راهنما:آشنایی با اصول نگارش و ویرایش (بخش دوم)
این مقاله در ادامه اصول شیونامهٔ نگارش و ویرایش ویکی‌وحدت بخش اول نگارش شده است که شیوه نوشتن و نگارش مقاله و عنوان‌دهی مقاله و تغییر مسیر آن وابهام زدایی و دیگر بخش‌های مقاله می‌پردازد.
عنوان دادن به مقاله
عنوان اصلی مقاله، نامی است که مقالهٔ شما با آن نام در سامانهٔ ویکی‌وحدت ذخیره می‌شود. به‌عنوان مثال، عنوان این مقاله «ویکی‌وحدت: آشنایی با اصول نگارش و ویرایش در ویکی وحدت» است. با استفاده از این عنوان و یا واردکردن نشانی می‌توان به این مقاله دست یافت. مواردی که باید دربارهٔ عنوان اصلی مقالات به آن توجه کنید:
عنوان مقاله باید با نویسه‌های فارسی نوشته شود. از عناوین دارای نویسه‌های غیرفارسی تا حد امکان پرهیز کنید. این‌گونه عناوین در بعضی موارد مانند: واژگان مربوط به دانش رایانه (مثل: HTML) تنها برای صفحهٔ تغییر مسیر بکار برده شده‌اند.
نباید اسامی خاص به زبان فارسی ترجمه گردند. مثلاً نباید عنوان مقاله تویین پیکس؛ «کوه دوقلو» باشد، نمونه دیگر را می‌توان در اسامی خاص عربی ذکر کرد. به طور مثال همان‌گونه که در کتب تاریخی آمده‌است، باید عنوان مقاله، ابن سینا آورده شود نه پسر سینا.
اگر در ترجمه اسامی غیرخاص از زبان‌های دیگر به فارسی مانند: مجری طرح (Line producer) با مشکل مواجه شدید می‌توانید از ویکی‌وحدت: درخواست برابر فارسی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی یاری بگیرید.
برای ساختن مقالهٔ جدید با استفاده از روش یادشده، مطمئن شوید که صفحه‌کلید شما «ی» و «ک» را عربی به شکل «ی» و «ک» نمی‌زند.
در عنوان مقاله نباید از نویسه‌های خاص (#، $، &، * و...) استفاده کرد.
در عنوان اصلی مقاله نباید از اعراب (زبر و زیر و پیش و تشدید) استفاده شود.
به طور سنتی برای آسان‌تر شدن فرایند جستجو، «ی» روی «ها» مثال: «مدرسهٔ» در عنوان مقاله‌ها نمی‌آید.
در دیگر موارد تا جایی که می‌شود املای درست، عنوان اصلی مقاله است حتی اگر واردکردن املا برای ناآشنایان به صفحه‌کلید فارسی دشوار باشد. با استفاده از تغییر مسیر می‌توان مشکل ناآشنایان را برطرف کرد. به طور خاص در عنوان اصلی مقاله همزه‌ها با کرسی درست نوشته باید شود.
تا جای ممکن در عنوان مقاله کلمه جمع بسته نشود. درست: معلم، غلط: معلم‌ها در صورتی که کلمه‌ای به‌ناچار در عنوان با «ها» جمع بسته شده باشد (مثلاً عنوان نمایشنامه‌ای به صورت جمع است)، «ها» با فاصلهٔ مجازی نوشته می‌شود؛ درست: عادلها، غلط: عادلها، عادل ها.
سرهم‌نویسی و جدانویسی و استفاده از فاصلهٔ مجازی بر طبق دستور خط که در بخش اول این مقاله درباره‌شان صحبت شد، در برگزیدن عنوان مقاله هم باید رعایت شود؛ درست: سرهم‌نویسی، غلط: سرهم نویسی.
در صورتی که با یک عنوان واحد چند مقالهٔ با موضوعات متفاوت وجود دارد که همگی شیوهٔ نوشتار عنوانشان یکی است (مانند شهری به نام کازابلانکا و فیلمی به نام کازابلانکا) باید کاربرد اصلی را (در صورت وجود) در عنوان اصلی (بدون پرانتز) بگذارید و بقیهٔ عنوان‌ها را توسط پرانتز ابهام‌زدایی کنید:
- کازابلانکا
- کازابلانکا (فیلم).
برای راهنمایی بازدیدکنندگان چنین نوشتارهایی باید از الگوی
یا
در بخش آغازین نوشتار با عنوان اصلی استفاده نمایید.
