فصلنامه اندیشه تقریب شماره 2

فصلنامه اندیشه تقریب

نام مجله	اندیشه تقریب
صاحب امتیاز	مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
زیر نظر	[[محمد علی تسخیری	آیت‌الله محمد علی تسخیری]]
مدیر مسئول	علی‌اصغر اوحدی
شورای سردبیری	سید حسین هاشمی، عزّالدین رضا نژاد، مرتضی محمدی
مشاوران علمی	عليرضا اعرافی؛ عباس برومند اعلم؛ سيّداحمدرضا حسينی؛ سيّدمنذر حكيم؛ سيّدهادی خسروشاهی؛ محمّدحسن زمانی؛ محمّدرضا غفوريان؛ ناصر قربان‌نيا؛ نجف لک‌زايی؛ محمدهادی يوسفی غروی.
مدیر اجرایی	محمدعلی ملاهاشم
شمارگان	2
سال نشر	سال اول، بهار، 1384
زبان	فارسی
ISSN	1735-7101

فصلنامه اندیشه تقریب شماره 2 دومین شمارگان از فصلنامه اندیشه تقریب می‌باشد که به اهتمام مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است. این شماره در فصل بهار سال 1384 منتشر شده است.

سرمقاله

گوهر اتحاد (به مناسبت هفته وحدت)
«كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّة أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ...»

آن روز كه خورشيد نبوت در آسمان كعبه رخ نمود، كسی باور نداشت كه اين ناخوانده درس، برای بشريت خفته، درس‌ها دارد و گفتنی‌ها بسيار. محمدامين(صلی الله عليه وآله) پيامبر گرامی اسلام با ره‌توشه ايمان، عصمت و صداقت، طريق رهنمايی بشر را در پيش گرفت. با خرافه‌های جاهليت عرب به كارزار برخاست و ندای توحيد سر داد تا روح معنويت در دل تشنگان حقيقت دميد. با درايت خويش سكّان رهبری امت اسلامی را در دست گرفت و شكاف از ميان مسلمانان برداشت. مهاجر و انصار با هم برادر شدند و زنگار كينه جاهليت از دل زدودند. ياد مهربانی‌های آن ايام، بارقه‌های اميد را بر دل‌های خسته از فتنه‌های زمانه می‌تاباند.

ياد ايامى كه با هم آشنا بوديم ما		هم خيال و هم صفير و هم نوا بوديم ما
معنى يک بيت بوديم از طريق اتحاد		چون دو مصرع، گر‌چه در ظاهر جدا بوديم ما
بود دايم چون زبان خامه حرف ما يكى		گر چه پيش چشم ظاهر بين جدا بوديم ما
دورى منزل حجاب اتحاد ما نبود		داشتيم از هم خبر در هر كجا بوديم ما
چاره جويان را نمى داديم صائب درد سر		دردهاى كهنه هم را دوا بوديم ما

اما اين پايان ماجرا نبود. پس از پنهان شدن آن آفتاب عالم تاب، زمزمه‌های ناسازگاری و اختلاف در ميان امت اسلامی پديدار شد. هر كس ساز خود نواخت و هر گروهی به آن چه خود داشت دل خوش كرد. غفلت از آموزه‌های پيامبر و دوری از اهداف ايشان و در نتيجه از كف دادن اتحاد و يک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌پارچگی، زخمی بر پيكر جهان اسلام فرو نشاند كه هنوز هم روی بهبودی به خود نديده است. غافل از اين كه پيامبر گرامی اسلام(صلی الله عليه وآله) به يک‌پارچگی اين امت، دل بسته بود و مؤمنين را برادر هم می‌دانست. در حكومت ايشان نه از قوميت خبری بود و نه از دو رنگی و تاريكی. اما در ميان دل سوختگان امت پيامبر(صلی الله عليه وآله) و رهروان اين طريقت، همواره كسانی بودند كه صدای همدلی و همرنگی سر می‌دادند و گوش‌های شنوايی را با خود همراه می كردند.

ما دو برادر را بر هم زدند		آتشى از فتنه به عالم زدند
اى كاش اى كاش اگر اسلاميان		رسم دويى را ببرند از ميان
اى همگى پيرو دين قويم		اى پسران پدران قديم
سنى و شيعه ز كه و كيستند؟		در پى آزار هم از چيستند؟
دين يک و مقصد يک و مقصود يک		ره يک و معبد يک و معبود يک
عيسويان كاين علم افراختند		متحدانه به جهان تاختند
ما ز چه بر فرع هياهو كنيم؟		قاعده اصل ز پا افكنيم
چاره ما نيست به جز اتحاد		اين ره رشد است فَنِعمَ الرشاد

وقت آن است كه از اختلاف و دشمنی با يک‌ديگر دست برداشته و به دردهای مشترک جهان اسلام بينديشيديم.
بر اساس آموزه‌های اسلامی، كرامت و شخصيت هر فرد مسلمان از اهميت ويژه‌ای برخوردار است از اين رو، اهانت و افترا به مسلمانان و حتی غير مسلمانان از ساير اديان الهی ممنوع بوده و برای آن به حسب مورد، مجازات حدّ يا تعزير مقرر گرديده است.
حضرت علی(عليه‌السلام) در زمان جنگ با معاويه ياران خود را از اهانت و نفرين ياران معاويه نهی نمود. طبق روايتی امام صادق(عليه‌السلام) يكی از ياران خود را كه در مسجد به دشمنان امام(عليه‌السلام) اهانت می كرد، از اين كار نهی فرموده، او را به شدت سرزنش كرد. بايد باور داشته باشيم كه بسياری از اختلاف‌ها ناشی از عدم درک صحيح اهداف پيامبر(صلی الله عليه وآله)است كه ما را امت واحده می‌دانست و تنوع رنگ و نژاد را بر نمی‌تابيد.

