گستره جهان اسلام
گستره جهان اسلام مقاله‌ای است که در آن تعداد کشورهای اسلامی را بر اساس معیار کثرت جمعیت مسلمان معین می‌کند. جهان اسلام گستره ای بسیار وسیع دارد و چتر خود را بر بخش‌هایی از سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا گسترده است. اگر کشورهایی را که اکثر جمعیت آنها مسلمان باشند، جزء جهان اسلام بدانیم، در حال حاضر 51 کشور جزء جهان اسلام محسوب مىشوند. برخى نیز جهان اسلام را مساوى با کشورهاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى- که نام فعلی آن سازمان همکاری اسلامی است- میدانند که 57 کشور می‌باشند،[۱] اما با توجه به تعریف یاد شده این مطلب نمی‌تواند صحیح باشد؛ زیرا جمعیت مسلمان بعضى از کشورهاى عضو سازمان کنفرانس اسلامى، کمتر از جمعیت غیر مسلمان آنهاست. ولی چون به هنگام تشکیل سازمان کنفرانس اسلامی، ضابطه عضویت در سازمان کنفرانس اسلامی «مسلمان بودن رئیس حکومت» بوده است، این کشورها به عضویت این سازمان درآمده‌اند. [۲] براى نمونه جمعیت مسلمان کشور «گابن» حدود 9/8 درصد کل جمعیت آن کشور است، در حالى که این کشور عضو سازمان کنفرانس اسلامى است. البته اگر فقیهی صرف مسلمان بودن حاکم را در صدق عنوان دار الاسلام کافی بداند، همانطور که ابن قطان حلی به عنوان قولی ضعیف نقل کرده است، [۳] در آن صورت این گونه کشورها را می‌توان جزء کشورهای اسلامی به حساب آورد، اما مشکل این است که به تبع تغییر حاکم، دار الاسلام و دار الکفر بودن آن کشور نیز تغییر خواهد کرد.
کشورهای اسلامی
همانطور که گفته شد جهان اسلام شامل 51 کشور مىشود. از این تعداد 26 کشور در قاره آسیا و 21 کشور در آفریقا و 4 کشور در اروپا قرار دارند. کشورهاى اسلامى واقع در قاره آسیا به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: اردن، ازبکستان، افغانستان، امارات متحده عربى، اندونزى، ایران، بحرین، برونئى دارالسلام، بنگلادش، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، سوریه، عراق، عربستان، عمان، فلسطین، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کویت، لبنان، مالزی، مالدیو، و یمن. البته کشور ترکیه داراى دو بخش آسیایى و اروپایى است که به وسیله تنگههاى بسفر و داردانل و دریاى مرمره از هم جدا مىشوند. [۴] کشورهاى مسلمان واقع در قاره آفریقا به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: اریتره، الجزایر، بورکینافاسو، تونس، جیبوتى، چاد، سنگال، سودان، سومالى، سیرالئون، صحرا، کومور، گامبیا، گینه، لیبى، مالى، مراکش (مغرب)، مصر، موریتانى، نیجر، و نیجریه. البته اگر کشور تانزانیا یا زنگبار را نیز جزو کشورهاى اسلامى به حساب آوریم تعداد کشورهاى مسلمان آفریقا به 22 کشور مىرسد. همچنانکه برخى منابع، مسلمانان این کشور را 60 درصد ذکر کرده اند.[۵] ولى در برخى منابع دیگرجمعیت مسلمان این کشور 37 درصد، [۶] و در سال 2020 برخی منابع کل جمعیت این کشور را 35/2 درصد ذکر کرده‌اند. [۷] بر اساس آنچه در پایگاه اینترنتی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) در سال2009 آمده بود، جمعیت مسلمان دو کشور آفریقایی اتیوپی و ساحل عاج، بیش از غیر مسلمانان بود، اما امروزه جمعیت کمتر از پیروان ادیان دیگر است. کشورهاى اروپایى مسلمان نیز عبارتند از: آذربایجان، آلبانى، بوسنى و هرزه گوین، و کوزوو. نا گفته نماند در مورد کشور آذربایجان نیز این اختلاف وجود دارد که آیا جزو قاره آسیا است یا اروپا. [۸]
اقلیت‌های مسلمان