در صورتی که عنوان مورد نظر فاقد کاربرد اصلی‌ست، عنوان اصلی (بدون پرانتز) به صفحهٔ ابهام‌زدایی تعلق می‌گیرد و عنوان همهٔ نوشتارها با پرانتز ابهام‌زدایی می‌شود:
- دم
- دَم (تنفس)
- دُم (عضو).
در استفاده از این روش باید بین عنوان و پرانتز توضیحات یک فاصله در نظر بگیرید؛ درست: کازابلانکا (فیلم)، غلط: کازابلانکا(فیلم).
استفاده از تنوین آوردن تنوین (ـًــٍــٌ) (درصورتیکه تلفّظ شود) در نوشته‌ها و عنوان مقاله‌ها مجاز است.
تغییر مسیر
اگر احتمال داشته باشد کاربران دیگر برای دسترسی به مقاله شما، عنوان دیگری را جستجو کنند، حتماً آن عنوان را نیز ایجاد کنید و فقط تغییر مسیرش دهید به مقاله اصلی. یعنی یک مقاله یک خطی ایجاد کنید که محتوی # تغییرمسیر و قرار دادن عنوان اصلی مقاله میان دو کروشه[[]].
ایرانیک و گیومه
ویکی فارسی امکان استفاده از متن ایرانیک (خوابیده به چپ) را ندارد، ولی می‌توان از نشانگذاری برای ایتالیک (خوابیده به راست) استفاده کرد. مثال: این متن ایتالیک است.
از ایتالیک معمولاً برای تأکید روی کلمات خاص استفاده می‌شود. در موارد زیر نیز از ایتالیک استفاده می‌شود. عنوان‌ها برای عنوان موارد زیر باید از ایتالیک استفاده شود:
- آثار هنرهای بصری؛
- آلبوم‌های موسیقی؛
- بازی‌های رایانه‌ای و ویدئویی؛
- جراید(روزنامه‌ها، مجله‌ها، و مانند آنها)؛
- فیلم‌ها؛
- کتاب‌ها؛
- کلمات به زبان‌های غیرفارسی که به خط فارسی/عربی نوشته می‌شوند؛
- مجموعه‌های تلویزیونی؛
- نمایشنامه‌ها؛
در صورتی که عنوان خاصی از میان دسته‌بندی یادشده دارای مقالهٔ مستقل است، ایجاد پیوند لازم است. از ایتالیک معمولاً در عنوان آثار بلندتر استفاده می‌شود. عنوان آثار کوتاه‌تر، از جمله موارد زیر، در داخل گیومه می‌آید:
- سرودها؛
- شعرهای کوتاه؛
- داستان‌های کوتاه؛
- فصل‌های یک اثر بلندتر؛
- قسمت‌های یک مجموعهٔ تلویزیونی؛
- مقاله‌ها؛
مواردی نیز وجود دارند که عنوانشان نباید ایتالیک شود یا در گیومه بیاید:
- متون مقدس؛
- اسناد حقوقی و قوانین؛
کلمات به عنوان کلمه
وقتی دربارهٔ کلمه‌ای به عنوان یک کلمه یا دربارهٔ حرفی به عنوان یک حرف می‌نویسید، از ایتالیک استفاده کنید. مثلاً:
واژهٔ کفاش به سبک واژه‌سازی عربی ولی از ریشهٔ فارسی کفش ساخته شده است.
ساختار و روش نوشتن مقاله
نوشتار(های) وابسته: ویکی‌پدیا:راهنمایی برای نوشتن مقاله‌های بهتر و ویکی‌پدیا:شیوه‌نامه/طرح‌بندی هر مقاله با توضیحی آغازین در یک یا چند بند (بسته به طول کل مقاله) شروع می‌شود. در مقاله‌های بلندتر مقاله به زیرعنوان‌هایی/بخش‌هایی کوچکتر تقسیم می‌شود.
در ادامهٔ مقاله عناوین:نگارخانه، جستارهای وابسته، پانویس و منابع، برای مطالعهٔ بیشتر، پیوند به بیرون، رده‌ها، با قرار دادن دو مساوی (==) در دو طرف عنوان، می‌آیند.
میان‌ویکی‌ها
توجه شود که اصلی‌ترین عنوان‌های مربوط به بخش‌های مختلف مقاله به صورت = عنوان بخش = (با دو == از دو طرف) هستند. در زیر پیرامون بخش‌های مختلف مقاله توضیحی آورده می‌شود. توضیحی مختصر در ابتدای مدخل ابتدا یک بند (پاراگراف) به عنوان مقدمه می‌آید که کلیت مقاله در آن می‌آید. عنوان مقاله در بند اول مقاله و اولین بار به صورت پررنگ می‌آید.