شد چو عالم گير غفلت، جاهل و دانا يكى است		خانه چون تاريك شد، بينا و نابينا يكى است
ز اختلاف ظرف، گوناگون نمايد رنگ مى		ورنه در می‌خانه وحدت، مِىِ حمرا يكى است
اختلاف رنگ، گل را بر نيارد ز اتحاد		با دو رنگى پيش يک‌رنگان گل رعنا يكى است
شق كند از تيغ صائب، گر سر ما چون قلم		سر نمى پيچيم از توحيد حرف ما يكى است

بنا بر اين، بر تمام مسلمانان فرض است تا با يكدلی و اتحاد، بار ديگر عظمت عصر طلايی جهان اسلام را به رخ دشمنان ديرينه امت واحده اسلام بكشند و با پرهيز از دو رنگی و اختلاف، چراغ يكدلی را در اين تاريک‌خانه بيفروزند.

چند گوييم اين يكى بر حق و آن يک بر خطاست؟		در ميان ما دو ملت اين خطاكارى چراست؟
خوش بود تا اتحاد آريم و هم دستان شويم		تا بدين تدبيرِ عالى، مالک كيهان شويم

در راستای تحقق بخشيدن به اين اهداف و در ايّام ميلاد پيامبر گرامی اسلام حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(صلی‌لله‌عليه‌وآله) و فرزند پاكش حضرت امام جعفر صادق(عليه‌السلام)، دومين شماره از مجله انديشه تقريب به رهپويان مردان خدا و طريقت حق ـ جلّ و علی ـ تقديم می‌گردد. اميد است خدای بزرگ اين اندک را از ما بپذيرد.

مقالات اندیشه‌ای

1. ایده‌هایی درباره استراتژی تقريب (مقاله)/ محمدعلی تسخيری
2. روند تقریب مذاهب اسلامی در سرزمين شام (مقاله)/ وهبه مصطفی الزحيلی
3. طرح تقریب و مشكلات آگاهی دينی (قرائتی در منطق تقريب و گونه‌های فرهنگ دينی) (مقاله) / حيدر حب الله
4. تأملی در ناهمسازگاری‌ها و پیشینه تلاش‌های همسازگرایانه در جهان اسلام (از آغاز اسلام تا پایان عصر عباسی) (مقاله)/ محمدحسين اميراردوش
5. مذاهب فقهی جهان اسلام در رويارويی با چالش فقر (مقاله)/ محمّداسماعيل توسّل

پيشگامان تقريب

1. شیخ محمدحسين بن علی آل كاشف الغطاء منادی وحدت (مقاله)
2. شیخ محمد عبده پرچم دار اصلاح (مقاله)

سرزمين‌های جهان اسلام

اسلام در اندونزی (مقاله) / عبدالمجيد ناصری داوودی

نقد و نظر

اسلام در دنیای در حال جهانی شدن (معرفی کتاب)

اخبار فرهنگی

• کنگره بزرگداشت علامه شرف الدین

در آستانه پنجاهمین سالگرد رحلت علامه سید عبدالحسین شرف الدین، کنگره ای بین المللی جهت آشنایی هر چه بیشتر با ابعاد مختلف شخصیت اجتماعی، سیاسی و علمی ایشان در تاریخ 24 و 25 اسفند ماه سال 1383 مصادف با زاد روز حضرت باقرالعلوم(علیه‌السلام) در شهر مقدس قم برگزار گردید. این کنگره، توسط دفتر تبلیغات اسلامی و با مشارکت و همکاری چهار مرکز بین المللی: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت(علیهم‌السلام)، مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور برگزار گردید. در این کنگره، از حدود دویست مقاله به زبان فارسی، عربی و انگلیسی از داخل و کشورهای عراق، لبنان، سوریه و انگلستان رسیده بود، برخی مقالات در موضوعات ذیل ارائه گردید:

1. زندگی‌نامه علمی و شخصیتی علامه شرف الدین؛
2. شرف الدین مدافع مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) و منادی تقریب مذاهب اسلامی؛
3. شرف الدین طلایه دار اتحاد و بیداری اسلامی؛
4. اندیشه‌های علمی شرف الدین؛
5. شعر و سرود.

