شاخص توسعه انسانی جهان اسلام (مقاله)
شاخص توسعه انسانی جهان اسلام مقاله‌ای است که اطلاعاتی کلی و مختصر در مورد توسعه انسانی کشورهای اسلامی ارائه می کند.
شاخص توسعه انسانى جهان اسلام
در گذشته در ارزیابى میزان توسعه یافتگى کشورها تنها ثروت اقتصادى به عنوان شاخص ملاک قرار مىگرفت؛ ولى از سال 1991 میلادى سازمان ملل متحد در برنامه عمرانى خود [۱] این شاخص را تغییر داد. بر این اساس شاخص توسعه انسانى.[۲] که به صورت خلاصه HDI نامیده مىشود، جدولى است تناسبى که در آن، کشورهاى جهان بر اساس فاکتورهایى از جمله: درآمد سرانه واقعى، نرخ باسوادى، آموزش، بهداشت، تغذیه و امید به زندگى در بدو تولد مورد مقایسه قرار مىگیرند. بر اساس این برنامه اگر براى مردم یک کشور حداکثر امید به زندگى 85 سال، و همه جمعیت آن با سواد، و میانگین تحصیلات واجدین شرایط 15 سال، یعنى در حدود لیسانس باشد، و قدرت اقتصادى سرانه مردم برابر با چهل هزار دلار در سال باشد، این کشور از لحاظ انسانى، توسعه یافته است و شاخص توسعه انسانى آن برابر یک مىباشد. اما اگر در کشورى امید به زندگى 25 سال و همه مردم بى سواد باشند و قدرت اقتصادى سرانه مردم برابر با دویست دلار در سال باشد، شاخص توسعه انسانی آن کشور برابر با صفر خواهد بود. سازمان ملل متحد، بر اساس این برنامه، کشورها را از لحاظ شاخص توسعه انسانى به چهار دسته تقسیم نموده است: 1. کشورهایى که در ردههاى بسیار بالاى شاخص توسعه انسانى قرار دارند، کشورهایى هستند که رتبه بالاتر از 800/0 را دارا باشند. 2. کشورهایى که در ردههاى بالای شاخص توسعه انسانی قرار می‌گیرند، کشورهایى هستند که رتبه بیشتر از 700/0 تا 799/0 را دارا باشند. 3. کشورهایی که در رده متوسط قرار می‌گیرند، کشورهایی هستند که رتبه بیشتر از 500/0و کمتر از 700/0 را دارا باشندو 4. کشورهایی که رتبه آنان زیر 500/0 باشد، در ردههاى پایین قرار می گیرند. بر این اساس، بر اساس آنچه در سال 2018 از سوی «برنامه عمران ملل متحد» منتشر شد، کشورهاى اسلامى که به لحاظ توسعه انسانی در گروه اول قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: قطر، برونئی دارالسلام، عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، عمان، کویت، مالزی و قزاقستان. کشورهایی که در گروه دوم قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: ایران، ترکیه، آلبانی، بوسنی و هرزه‌گوین، آذربایجان، لبنان، الجزایر، کوزوو، اردن، تونس، مالدیو، ازبکستان، لیبی، و ترکمنستان. کشورهایی که در گروه سوم قرار دارند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: مصر، اندونزی، فلسطین، عراق، قرقیزستان، مراکش، تاجیکستان، بنگلادش، و پاکستان. کشورهایی که در گروه چهارم قرار می‌گیرنند، به ترتیب شاخص بالاتر عبارتند از: سوریه، نیجریه، موریتانی، سنگال، کومور، سودان، افغانستان، جیبوتی، گامبیا، گینه، یمن، اریتره، مالی، بورکینافاسو، سیرالئون، چاد، نیجر، و سومالی. [۳] نام کشور صحرا نیز اصلاً در گزارش نیامده و لذا شاخص توسعه انسانی آن مشخص نیست. با توجه با اینکه اکثر کشورهای اسلامی در گروه سوم و چهارم قرار دارند، می‌توان گفت جهان اسلام در مقایسه با پیروان سایر ادیان از نظر توسعه انسانى در وضعیت عقب ماندهاى به سر مىبرد. ناگفته نماند که برخى از کشورهای اسلامی به خاطر جمعیت کم و داشتن سرانه بالا که ناشى از پول نفت است رتبههاى نسبتاً بالایى را کسب کردهاند و گرنه همان کشورها در بقیه جهات نمره خوبى ندارند.
مسلمانان و رسانهها
بر اساس آمارهاى موجود تا سال 2002 میلادى هر هزار نفر مسلمان به 50 نسخه روزنامه یومیه، 3/6 کیلو گرم مطبوعات، 249 دستگاه رادیو و 180 دستگاه گیرنده تلویزیون دسترسى داشتهاند. در حالى که بى دینها به ازاء هر هزار نفر داراى 786 نسخه روزنامه، 5/83 کیلو گرم مطبوعات و 350 دستگاه گیرنده تلویزیون بوده‌اند و مسیحیان به ازاء هر هزار نفر دارای 543 دستگاه گیرنده رادیو بوده‌اند. وضعیت مسلمانان در دسترسى به فن آورىهاى نوین اطلاعاتى و ارتباطى نیز در سطح نازلى است، به طورى که شاخص دسترسى به فن آورىهاى مذکور [۴] در کشورهاى اسلامى 519/0 مىباشد و این شاخص براى یهودیان900/0، بدون دینها 758/0 و مسیحیان 718/0 مىباشد. بر اساس آمارها هر هزار نفر ساکنان کشورهاى با اکثریت مسلمان به طور متوسط حدود 8 خط تلفن، 4 خط تلفن همراه، 3 دستگاه رایانه، و 6/115 اینترنت در اختیار دارند. این در حالى است که بالاترین میزان تلفن، تلفن همراه، رایانه و اینترنت همگی مربوط به یهودیان و بدین ترتیب بوده است: تلفن ثابت و همراه 9/45، رایانه 6/24 و اینترنت 9/163دستگاه. [۵]