سید مصطفی خمینی

نام	سید مصطفی خمینی
زادروز	۲۱ آذر ۱۳۰۹ش
زادگاه	قم
تاریخ شهادت:	۱ آبان ۱۳۵۶ ش
محل‌وفات/ مدفن:	عراق،نجف / نجف،حرم حضرت علی (ع)
محل‌تحصیل	قم -نجف
برخی از استادان	حضرات آیات‌ عظام‌: امام خمینی، آیت‌الله سید محسن حکیم، آیت‌الله سید ابوالقاسم خویی.
برخی آثار	الواجبات فی الصلاة الفوائد والعوائد تحریرات فی الاصول کتاب الصوم و...؛
مذهب	شیعه

سید مصطفی خمینی (۱۳۰۹-۱۳۵۶ش) از مجتهدان و فقیهان شیعه و فعالان انقلاب اسلامی ایران. او فرزند ارشد امام خمینی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی است. او از ابتدای حرکت امام خمینی علیه حکومت پهلوی، وارد فعالیت‌های سیاسی شد و مدتی پس از دستگیری و تبعید پدرش، او نیز به اتهام اقدام علیه امنیت ملی ایران به دست ساواک دستگیر و به ترکیه و سپس به همراه پدرش به عراق تبعید شد. نگاه سیاسی وی از جمله حمایت از جنبش آزادی‌بخش فلسطین و نیز رویکرد نقادانۀ علمی او در زمینۀ علوم اسلامی، جایگاه قابل توجهی را در حوزه علمیه نجف برای او رقم زد. مصطفی خمینی آثار متعددی در فقه، اصول و تفسیر نگاشته است. تفسیر القرآن الکریم، تحریرات فی الاصول و تعلیقات علی الحکمة المتعالیة از آثار اوست. او داماد مرتضی حائری یزدی است. مصطفی خمینی در ۴۷ سالگی درگذشت. مزارش در حرم امیرالمومنین است.

تولد و تحصیلات و خانواده

سید مصطفی خمینی، ۲۱ آذر ۱۳۰۹ش در قم متولد شد و تحصیلات دورۀ ابتدایی را در همان جا به پایان برد.

از ۱۵ سالگی تحصیل در حوزه علمیه قم را آغاز کرد. در مدتی کمتر از شش سال دوره‌های مقدماتی و سطح را به پایان برد و در سال ۱۳۳۰ش مشغول به فراگیری درس خارج شد.

او در دورۀ سطح نزد استادانی چون محمدجواد اصفهانی، شهید صدوقی، مهدی حائری، فقه و اصول را فراگرفت و هم‌زمان به فراگیری فلسفه نزد سید رضا صدر و شرح منظومۀ حکیم سبزواری نزد محمد فکور یزدی پرداخت. سپس به فرا گیری اسفار نزد سید ابوالحسن رفیعی قزوینی و علامه طباطبایی پرداخت .

سید حسین بروجردی، سید محمد محقق داماد و امام خمینی، استادان سید مصطفی در درس خارج فقه و اصول بودند. او در ۲۷ سالگی به اجتهاد رسید. سید مصطفی خمینی زمانی که به همراه پدرش به نجف اشرف تبعید شد در حوزۀ علمیۀ نجف، با وجود اینکه قبلاً مدارج علمی را طی کرده بود، در درس استادانی چون آیات سید محسن حکیم، محمد باقر زنجانی، سید محمود شاهرودی و سید ابوالقاسم خویی حاضر می‌شد.سید مصطفی خمینی به مسائل اخلاقی و عرفانی نیز توجه داشت و مدتی نیز شاگرد سید هاشم حداد بود.

سید مصطفی خمینی در سال ۱۳۳۳ش و در ۲۴ سالگی با دختر مرتضی حائری یزدی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج یک دختر و یک پسر با نام‌های مریم و حسین بود. مریم پزشک است و در سوئیس زندگی می‌کند. سید حسین از نظر سیاسی دیدگاه متفاوتی به انقلابی‌ها داشت و از حامیان بنی‌صدر و مجاهدین خلق محسوب می‌شد. وی به عراق و آمریکا سفر کرد و در سال‌های اخیر به ایران بازگشت و در قم ساکن شد.