• ساخت پنج مناره برای مسجد الاقصی توسط دولت اردن

دولت اردن قصد دارد با توجه به پنج رکن دین اسلام، پنج مناره برای مسجدالاقصی بسازد.
رئوف نجم، قائم مقام کمیته اجرایی ناظر بر مرمت مسجد الاقصی، با اعلام خبر فوق هم چنین از موافقت مقامات فلسطینی و دولت اشغالگر قدس برای اجرای این طرح خبر داد. هزینه برآوردی ساخت اولین مناره 352 هزار دلار است که قرار است مطالعات اولیه و اقدامات اجرایی آن در سال آینده میلادی انجام پذیرد.
دولت اردن از دیرباز و به صورت سنتی به عنوان مسئول نوسازی و مرمت مسجدالاقصی فعالیت می‌کند.
مناره پنجم که دولت اردن قصد بنای آن را به عنوان اولین مناره دارد در دیواره‌های غربی احداث می‌شود. در دیواره‌های غربی مسجدالاقصی حفره‌هایی دیده می‌شود که مسلمانان علت به وجود آمدن آن را حفاری‌های دولت اشغالگر قدس می‌دانند. در دیواره‌های جنوبی نیز نظیر این حفره‌ها پدید آمده است که کمیته اردنی با مرمت و تعمیر آن از صدمات بیشتر به دیواره‌های جنوبی جلوگیری کرد. یهودیان مدعی هستند که مسجدالاقصی بر روی ویرانه‌های کنیسه یهودیان ساخته شده است و برای ظهور مسیح موعود باید مجدداً کنیسه یهودیان بر روی ویرانه‌های مسجدالاقصی، ساخته شود!
در راستای همین هدف، یهودیان افراطی چند سالی است که در بعضی مناطق تحت نفوذ خود به حفاری‌هایی شروع کرده‌اند.
اخیراً نیز رژیم اشغالگر قدس خبر از مسدود کردن قسمتی از مسجدالاقصی به علت احتمال ریزش دیواره و سقف آن داده است که فلسطینیان را دچار نگرانی کرده است.

• هجدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی

مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، هجدهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی را همزمان با ایام هفته وحدت از تاریخ 4 تا 6 اردیبهشت ماه 1384 در تهران برگزار می‌نماید.
این کنفرانس به منظور ایجاد زمینه‌های اتحاد و همبستگی جهان اسلام و همفکری علما و دانشمندان جهت نزدیک سازی دیدگاه‌های علمی و فرهنگی آنان در زمینه‌های فقهی، اصولی، کلامی و تفسیری و... و نیز بررسی مسائل و مشکلات مسلمانان و ارائه راه حل‌های مناسب و موضع گیری مشترک در برابر آن برگزار می‌گردد.
ویژگی این کنفرانس، برپایی اولین مجمع عمومی مجمع جهانی تقریب مذاهب است.
موضوع این کنفرانس استراتژی تقریب مذاهب اسلامی می‌باشد.

• شرکت دبیر کل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در شانزدهمین دوره مجمع بین‌المللی فقه اسلامی

آیت‌الله محمدعلی تسخیری، دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و نماینده رسمی جمهوری اسلامی ایران در مجمع بین‌المللی فقه اسلامی، وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی در رأس هیأتی در شانزدهمین اجلاس سالانه مجمع بین‌المللی فقه اسلامی شرکت کرد. این مجمع که متشکل از فقها و مجتهدان کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی است وظیفه داشت که مسائل مستحدثه زندگی بشری را در زمینه‌های سیاسی اقتصادی حقوقی پزشکی و فکری از دیدگاه کتاب و سنت و فقه اسلامی بررسی کرده و پیرامون آن فتاوای شرعی صادر نماید. در شانزدهمین اجلاس این مجمع موضوعات زیر مورد بررسی قرار گرفت.

1. زکات اموالی که از گردش اقتصادی خارج شده است (توقیفی ـ بلوکه شده)؛
2. اختلاف مردان با زنانی که در خارج از منزل کار می‌کنند؛
3. جایگزین‌های شرعی دیه عاقله در زمان معاصر؛
4. قرائت‌های جدید در تفسیر قرآن و سنت و متون اسلامی؛
5. کالاهای بین المللی و ضوابط معامله آن؛
6. ضمانت و کفالت در امور تجاری؛
7. بیمه درمانی؛
8. ما و دیگران (گفت‌وگوی اسلام و غرب)؛
9. رفتار با غیرمسلمانان در فقه اسلامی و رفتار غیرمسلمانان با اقلیت‌های دینی اسلامی.

قابل ذکر است که هیأت ایرانی با ارائه ده مقاله بیشترین مشارکت علمی را در این کنفرانس داشته و با عرضه دیدگاه‌های فقهی مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام) فعال‌ترین نقش را در بین هیأت‌های شرکت‌کننده بر عهده داشت.
در حاشیه این کنفرانس هیأت ایرانی در جمع ایرانیان مقیم دبی در مجلس عزاداری حضرت ثامن الحجج علی بن موسی الرضا(علیه‌السلام) شرکت کرده و با نماینده مقام معظم رهبری در دبی دیدار و گفت‌وگو کرد.

• برگزاری اولین کنگره بین‌المللی تقریب بین مذاهب اسلامی در کنیا

این گنگره بر اساس تصمیم مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی جمهوری اسلامی ایران در روزهای 24 و 25 بهمن 1383 همزمان با آغاز سال جدید هجری (2 و 3 محرم 1426) با حضور هیأتی از جمهوری اسلامی ایران و با دعوت از دانشمندان، علما، مفتیان و متفکران جهان اسلام و کشورهای مختلف قاره آفریقا، در شهر نایروبی کنیا آغاز شد. این کنگره کار خود را در پنج کمیسیون با موضوعات زیر آغاز کرد: تئوری قرآن مجید و زمینه تحقق وحدت اسلامی، وحدت اسلامی و سنت شریف پیامبر، وحدت اسلامی در سیره ائمه مسلمین، وحدت اسلامی ضرورت عصر حاضر، تقریب مذاهب پشتوانه علمی وحدت اسلامی، راه کارهای علمی وحدت اسلامی، وحدت اسلامی و رسالت علما، نقش زنان در ایجاد وحدت و یکپارچگی در جهان اسلام. در روز آخر این کنگره، قطعنامه ای در ده بند به تصویب رسید.