متن اصلی مقاله قسمت‌های مختلفی با عنوان مناسب برای بخش‌های مختلف مقاله می‌آیند. هر کدام از این عنوان‌ها می‌توانند به زیرعنوان‌هایی شکسته شوند.
عبارت‌های به زبانی خارجی اگر موضوع مقاله خودِ عبارت نوشته‌شده به زبان‌های خارجی نباشد آن عبارت نباید در متن اصلی بیاید. اگر مقاله‌نویس احساس نیاز شدید به اصل عبارت می‌کند، باید آن را در پاورقی بیاورد. اگر موضوع، خودِ عبارت خارجی باشد می‌توان آن را در متن اصلی آورد. علاوه بر این، آوردن عبارت‌هایی به زبان خارجی در متن اصلی مقاله، هنگام آوردن نقل قولی که بخشی از آن به فارسی است، ایرادی ندارد. (نمونه: اشعار ملمع).
تبصره: نام آثار کلاسیک به زبان عربی و نیز آثار فارسی‌ای که عنوانشان عبارتی عربی (حتی با نحو عربی) است از این قاعده مستثنی است. همچنین استفاده از ترکیب‌های کلیدی دوسه‌واژه‌ای در مقاله‌های تخصصی‌تر یا بخش‌های تخصصی‌تر مقاله بلامانع است. موارد مبهم با اجماع ویکی‌نویسان در صفحهٔ بحث همان مقاله حل و فصل می‌شود.
پانویس در این قسمت توضیحات اضافه ذکر می‌شود. برای ایجاد پاورقی، در قسمت مورد نظر در متن اصلی مقاله دستور الگو:نشانه را وارد می‌کنید و در بخش پانویس ^ را وارد می‌کنید. در این صورت با کلیک روی علامت: ^ از متن به پاورقی و برعکس منتقل می‌شوید. برای دیدن راهنمای کامل استفاده به راهنمای پاورقی رجوع کنید.
منابع منابع مقاله در بخشی جداگانه با نام «منابع» ذکر می‌شوند. هر مطلبی باید منبع داشته باشد. که ترتیب اتخاذ شده در ویکی وحدت جهت منابع پایانی به صورت زیر است: نام خانوادگی مؤلف، نام، نام اثر، نام ناشر، سال نشر. همچنین شیوه ارجاع دادن در پانویس ها نیز به این صورت در داخل پرانتز است: (نام خانوادگی مؤلف، سال نشر، شماره جلد، شماره صفحه)
منابع برای مطالعهٔ بیشتر در صورتی که نویسنده منابع مفید دیگری بشناسد واین منابع در مقاله مورد استفاده قرار نگرفته باشد آنها را در این قسمت ذکر می‌کند.
پیوند به بیرون در صورت نیاز به ارجاع به وب‌گاه‌های دیگر مثلاً در صورتی که مقاله‌ای اطلاعات مربوط به موضوعی را به شکل جامع منتقل نکرده باشد، یا صفحهٔ وب یا وب‌گاهی که کامل‌کنندهٔ مقاله باشد وجود داشته باشد، پیوند به آنها در بخشی به نام «پیوند به بیرون» می‌آید.
در صورتی که یک صفحهٔ پیوندی یک منبع عادی است، مثلاً پیوندی به مقاله‌ای در نسخهٔ اینترنتی یک روزنامه است، بهتر است پیوند در بخش منابع و با همان ساختار منابع بیاید.
اگر صفحهٔ مقصد پیوند به زبانی غیر از فارسی است، باید از عناوین اصلی همان صفحه برای متن پیوند استفاده شود. مثلاً اگر به صفحهٔ http://www.gnu.org/ پیوند داده می‌شود، عنوان پیوند باید «The GNU Operating System» و نه «سیستم‌عامل گنو» باشد.
اگر صفحهٔ مقصد به زبان فارسی یا زبان راست به چپ دیگری است، با * ذکر می‌شود. اگر به یک زبانِ چپ به راست است، با استفاده از * و همراه با الگو:چپ‌چین منابع برای تغییر جهت متن چپ‌نویس به شکل زیر مشخص می‌شود. مثلاً:
که اینطور دیده می‌شود:
• The GNU Operating System
• A nonexistant example page
مباحث پسین و پیشین
مباحث پسین و پیشین ویرایشی و نگارشی را می‌توان در دو مقالۀ ذیل دنبال و مطالعه کرد.