شروع فعالیت‌های سیاسی

سید مصطفی از ابتدای نهضت امام خمینی در سال ۱۳۴۲ش وارد فعالیت‌های سیاسی شد. پس از دستگیری امام خمینی در قیام ۱۵ خرداد او برای آزادی امام خمینی و ادامۀ نهضت در غیاب وی تلاش زیادی کرد. در این مرحله، اعلامیه‌هایی تهیه و برای روحانیون می‌فرستاد و دستورها و پیام‌های امام خمینی را، که در آن زمان در حبس به سر می‌برد، به آگاهی طرفداران او می‌رسانید.

زندان و تبعید

سید مصطفی پس از دستگیری مجدد امام خمینی در ۱۳ آبان سال ۱۳۴۳ش، که پس از سخنرانی تند و صریح ایشان در اعتراض به تصویب لایحۀ کاپیتولاسیون صورت گرفت، بازاریان قم را ترغیب کرد تا بازار را تعطیل کنند. به دنبال آن، مأموران شهربانی قم و ساواک او را در منزل آیت‌الله شهاب‌الدین مرعشی نجفی دستگیر و به زندان قزل قلعه در تهران منتقل کردند. پس از بازداشت سید مصطفی، دادستانی ارتش در ۱۴ آبان ۱۳۴۳ش به اتهام اقدام بر ضد امنیت ملی برای او قرار بازداشت موقت صادر کرد. ساواک این حکم را در ۸ دی ۱۳۴۳، به شرط تبعید سید مصطفی به ترکیه لغو کرد و او آزاد شد. سید مصطفی به قم بازگشت و با مشورت با برخی علمای قم تصمیم گرفت به ترکیه نرود. ساواک هم چند روز بعد مجدداً وی را دستگیر و در ۱۴ دی ۱۳۴۳ش به ترکیه تبعید کرد.

حضور در ترکیه

سید مصطفی در ترکیه به شهر بورسه، محل تبعید امام خمینی انتقال داده شد. در آن زمان امام خمینی مشغول نگارش تحریر الوسیله بودند و سید مصطفی نیز با بحث‌های علمی خود با امام بر سر مسائل مختلف فقهی فعالیت علمی خود را ادامه داد.

سید مصطفی طی این مدت در تلاش بود به ایران بازگردد و درخواست خود را نیز به ساواک منتقل کرد. ساواک نیز ابتدا موافقت خود را مشروط به این کرد که سید مصطفی بپذیرد که در امور سیاسی مداخله نکند با مخالفان حکومت تماس نداشته باشد و محل زندگی خود و خانواده‌اش را از قم به یکی از روستاهای خمین منتقل کند و در آنجا نیز فقط با خانواده و اقوام خود در ارتباط باشد. سید مصطفی برخی از این شروط را پذیرفت اما در نهایت، ساواک به دلیل ترس از پیامدهای احتمالی، مانع از بازگشت او به ایران شد.

حضور در عراق

سید مصطفی در ۱۳ مهر ۱۳۴۴ ش، همراه امام خمینی به عراق منتقل شد. آنها ابتدا در بغداد و سپس در نجف اقامت گزیدند. این دوره که دوازده سال به طول انجامید، هم زمان با اوج گیری مخالفت‌ها با حکومت پهلوی در ایران و فعالیت‌های جنبش آزادی بخش فلسطین بود. موضع سید مصطفی در برابر جنبش آزادی بخش فلسطین تأیید و حمایت عملی از آن بود.

اقدامات او در عراق

مهم‌ترین اقدام سید مصطفی خمینی در این دوره، فعال نگهداشتن نهضت امام خمینی بود. او پیام‌ها و اعلامیه‌های امام خمینی را به ایران و سایر کشورها ارسال می‌کرد و اخبار نهضت را به اطلاع امام می‌رساند. در نجف، منزل سید مصطفی مأوا و محل رفت و آمد اشخاصی بود که از ایران و سایر کشورها برای دیدار با امام خمینی می‌آمدند.

ادارۀ بیت امام خمینی در نجف اشرف، هماهنگ‌سازی روحانیون با سایر مبارزان و راه‌اندازی و تقویت نشریه‌ای به نام «۱۵ خرداد» در عراق نیز بر عهدۀ او بود. از دیگر فعالیت‌های وی در عراق، افشاگری علیه حکومت پهلوی از رادیوی صدای روحانیت و مسافرت‌های مکرر به مکه و مدینه برای زیارت و تماس با مبارزان و مخالفان حکومت پهلوی که برای حج به عربستان می‌رفتند، بود.