مأخذ شناسی اندیشه تقریب

أ. آثار منشر شده به وسیله مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی؛

• آوای تقریب (گزیده مقالات هشتمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی)

تنظیم: محمد سعید معزالدین
چاپ اول 1376 / 3000 نسخه / وزیری / 563ص / شومیز آوای تقریب، گزیده مقالات فارسی هشتمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی است که در سال 1374 در موضوع کتاب وسنت و ثابت و متغیر برگزار شد. برخی مقالات این مجموعه عبارت‌اند از: تأثیر قرآن در جنبش فکری نهضت علمی تمدن و تکامل بشر / محمد واعظ زاده خراسانی؛ ترجمه قرآن از نظر مفسرین و فقهای مذاهب اسلامی / عبدالکریم بی آزار شیرازی؛ احکام ثابت و متغیر در اسلام؛ اثبات صدور حدیث از طریق مضمون شناسی و متن / عباس ایزد پناه. در پایان نیز تعدادی از مصاحبه‌های انجام شده در حاشیه کنفرانس، درج شده است.

• آوای وحدت (گزیده مقالات فارسی هفتمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی)

تنظیم: محمد سعید معزّ الدین
چاپ اول 1374 / 5000 نسخه / وزیری / 426 ص / شومیز.
این کتاب، حاوی تعدادی از مقالات گزیده فارسی کنفرانس هفتمین وحدت اسلامی با عنوان مبانی تقریب است که در سال 1373 برگزار شد.
برخی عناوین مقالات بدین قرار است:
وحدت در اندیشه امام خمینی(ره) / سید احمد خمینی؛ جایگاه اهل بیت(ع) در جوامع اسلامی / محمد واعظ زاده خراسانی؛ بنیان‌های عقیدتی و سیاسی وحدت اسلامی / کلیم صدقی؛ مبانی و منابع مشترک اجتهادی / سید جمال موسوی اصفهانی؛ ولایت فقیه از دیدگاه مذاهب اسلامی / محمد صادق مزینانی؛ همگرایی و واگرایی در منابع و روش‌های اجتهادی /‌هادوی تهرانی.

• پیام وحدت (مصاحبه‌های استاد واعظ زاده خراسانی)

تنظیم: محمد سعید معزالدین
چاپ اول 1373 / 5000 نسخه / وزیری / 307 ص / شومیز
این کتاب، مجموعه مصاحبه‌های استاد واعظ زاده خراسانی در مورد وحدت اسلامی، تقریب مذاهب و مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی و عملکرد گذشته وحال و اهداف آن است.
این مصاحبه‌ها که توسط روزنامه‌ها و مجله‌ها داخلی و خارجی به زبان‌های فارسی، عربی وانگلیسی انجام شده، از سوی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی ترجمه، تنظیم و منتشر شده است.

• جهان اسلام، مشکلات و راهکارها(مجموعه مقالات)

تنظیم: سید جلال میرآقایی
چاپ اول 1379 / 1000 نسخه / وزیری / 622 ص / شومیز
این کتاب، حاوی بیست مقاله ارائه شده در دوازدهمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی است که به همت «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» در تهران برگزار گردید. در این کنفرانس جمعی از علما و اندیشمندان کشورهای اسلامی درباره «اسلام و امت اسلامی در قرن آینده» به بحث و تبادل نظر پرداختند.
عناوین برخی از مقالات بدین قرار است: آینده جهان اسلام/ واعظ زاده خراسانی؛ اسلام و مقتضیات عصر حاضر/ سید جلال میرآقایی؛ وحدت اسلامی گامی فراتر از تقریب/ عبدالکریم بی آزار شیرازی؛ چشم‌انداز وحدت اسلامی در قرون اخیر/ عطاءالله مهاجرانی؛ وحدت اسلامی... موانع و راه کارها/ داوود غرایاق زندی.

• ندای وحدت (سخنرانی‌های استاد واعظ زاده خراسانی)

تنظیم: س. شاطریان
چاپ اول 1374 / 5000 نسخه / وزیری /291ص / شومیز
این کتاب، حاصل ده سخنرانی قبل از خطبه‌های نماز جمعه استاد واعظ زاده خراسانی است که به مفاهیم وحدت، اخوت، امت واحده اسلامی، اختلاف و عوامل آن از دیدگاه قرآن و روایات پرداخته واختلاف ممدوح و اختلاف مذموم در آن بررسی شده است.
بخش‌های دیگری از این کتاب بدین قرار است: سیره عملی ائمه اهل بیت(ع) و رفتار آنان با علما و ائمه مذاهب اهل سنت در برقراری روابط دوستانه علمی و حفظ احترام متقابل؛ تأثیر سوء سیاست‌ها در اختلاف مذاهب؛ تلاش‌های علمی و سیاسی در طول تاریخ در راه اتحاد مسلمانان؛ پیشنهادات متفکران شیعه و سنی در تقریب دیدگاه‌ها در مورد خلافت و ولایت.
این کتاب به دو زبان آذری و اردو نیز ترجمه و منتشر شده است.

