کتاب الرجال، تحقیق، شبیری زنجانی، قم، موسسة النشر الاسلامی، 1414ق. 375.</ref> و [[ابومحمد حسن بن موسی نوبختی]] (م. 3269ق.)<ref> پیشین: 375.</ref> اشاره کرد. دراین‌باره باید گفت که روشن نیست ردیه‌های این بزرگان [[شیعه]] بر چه نظریه یا اثری از ابوعلی جبایی وارد شده است. با این حال به ظن قوی می‌توان گفت که پیرامون مسائل [[امامت]] بوده هم چنان که خود ابوعلی جبائی تنها اختلاف معتزله و [[مذهب شیعه|شیعیان]] (در دوران خود را) مسئله امامت می‌داند<ref>قزوینی، عبدالحلیل؛ تحقیق محدث ارموی، تهران، بی تا، 1358، 493.</ref>. | |||
از ابوعلی در مباحث مختلف کلامی آرا و عقایدی بر جای مانده که بسیاری از ملل و نحل نگاران، آنها را مورد اشاره قرار داده‌اند. در اینجا نظرات وی در حوزه کلام دقیق و کلام جلیل به صورت اجمالی معرفی خواهد شد. پیش از آن باید به این نکته اشاره کرد که منظور از کلام دقیق یا همان لطیف الکلام در علم کلام به آموزه‌هایی گفته میشود که بیشتر در حوزه انسان‌شناسی و جهان‌شناسی به بحث می‌پردازد و منظور از کلام جلیل در علم کلام به آموزه‌هایی گفته میشود که به نحوی به خداوند متعال مربوط شود. | |||
== درگذشت == | |||
ابوعلی سرانجام در سال 303ق. در حالی که تا لحظات آخر عمر به دنبال مسائل کلامی بود<ref> ابن ابی الحدید؛ شرح نهج‌البلاغه؛ تحقیق محمد ابراهیم ابوالفضل، بیروت، دارالاحیاء التراث، 1959م؛ الطبعة الاولی، ج20، ص174.</ref> درگذشت و در زادگاهش، [[بصره]] مدفون شد<ref> ابن خلکان؛ وفیات الاعیان، قم، منشورات الشریف الرضی، 1364، 14/ 267.</ref>. به پیروان و اصحاب او که راه وی را در مباحث کلامی ادامه دادند «[[جبائیه|جُبّائیه]]» گفته میشود. | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[بصره]] | |||
* [[ابوالهذیل علاف]] | |||
* [[ابن ندیم]] | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
== منابع == | |||
* [http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D8%AC%D8%A8%D9%91%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%87__a-36691.aspx برگرفته از سایت فرقه جبّائیه دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم] pajoohe.ir | |||
* [https://olama-orafa.ir/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%AC%D9%8F%D8%A8%D9%91%D8%A7%D8%A6%DB%8C%DB%B3%DB%B0%DB%B3-%DB%B2%DB%B3%DB%B5/ برگرفته از سایت زندگی‌نامه ابوعلی محمد جُبّائی(۳۰۳-۲۳۵ه ق) - علماوعرفا] olama-orafa.ir | |||
{{علمای اسلام}} | |||
[[رده:عالمان]] | |||
[[رده:عالمان اهل سنت]] | |||