۸۷٬۷۷۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها'
جز (جایگزینی متن - 'ابی طالب' به 'ابی‌طالب') |
جز (جایگزینی متن - 'آنها' به 'آنها') |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
=عوامل منجر به جنگ= | =عوامل منجر به جنگ= | ||
عواملی باعث ایجاد جنگ جمل شده که | عواملی باعث ایجاد جنگ جمل شده که آنها را متذکر می‌شویم. | ||
==پیمان‌شکنی طلحه و زبیر== | ==پیمان‌شکنی طلحه و زبیر== | ||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
=اتفاقات قبل از جنگ= | =اتفاقات قبل از جنگ= | ||
قبل از جنگ جمل اتفاقاتی رخ داده که لازم است به | قبل از جنگ جمل اتفاقاتی رخ داده که لازم است به آنها اشاره کنیم. | ||
==حرکت مخالفین به سوی بصره== | ==حرکت مخالفین به سوی بصره== | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
==پشیمانی عایشه از جنگ== | ==پشیمانی عایشه از جنگ== | ||
بین راه مکه به بصره، کنار آبی به نام حَوْءَب، سگ‌ها پارس کردند، چون عایشه بانگ | بین راه مکه به بصره، کنار آبی به نام حَوْءَب، سگ‌ها پارس کردند، چون عایشه بانگ آنها را شنید و دانست که آنجا حوءب است، به یاد سخنی از پیامبر افتاد و خواست که او را بازگردانند. رسول خدا به زنان خویش گفته بود که مبادا یکی از شما همو باشد که سگ‌های حوءب بر وی پارس می‌کنند. | ||
در این میان، عبداللّه بن زبیر (و به روایتی، طلحه و زبیر) با انکار حوءب بودن این مکان، پنجاه تن از بنی‌عامر را نزد عایشه آورد و آنان به صدق گفته عبداللّه شهادت دادند و سوگند خوردند. <ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۲۴. </ref><ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۵۷. </ref><ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۶۹. </ref><ref>ابن‌اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۵۷۴۵۸. </ref><ref>مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۱۰۲ـ۱۰۳.</ref> | در این میان، عبداللّه بن زبیر (و به روایتی، طلحه و زبیر) با انکار حوءب بودن این مکان، پنجاه تن از بنی‌عامر را نزد عایشه آورد و آنان به صدق گفته عبداللّه شهادت دادند و سوگند خوردند. <ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۲۴. </ref><ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۵۷. </ref><ref>طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ج۴، ص۴۶۹. </ref><ref>ابن‌اعثم کوفی، احمد بن اعثم، الفتوح، ج۲، ص۴۵۷۴۵۸. </ref><ref>مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۱۰۲ـ۱۰۳.</ref> | ||
| خط ۱۶۲: | خط ۱۶۲: | ||
==عفو بصریان== | ==عفو بصریان== | ||
وقتی مردم بصره با امام بیعت کردند، مروان گفت که بیعت نمی‌کند مگر آنکه امام وی را مجبور کند و امام فرمود، اگر هم بیعت کنی، غدر خواهی کرد، مروان سپس به معاویه پیوست. | وقتی مردم بصره با امام بیعت کردند، مروان گفت که بیعت نمی‌کند مگر آنکه امام وی را مجبور کند و امام فرمود، اگر هم بیعت کنی، غدر خواهی کرد، مروان سپس به معاویه پیوست. | ||
عبداللّه بن زبیر و عُتْبه بن ابی‌سفیان نیز نزد عایشه رفتند و امام متعرض | عبداللّه بن زبیر و عُتْبه بن ابی‌سفیان نیز نزد عایشه رفتند و امام متعرض آنها نشد. | ||
امام پس از پیروزی بر اصحاب جمل، در جامع بصره خطبه‌ای خواند و در آن بصریان را سرزنش کرد و آنان را نخستین مردمی دانست که پیمان شکستند و در امت دو دستگی پدید آوردند، با این حال، همچون رفتار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با مردم مکه، بصریان را عفو کرد و از فتنه برحذرشان داشت. آنگاه نشست و مردم با وی بیعت کردند. <ref>امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۰، خطبه ۱۳. </ref> <ref>ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۷۲. </ref><ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۷۱. </ref> <ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۲.</ref> <ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ج۱، ص۱۵۱۱۵۲. </ref><ref>مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۱۱۳ـ۱۱۴.</ref> | امام پس از پیروزی بر اصحاب جمل، در جامع بصره خطبه‌ای خواند و در آن بصریان را سرزنش کرد و آنان را نخستین مردمی دانست که پیمان شکستند و در امت دو دستگی پدید آوردند، با این حال، همچون رفتار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با مردم مکه، بصریان را عفو کرد و از فتنه برحذرشان داشت. آنگاه نشست و مردم با وی بیعت کردند. <ref>امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ج۱، ص۵۰، خطبه ۱۳. </ref> <ref>ابن‌قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۷۲. </ref><ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۷۱. </ref> <ref>بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۱۹۲.</ref> <ref>دینوری، احمد بن داوود، الاخبار الطوال، ج۱، ص۱۵۱۱۵۲. </ref><ref>مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۳، ص۱۱۳ـ۱۱۴.</ref> | ||