• وحدت اسلامی برپایه مرجعیت علمی اهل بیت(علیهم‌السلام)

مؤلف: محمد علی تسخیری
مترجم: سید جلال میرآقایی
چاپ اول 1380 / 2000 نسخه / رقعی / 136 ص / شومیز
از آن جا که قرآن و سنت، دو محور اساسی اتحاد امت اسلام اند، اتفاق نظر بر مرجعیت علمی واحدی که مفسّر آن دو باشد ناگزیر است. این کتاب در صدد اثبات انحصار این مرجعیت در ائمه اهل بیت(علیهم‌السلام) است و در این راه بیشتر به مجموعه‌های روایی، فقهی و تاریخی اهل سنت استناد جسته است.
در پایان کتاب، بیانیه پایانی کنفرانس چهاردهم وحدت اسلامی با عنوان جایگاه اهل بیت(علیهم‌السلام) در اسلام و امت اسلامی آمده است.

• وحدت در آیینه مطبوعات

تهیه و تنظیم: غلام حسین زینلی ـ شمس الله اکبری
چاپ اول 1376 / 3000 نسخه / وزیری / 208 ص / شومیز
این نوشتار، معرفی کوتاهی از 168 مقاله برگزیده است که در مطبوعات فارسی و برخی مجله‌ها عربی تا تابستان 1373 درباره وحدت اسلامی و تقریب مذاهب انتشار یافته است. در این مجموعه که بر اساس فهرست موضوعی تنظیم شده، مشخصات هر یک از مقالات ذکر شده آنگاه محتوای آن در قالب یک گزارش توصیفی ارائه گردیده است.

• همبستگی مذاهب اسلامی

مؤلفین: جمعی از اندیشمندان جهان اسلام
ترجمه و نگارش: عبدالکریم بی آزار شیرازی
چاپ اول 1377 / 3000 نسخه / وزیری / 474 ص / شومیز کتاب حاضر، تدوین بخشی از مقالات ترجمه شده رجال دارالتقریب برگرفته از کتاب دعوة التقریب من خلال رسالة الاسلام، گردآوری محمد محمد المدنی و مجله رسالة الاسلام است.
پس از مقدمه مترجم، ابتدا مقدمه دعوه التقریب به قلم محمد محمد المدنی و سپس تاریخچه فشرده تقریب از شیخ محمود شلتوت آمده است. آنگاه کتاب در پنج بخش سامان می‌یابد: اول: دعوت کنندگان به تقریب؛ دوم: هدف تقریب؛ سوم: راه تقریب؛ چهارم: تقریب در مسائل اختلافی؛ پنجم: مقالاتی در فتح باب اجتهاد و موضوعات دیگر.

• آلام الامة الاسلامیة و آمالها (مجموعه مقالات)

تنظیم: سید جلال‌الدین میرآقایی
چاپ اول 1423 ق / 1000 نسخه، وزیری / 618 ص / شومیز.
23 مقاله این کتاب، در سیزدهمین کنفرانس «وحدت اسلامی» عرضه گردید که طی 14 ـ 17 ربیع الاول سال 1421 در تهران برگزار شد.
این همایش با عنوان «امت اسلامی، دردها و آرزوها» با موضوعاتی چون: وحدت و تقریب مذاهب اسلامی؛ وحدت اقتصادی و سیاسی؛ حقوق انسان؛ و اقلیت‌ها در اسلام برپا شد.
عناوین برخی از مقالات عبارت‌اند از: وحدت زایل کردن دردها و تحقق صلح / محمدامین عبدالحکیم چم چمالی؛ مسلمانان و تکنولوژی / عبدالجلیل النذیر الکاروری؛ حقوق انسان در اسلام / خلیل گوننج؛ اسلام دین انسانی / نبیل سلیمان؛ اقلیت‌ها در اسلام / کریم النوری؛ آمال و آرزوهای امت اسلامی / عبدالکریم صار.

• الاسلام و الامة الاسلامیة فی القرن القادم ج 1 و 2 (مجموعه مقالات)

تنظیم: سید جلال‌الدین میرآقایی
چاپ اول 1421 ق / 1000 نسخه، وزیری / ج 1: 576 ص، ج 2: 400 ص / شومیز
این کتاب حاوی مقالات ارائه شده در دوازدهمین کنفرانس وحدت اسلامی است که به همت مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در پایان قرن بیستم و آغاز سومین هزاره میلادی با موضوع اسلام و امت اسلامی در قرن آینده برگزار شد.
برخی عناوین مقالات عبارت‌اند از: آینده عالم اسلامی، بشارت‌ها، تهدیدات و مسؤولیت‌ها / محمد واعظ زاده خراسانی؛ قضایای امت اسلامی / سید محمدباقر حکیم؛ بیداری مسلمین در قرن بیستم / حسن الهاشمی؛ پیشرفت‌های عالم اسلامی در سده گذشته / عبدالله ابراهیم الضحوی؛ امت اسلامی و تهدیدات قرن 21 / محمد الشیخ محمود صیام؛ آغاز انگیزه‌ها و طرق مقابله با مستشرقین / مهدی الکبیسی؛ نقش تمدنی آینده امت اسلامی و جایگاه سازمان کنفرانس اسلامی / محمد علی تسخیری؛ گفت‌وگو و اسلام / محمود عکام، دین؛ دموکراسی / سید مرتضی التونسی.