رویکرد سید مصطفی در مبارزه

سید مصطفی در مبارزه با حکومت پهلوی به مبارزه‌ مسلحانه و مردمی اعتقاد داشت، به همین دلیل آموزش نظامی دید و آن را برای دیگر مبارزان ضروری می‌دانست .

او در سرنگونی حکومت پهلوی با دیگر گروه‌ها و جمعیت‌های سیاسی اشتراک نظر داشت. با این حال انگیزه‌های متفاوت و مستقلش مانع همکاری او با بسیاری از این گروه‌ها بود. او صریحاً مخالف همکاری با جریان‌های غیر مذهبی مخالف رژیم بود. همچنین او از اولین کسانی بود که برای تحقق عملی اندیشۀ حکومت اسلامی تلاش کرد و رسالۀ «الاسلام و الحکومة» را در این زمینه نگاشت.

جایگاه علمی

سید مصطفی خمینی به تدریس اهمیت می‌داد.وی پس از پایان دورۀ فراگیری اسفار، ضمن تدریس آن، حاشیه‌ای هم بر آن نوشت. او هم در حوزۀ علمیه قم و هم در نجف، به تدریس می‌پرداخت از دیگر ویژگی‌های علمی سید مصطفی، دیدگاه و روحیۀ نقادانه‌اش در زمینۀ علوم اسلامی بود. او بر توسعۀ نقد در مباحث اصول فقه، توصیه و اصرار داشت .

آثار

از سید مصطفی تألیفات بسیاری در زمینۀ علوم اسلامی به جا مانده که بیشتر آنها به چاپ نرسیده است. اسامی برخی از آثار او بدین شرح است:

تفسیر القرآن الکریم درچهارجلد (تهران ۱۳۶۲ ش) تحریرات فی الاصول در سه جلد (تهران ۱۳۶۶ ش) تعلیقات علیالحکمة المتعالیة(تهران ۱۳۷۶ ش)[۲۱] الواجبات فی الصلاة الفوائد والعوائد تحریرات فی الاصول کتاب الصوم کتاب الطهارة کتاب البیع کتاب الخیارات المکاسب المحرمه الخلل فی الصلاة الحاشیة علی العروة الوثقی الحاشیة علی تحریر الوسیلة.

تشییع جنازه سید مصطفی خمینی در نجف اشرف

سید مصطفی در ۴۷ سالگی در ۱ آبان ۱۳۵۶ ش در نجف اشرف و به طور ناگهانی درگذشت. امام خمینی بعد از درگذشت فرزندش در پیامی کوتاه چنین نوشت: «در روز یکشنبه نهم ذی القعده الحرام ۱۳۹۷ مصطفی خمینی، نور بصرم و مهجه قلبم دار فانی را وداع کرد و به جوار رحمت حق تعالی رهسپار شد. اللهم ارحمه واغفر له واسکنه الجنة بحق اولیائک الطاهرین علیهم الصلوة والسلام.».پیکر سید مصطفی، پس از تشییع و اقامه نماز توسط آیت‌الله خویی در اتاق کوچک در ضلع شرقی ایوان طلای حرم امیرالمومنین و در کنار قبر محمد حسین غروی اصفهانی (کمپانی)، به خاک سپردند. پزشکان علت وفات او را مسمومیت دانستند و برای روشن شدن امر پیشنهاد کالبد شکافی دادند که امام خمینی با آن مخالفت کرد. ساواک و دولت عراق علت مرگ او را بروز سکتۀ قلبی اعلام کردند. با این حال گفته شد حکومت پهلوی و ساواک در مرگ او نقش داشته‌اند.

امام خمینی در سخنرانی روز ۱۰ آبان ۱۳۵۶ در نجف اشرف درگذشت سید مصطفی را از الطاف خفیه الهی دانست. درگذشت سید مصطفی به تشدید مبارزه با حکومت پهلوی تحکیم رهبری امام خمینی و ایجاد وحدت و یکپارچگی در میان نیروهای مخالف حکومت پهلوی انجامید.