| خط ۱۸۲: | خط ۱۸۲: | ||
=دیدگاه مذاهب اسلامی= | =دیدگاه مذاهب اسلامی= | ||
رفتار و سیره امام علی در جنگ جمل مرجع فقهای مذاهب اسلامی درباره «قِتال اَهلِ بَغْی» و احکام سرکشان داخلی گردید. <ref>شافعی، محمد بن ادریس، الاُمّ، ج۴، ص۲۲۹. </ref> <ref>شافعی، محمد بن ادریس، الاُمّ، ج۴، ص۲۳۶. </ref> <ref>علم‌الهدی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، ج۱، ص۴۴۳۴۴۴. </ref><ref>محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۷، ص۲۶۴۲۶۶. </ref><ref>سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۷، ص۲۶۶. </ref><ref>حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام‌الشریعة، ج۴، ص۴۵۰۴۵۳. </ref><ref>شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة‌البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۴۰۷ ۴۰۹. </ref> | رفتار و سیره امام علی در جنگ جمل مرجع فقهای مذاهب اسلامی درباره «قِتال اَهلِ بَغْی» و احکام سرکشان داخلی گردید. <ref>شافعی، محمد بن ادریس، الاُمّ، ج۴، ص۲۲۹. </ref> <ref>شافعی، محمد بن ادریس، الاُمّ، ج۴، ص۲۳۶. </ref> <ref>علم‌الهدی، علی بن حسین، مسائل الناصریات، ج۱، ص۴۴۳۴۴۴. </ref><ref>محمد بن حسن طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۷، ص۲۶۴۲۶۶. </ref><ref>سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، ج۷، ص۲۶۶. </ref><ref>حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة فی احکام‌الشریعة، ج۴، ص۴۵۰۴۵۳. </ref><ref>شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضة‌البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج۲، ص۴۰۷ ۴۰۹. </ref> | ||
مذاهب کلامی اسلامی نیز درباره وضع ایمانی اصحاب جمل بحث کرده‌اند. <ref>ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۴، ص۲۴. </ref> همچنین مورخان سده‌های نخستین، تک‌نگاری‌های بسیاری درباره جنگ جمل داشته‌اند که گرچه مبنای آثار بعدی بوده است، اغلب | مذاهب کلامی اسلامی نیز درباره وضع ایمانی اصحاب جمل بحث کرده‌اند. <ref>ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، ج۱۴، ص۲۴. </ref> همچنین مورخان سده‌های نخستین، تک‌نگاری‌های بسیاری درباره جنگ جمل داشته‌اند که گرچه مبنای آثار بعدی بوده است، اغلب آنها اکنون در دست نیست. <ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۲۳. </ref><ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۲۲. </ref><ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۸۶. </ref><ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۷۷. </ref><ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۳۸. </ref><ref>ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ج۱، ص۱۵۱. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۱۷. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۱۲۹. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۰. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۳۲۰. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۷. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۴۱۸. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۴۳۵. </ref><ref>نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، ج۱، ص۴۲۸. </ref> | ||
==دیدگاه معتزله== | ==دیدگاه معتزله== | ||
| خط ۱۸۸: | خط ۱۸۸: | ||
=عوامل جنگ= | =عوامل جنگ= | ||
برای بررسی علل وقوع جنگ جمل یا همان فتنه ناکثین و پژوهش در این راستا، لازم است که به ادله طرفین درگیر در جنگ نظری افکنده شود و سپس | برای بررسی علل وقوع جنگ جمل یا همان فتنه ناکثین و پژوهش در این راستا، لازم است که به ادله طرفین درگیر در جنگ نظری افکنده شود و سپس آنها را با واقعیات تاریخی سنجیده و قول صحیح را برگزید. | ||
==دیدگاه سران فتنه== | ==دیدگاه سران فتنه== | ||
| خط ۲۱۴: | خط ۲۱۴: | ||
د: چون در روز خیبر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرچم را بعد از این‌که به دیگران داد آن‌را به من دادند و من نیز پیروز شدم موجب غمگین شدن آنان گردید و….<ref>مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصره، ص۲۱۸. </ref> | د: چون در روز خیبر رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پرچم را بعد از این‌که به دیگران داد آن‌را به من دادند و من نیز پیروز شدم موجب غمگین شدن آنان گردید و….<ref>مفید، محمد بن نعمان، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصره، ص۲۱۸. </ref> | ||