• الحوزة العلمیة العراقیة و التقریب (کتاب التقریب 1)

مؤلفین: تحریریه مجله رسالة التقریب
چاپ اول / 1382 / 2000 نسخه/ وزیری / 231 ص / شومیز.
این کتاب، حاوی موضوعاتی اساسی درباره حوزه علمیه نجف و نقش مرجعیت دینی آن در ایجاد تفاهم و تعامل هرچه بیشتر بین مذاهب اسلامی به زبان عربی است و مقالاتی چند از اندیشمندان جهان اسلام را در بردارد که در فصل نامه رسالة التقریب وابسته به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی منتشر شده است.
برخی عناوین مقالات این کتاب بدین قرار است: مرجعیت دینی و تقریب / سید محمدباقر حکیم؛ نقش تقریبی مراکز تمدنی عراق / محمد واعظ زاده خراسانی؛ حوزه علمیه امامیه / محمدمهدی آصفی؛ شهید سید محمدباقر صدر و تقریب، علامه سید محمدتقی حکیم رهبر فکری در زمینه تقریب / محمدعلی تسخیری؛ محمد حسین آل کاشف‌الغطاء یکی از رهبران تقریب / سامی الغریری.

• حول الوحدة و التقریب (مع المؤتمرات الدولیة)

مؤلف: محمدعلی تسخیری
چاپ اول / 1382 / 2000 نسخه/ رقعی / 200 ص / شومیز
وحدت اسلامی امر مهمی است که جهان اسلام در حفظ و صیانت امت اسلامی بدان نیاز دارد. بی تردید دولت مردان کشورها می‌توانند در این راستا گام‌های مؤثر و پایداری بردارند.
همچنان که علمای بزرگ اسلام نیز می‌توانند با ارائه تصویری صحیح از اسلام نقش کلیدی خود را در نزدیک کردن عواطف پیروان مذاهب اسلامی، حول محور اسلام ایفا نمایند.
در سال‌های اخیر در این راستا تلاش‌های ارزشمندی از سوی مؤسسات اسلامی صورت گرفته است. از جمله برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی با موضوع وحدت اسلامی که در آن صاحب‌نظران و اندیشمندان جهان اسلام این موضوع را مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌دهند.
کتاب حاضر، برگزیده‌ای مباحثی است که نماینده مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در این کنفرانس‌ها ایراد نموده است.

• الوحدة الاسلامیة او التقریب بین المذاهب السبعة

مؤلفان: جمعی از اندیشمندان جهان اسلام
تنظیم: عبدالکریم بی آزار شیرازی
چاپ اول 1379 / 1000 نسخه/ وزیری / 520 ص / شومیز
در کتاب حاضر، برگزیده ای از بهترین مقالات علمی و اصلاحی مجله رسالة الاسلام به همراه مقدمه ای از حجت‌الاسلام دکتر بی آزار شیرازی گردآوری شده است. این مقالات در هفت بخش با این عناوین تنظیم شده است:
نحوه دعوت به وحدت اسلامی و اهداف آن؛ درباره وحدت و نحوه رسیدن به آن؛ تقریب و وحدت در دنیای امروز مسلمانان؛ اجتهاد در مذهب شیعه و سنی؛ مصادر شرعی و اسباب اختلاف در آن؛ دیدگاه‌های چند تن از علمای شیعه و سنی درباره وحدت.
به علاوه، این کتاب حاوی مباحث و مقالاتی کوتاه درباره چند تن از علمای بنیان‌گذار وحدت است. از جمله: شیخ شلتوت، محمدتقی قمی، محمد عرفه و شیخ محمد ابو زهره.
در انتهای کتاب نیز به نقش دانشگاه الازهر در‌این‌باره اشاره گردیده است.