غیر از مسلمانانی که در جهان اسلام سکونت دارند، جمعیت قابل توجی از مسلمانان نیز به صورت اقلیت مذهبی در بسیاری از کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند، اما از حضور آنان در برخی از کشورهای غیر اسلامی اطلاع دقیقی در دست نیست. بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اینترنتی سازمان جاسوسی آمریکا CIA حضور مسلمانان در 86 کشور غیر اسلامی محرز است که از این تعداد جمعیت مسلمانان در 19 کشور مشخص نیست، و در 67 کشور دیگر مشخص است. [۹] البته احتمال حضور مسلمانان در همه کشورهای غیر اسلامی وجود دارد. اقلیت مسلمان در برخی از کشورهای غیر اسلامی از جمعیت قابل توجهی برخوردار نیست، اما در تعدادی از این کشورها، مسلمانان به عنوان اقلیت قابل توجهی زندگی می‌کنند. کشورهایی که مسلمانان دارای اقلیت قابل توجهی هستند، در آسیا عبارتند از: برمه، تایلند، چین، روسیه، سریلانکا، فیلیپین، نپال، و هند. و در آفریقا عبارتند از: اوگاندا، بنین، تانزانیا، غنا، کامرون، کنیا، گابون، مالاوی، و موزامبیک. ناگفته نماند که برخى نویسندگان، جمهورى آفریقاى مرکزى را هم جزء کشورهاى اسلامى محسوب کرده‌اند و مدعى شدهاند که نیمى از جمعیت آن کشور مسلمان هستند. [۱۰] ولى همین نویسنده در کتابهاى بعدى خویش از این نظر عدول کرده و تعداد مسلمانان آن کشور را تنها 10 درصد جمعیت کشور ذکر کرده است. [۱۱] در پایگاه اینترنتی سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) نیز جمعیت مسلمان این کشور در سال 2020 تنها 8/5 درصد جمعیت کشور ذکر شده است. [۱۲] در اروپا نیز مسلمانان در کشورهای: آلمان، انگلیس، فرانسه، و ایتالیا، دارای اقلیت نسبتاً قابل توجهی هستند. در آمریکای شمالی: ایالات متحده آمریکا، در آمریکای جنوبی: ترینیداد و توباگو، سورینام و گویان. و در اقیانوسیه و استرالیا: استرالیا، فیجی. در کشورهایی که اقلیت قابل توجهی از مسلمانان زندگی می‌کنند، گرچه ممکن است مسلمانان این مناطق در اقامه شعائر اسلامی نیز آزاد باشند، اما آن مناطق را بخشی از جهان اسلام دانستن، محل تأمل است، زیرا مسلمانان این منطقه نسبت به کل جمعیت کشور در اقلیت هستند. همچنان که در برخی شهرها و مناطق، همانند شهر «کاشغر» در استان «سین کیانگ» چین، ممکن است همه جمعیت یک شهر مسلمان باشند و یا مسلمانان اکثریت را تشکیل دهند، اما چون به صورت مستقل نیستند و جمعیت مسلمانان نسبت به جمعیت کل آن کشور اقلیت محسوب می‌شوند، صدق عنوان دار الاسلام بر این گونه شهرها و مناطق روشن نیست.
پانویس
- ↑ کتانی، علی، اقلیت‌های مسلمان در جهان امروز، ترجمه محمدحسین آریا، چ 1، تهران، امیر کبیر، 1383، ص 283.
- ↑ مرتضی اسعدی، جهان اسلام، چ 1، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1366، ج 1، ص 1.
- ↑ القطان الحلی، شمس الدین محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، تصحیح و تحقیق: ابراهیم بهادری، چ1، قم، مؤسسه امام صادق علیه السلام، 1424ق. ، ج2، ص 465 «و قیل: دار الإسلام الّتی سلطانها مسلم، و دار الکفر الّتی سلطانها کافر.»
- ↑ جعفرى، عباس، گیتاشناسى نوین کشورها، چاپ اول، تهران، موسسه جغرافیایى و کارتوگرافى گیتاشناسى، 1382، ص203.
- ↑ گلى زواره، غلامرضا، جغرافیاى جهان اسلام، ص 361. و همچنین وى در کتاب سرزمین اسلام صفحه 389 بالاى 50 درصد مردم این کشور را مسلمان ذکر کرده است.
- ↑ جعفرى، عباس، پیشین، ص 196.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
- ↑ ر. ک: جعفرى، عباس، پیشین، ص 65.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
- ↑ گلى زواره، غلامرضا، سرزمین اسلام، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1372، ص 439.
- ↑ جغرافیاى جهان اسلام، آشنایى با کشورهاى اسلامى و قلمرو اقلیتهاى مسلمان، چاپ اول، قم، موسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، 1385، ص 367.
- ↑ https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html