علاوه بر این، طلحه و زبیر امیدوار بودند که علی (علیه‌السّلام) در امور با | علاوه بر این، طلحه و زبیر امیدوار بودند که علی (علیه‌السّلام) در امور با آنها مشورت نماید چرا که این دو خود را با علی (علیه‌السّلام) در رتبه و مقام مساوی می‌دانستند، آنها امیدوار بودند که با مرگ عثمان، بخشی از حکومت را به دست گیرند، ولی هیچ‌کدام از این امور تحقق نیافت و این سبب شد که خصومت قبلی این دو با امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) آشکار گردد. | ||
===ادعای خونخواهی=== | ===ادعای خونخواهی=== | ||
وقتی به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) خبر رسید که طلحه و زبیر برای خونخواهی عثمان قیام نموده‌اند ایشان فرمودند: کسی جز خود ایشان عثمان را نکشت.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۳۲، ص۱۲۱، به نقل از تاریخ طبری و بلاذری. </ref> و نیز مضمون همین سخن را حضرت در خطبه ۱۳۷ نهج البلاغه آورده‌اند که: | وقتی به امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) خبر رسید که طلحه و زبیر برای خونخواهی عثمان قیام نموده‌اند ایشان فرمودند: کسی جز خود ایشان عثمان را نکشت.<ref>مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۳۲، ص۱۲۱، به نقل از تاریخ طبری و بلاذری. </ref> و نیز مضمون همین سخن را حضرت در خطبه ۱۳۷ نهج البلاغه آورده‌اند که: آنها انتقام خونی را می‌خواهند که خود ریخته‌اند.<ref>امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۲۹۲، خطبه ۱۳۷. </ref> | ||
با این اوصاف حضرت می‌فرمایند: طلحه خود جنگ را به راه انداخته تا به خاطر قتل عثمان مورد سئوال واقع نشود.<ref>امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۲۵۰، خطبه ۱۷۴. </ref> | با این اوصاف حضرت می‌فرمایند: طلحه خود جنگ را به راه انداخته تا به خاطر قتل عثمان مورد سئوال واقع نشود.<ref>امام علی (علیه‌السلام)، نهج البلاغه، ص۲۵۰، خطبه ۱۷۴. </ref> | ||
با تأمل در فقرات فوق متوجه می‌شویم: | با تأمل در فقرات فوق متوجه می‌شویم: | ||
اولاً: در اکثر طعن‌ها و سرزنش‌هایی که از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نسبت به اصحاب جمل وارد شده، ایشان روی سخن‌شان با طلحه و زبیر است. گو این‌که حضرت مسبب اصلی جنگ را این دو می‌داند و به عبارت دیگر، عایشه نقش فرعی در این غایله داشته و از سوی | اولاً: در اکثر طعن‌ها و سرزنش‌هایی که از امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) نسبت به اصحاب جمل وارد شده، ایشان روی سخن‌شان با طلحه و زبیر است. گو این‌که حضرت مسبب اصلی جنگ را این دو می‌داند و به عبارت دیگر، عایشه نقش فرعی در این غایله داشته و از سوی آنها مورد سوء استفاده تبلیغاتی قرار گرفته است. | ||
ثانیاً: ملاحظه می‌شود که هیچ‌یک از دلیل‌هایی که اصحاب جمل برای کارشان ذکر نموده‌اند موجّه نمی‌باشد. به ویژه وقتی که بدانیم قتل و خونخواهی عثمان بهانه‌ای بیش نبود، چرا که عایشه با عثمان نیز چندان رابطه حسنه‌ای نداشته است. نقل شده است که عایشه پیراهن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را نزد عثمان می‌برد و به او می‌گوید: هنوز رطوبت کفن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خشک نشده که تو چنین، احکام او را تحریف می‌کنی.<ref>ابن‌ابی‌الحدید معتزلی، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۲۱۵. </ref> | ثانیاً: ملاحظه می‌شود که هیچ‌یک از دلیل‌هایی که اصحاب جمل برای کارشان ذکر نموده‌اند موجّه نمی‌باشد. به ویژه وقتی که بدانیم قتل و خونخواهی عثمان بهانه‌ای بیش نبود، چرا که عایشه با عثمان نیز چندان رابطه حسنه‌ای نداشته است. نقل شده است که عایشه پیراهن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را نزد عثمان می‌برد و به او می‌گوید: هنوز رطوبت کفن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) خشک نشده که تو چنین، احکام او را تحریف می‌کنی.<ref>ابن‌ابی‌الحدید معتزلی، عبدالحمید، شرح نهج‌البلاغه، ج۶، ص۲۱۵. </ref> | ||
پس ملاحظه می‌کنید اصحاب جمل تحت عنوانی به ظاهر زیبا و حق مآبانه بر علیه اولی الامر خویش قیام نمودند و پیمان و بیعت خویش را شکستند، در حالی که این عنوان بهانه‌ای بیش نبود. | پس ملاحظه می‌کنید اصحاب جمل تحت عنوانی به ظاهر زیبا و حق مآبانه بر علیه اولی الامر خویش قیام نمودند و پیمان و بیعت خویش را شکستند، در حالی که این عنوان بهانه‌ای بیش نبود. | ||