ب. سایر آثار منشر شده در زمینه اندیشه تقریب ؛

• سرزمین اسلام: شناخت کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان

غلامرضا گلی زواره، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم، 1380، 648 صفحه، وزیری.
از آن جا که شناخت تاریخی، جغرافیایی و اجتماعی مسلمانان و قلمروی که آنان زندگی می‌کنند امری ضروری برای هر فرد مسلمان است و چنین آگاهی، پیوند مسلمین را با یکدیگر مستحکم می‌سازد، این کتاب نگاهی است به کشورهای اسلامی و نواحی مسلمان نشین جهان. «کتاب سرزمین اسلام» اگر‌چه به عنوان شناخت اجمالی کشورها و نواحی مسلمان نشین در جهان منتشر شده، نسبتاً مفصل است و خوشبختانه در مورد بسیاری از سرزمین‌ها و کشورهای مسلمان نشین که تاکنون اطلاعات کمی از آنها در دست بود، مطالب مفصل و خواندنی دارد. علت این تفصیل آن است که معیار نویسنده برای انتخاب عنوان و مطالب کتاب محدود به نواحی ای نبوده است که اکثریت ساکنان آن را مسلمان تشکیل می‌دهند و هر جا که اجتماعی از مسلمانان مشغول زندگی هستند معرفی و در کتاب در مورد آنها بحث شده است. مؤلف کتاب را در یک مقدمه و هفت فصل تدوین کرده است. در مقدمه کتاب عوامل گسترش اسلام و نیز هجوم به سرزمین‌های اسلامی را تبیین نموده و در فصل اول جهان اسلام از دیدگاه امام خمینی(رحمه الله) و مقام معظم رهبری سخن گفته است. فصل دوم کلیاتی درباره جهان اسلام است. در فصول بعدی از کشورهای قاره‌های مختلف که اسلامی هستند و یا مسلمانان در آن کشورها از حضور و جمعیت قابل توجهی برخوردارند، بحث کرده است. در تمام فصول ابتدا سیمای کلی قاره‌ها شناسانده شده آنگاه چگونگی ورود اسلام به آن کشورها، وضع فرهنگی و سیاسی کنونی مسلمانان آن دیار و دیگر مسائل مربوط به مسلمانان گزارش شده است.
نویسنده، ضمن آوردن تصاویر و نقوش جغرافیایی اطلاعات مفیدی از موقعیت کشورهای اسلامی ارائه می‌دهد. وی در تدوین این اثر بالغ بر سیصد عنوان از منابع و مآخذ کتاب که برخی از آنها به زبان‌های بیگانه می‌باشند سود جسته است و این امر می‌تواند برای محققین و پژوهش‌گران مفید باشد.

• اسلام و مسلمانان در آمریکا

محمود خداقلی پور، فهیمه وزیری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1379، 416 صفحه، وزیری.
مسلمانان یکی از اقلیت‌های بزرگ در آمریکا هستند و روز به روز بر جمعیت آنان افزوده می‌شود. بررسی ابعاد گوناگون زندگی مسلمانان در آمریکا و نیز سازمان‌های اسلامی، فرقه‌های اسلامی، وضعیت فعلی و چالش‌های فرا روی مسلمانان این کشور، دلایل گرایش به اسلام، فعالیت‌های سیاسی مسلمانان و آینده اسلام در آمریکا قلمرو مطالعه و بررسی این کتاب است. کتاب دارای چهارده فصل است. نویسنده پس از اشاره ای اجمالی به تاریخچه ورود مسلمانان به آمریکا و نیز پراکندگی و ترکیب جمعیت مسلمانان این کشور، از سازمان‌ها و تشکل‌های مسلمانان آمریکا در دو بخش سازمان‌های اسلامی و سازمان‌های فرقه ای و قومی سخن گفته است. وی در این بخش به ارائه فهرستی از تشکل‌های اسلامی مسلمانان مهاجر و مسلمانان بومی آمریکا، برخی سازمان‌های قومی مسلمانان از قبیل فرقه‌های مسلمانان، دروز، احمدیه، انصارالله، صوفیه، موریش سانیس تمپل و یونایتد سابمیتر زانترنشنال پرداخته و در ادامه موقعیت مساجد و امور مرتبط به آن را در آمریکا بررسی نموده است. مؤلف به دنبال گزارشی مختصر از شیعیان آمریکا به تفصیل رشد اسلام در بین سیاهان این کشور را مورد بحث قرار داده و ویژگی‌ها و پیشینه نهضت ملت اسلام را مطرح کرده است.
فصول بعدی کتاب به موضوعاتی از قبیل: محدودیت‌ها و مشکلات ناشی از تضاد برخی قوانین و آداب اسلام با فرهنگ آمریکایی در مسائل حقوقی و اقتصادی، مسئله جنسیت، وضعیت کنونی مسلمانان در آمریکا، فعالیت‌های سیاسی مسلمانان در آمریکا، مسائل و چالش‌های فراروی مسلمانان آمریکا، آینده اسلام در آمریکا و جمهوری اسلامی ایران و مسلمانان آمریکا می‌پردازد.

• اندیشه و استراتژی وحدت در شبه قاره هند و ایران

سید احمد موثقی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ دوم، 1378، 348 صفحه، وزیری.
در این کتاب اندیشه و آرمان و استراتژی وحدت مسلمانان در آرا و اقدامات متفکران، علما و رهبران نهضت‌های اسلامی شبه قاره هند و ایران، طی یک سیر تاریخی، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ضمن این که نظریات اصلاحی و اندیشه‌های سیاسی آنان هم در بستر تاریخی و اجتماعی خود، مطرح و مورد توجه قرار گرفته‌اند.
کتاب از دو فصل تشکیل شده است که عناوین آن عبارت‌اند از: فصل اول؛ در شبه قاره هند (مرحله اول: از اواخر قرن هیجدهم تا قیام هند (1857)، شاه ولی الله دهلوی، شاه عبدالعزیز دهلوی، نهضت سید احمد بارلی، مرحله دوم: از قیام هند تا تأسیس پاکستان (1947) پس از آن، جنبش هندی خلافت، مولانا ابو الکلام آزاد، اقبال لاهوری، پاکستان و اتحاد اسلامی، ابوالاعلی مودودی)، فصل دوم؛ در ایران (روابط سیاسی ایران و عثمانی، پیروان ایرانی سید جمال‌الدین، شیخ الرئیس قاجار و «اتحاد اسلام»، دوران انقلاب مشروطیت در ایران، جنگ جهانی اول و مسئله مهاجرت، میرزا کوچک خان و «اتحاد اسلام»، آیت‌الله کاشانی، آیت‌الله بروجردی، علامه امینی و حضرت امام خمینی(رحمه الله)).

• مفهوم آزادی از دیدگاه مسلمانان

فرانس روزنتال، ترجمه منصور میراحمدی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1379، 222 صفحه، رقعی.
فرانس روزنتال، نویسنده و محقق معروف، در این کتاب به ابعاد گوناگون مفهوم آزادی از دیدگاه اندیشمندان مسلمان پرداخته است. وی با مطالعه و بررسی آثار و منابع متعدد، می‌کوشد مفهوم آزادی را از نظرگاه مسلمانان در سطوح مختلف فلسفی، حقوقی، فقهی، جامعه شناسی ـ سیاسی و عرفانی تبیین کند و در این راستا، قرائت خاصی از مفهوم آزادی در اندیشه اسلامی ارائه می‌کند. ارجاعات مکرر و استناد به منابع متعدد، جامع نگری در پرداختن به ابعاد گوناگون مفهوم آزادی و دقت زیاد در تفسیر و تحلیل نظریات اندیشمندان مسلمان، از نقاط قوت این کتاب است.
کتاب دارای شش فصل است: فصل اول به تاریخچه مفهوم آزادی و تفکیک سطوح مختلف آن پرداخته و فصل دوم با نگرش واژه شناسی ریشه آزادی را در زبان‌های عبری، سریانی، کلدانی، سامی و فارسی، بررسی کرده است. فصل سوم به تعریف‌های ارائه شده از آزادی در میان مسلمانان می‌پردازد. فصل چهارم، بحثی جامعه شناسانه و حقوقی از مفهوم آزادی ارائه کرده است. فصل پنجم نظریه‌های فلسفی در‌این‌باره را تبیین نموده و فصل ششم به جمع بندی مطالب می‌پردازد.

• فتوت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن به همراه فتوت نامه منظوم ناصری

عبدالباقی گولپینارلی، ترجمه: توفیق‌هاشم پور سبحانی، تهران، روز به، چاپ اول، 1379، 198 صفحه، رقعی. این کتاب در واقع ترجمه مقاله ای است مفصل با عنوان Islam ve Turk illevinde futuvvet teskilati ve kaynaklavi (فتوت در سرزمین‌های اسلامی و ترک و مآخذ آن) از عبدالباقی گولپینارلی که در جلد 11، شماره 14 مجله دانشکده اقتصاد استانبول به چاپ رسیده است. در کتاب حاضر از فتوت به مفهوم جوانی، پهلوانی و جوانمردی و اساساً با معانی تصوف، یاد شده است. از منظر مؤلف مروت اساس فتوت، و فتوت پایان مروت است. از این رو هر اهل مروتی، صاحب فتوت نیست، اما هر اهل فتوتی در مروت به عالی‌ترین مرتبه دست یافته است. نگارنده در این کتاب ضمن به دست دادن اطلاعاتی درباره فتوت به مقایسه، تحلیل و نقد فتوت نامه‌های فارسی، عربی و ترکی دست زده است. وی سپس ارکان فتوت را همراه با دیدگاه‌های مذهب درباره آن آورده است. فتوت و تشکیلات اصناف و برخی ملاحظات درباره ارکان فتوت عناوین بخش‌های بعدی کتاب است. در پایان، متن منظوم «فتوت نامه ناصری» به چاپ رسیده است.

• آیین و اندیشه در دام خودکامگی (سیری در اندیشه سیاسی مسلمانان در فراز و فرود تمدن اسلام)

سیدمحمدخاتمی، تهران، طرح نو، چاپ چهارم،1380،462صفحه، رقعی.
این کتاب مروری است بر اندیشه سیاسی مسلمانان و در آن از فراز و فرود تمدن اسلامی سخن گفته شده است. نویسنده معتقد است که بعد از دوران خلافت خلفای راشدین، حالت تغلب یعنی بدترین صورت سیاست بر فضای سیاسی مسلمانان حاکم شد. به نظر نویسنده علت اصلی رشد نیافتگی اندیشه سیاسی در جهان اسلام پس از فارابی و نیزغلبه نوعی صوفیگری بر ذهن بسیاری از مسلمانان، چیزی جز قدرت سیاسی با استفاده از اشکال مختلف سلطه نبوده است و گرفتار آمدن ایمان و اندیشه در دام استبداد، منشأ بسیاری از مصایب مسلمانان شده است. نویسنده در بخش نخست از زمینه‌های چیرگی استبداد به تفصیل سخن گفته است. در بخش دوم به نقد و بررسی اندیشه‌های سیاسی در میان مسلمانان پرداخته است که شامل آرای فارابی، ابوالحسن عامری، ابوالحسن مارودی، خواجه نظام الملک، امام غزالی، ابن باجه و ابن خلدون می‌شود. در بخش سوم اندیشه‌های سیاسی برخی از دانشوران دینی به اجمال بررسی شده است.

• گسترش اسلام در غرب آفریقا

مروین هیسکت، ترجمه احمد نمایی و محمدتقی اکبری، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1369، 504 صفحه، وزیری.
کتاب حاضر از هیجده فصل تشکیل شده است. نویسنده در فصول اول تا نهم، به چگونگی ورود و گسترش اسلام و عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر در این امر در مناطقی از غرب آفریقا که هم اینک یا وجود خارجی ندارند و یا با الحاق به مناطق مجاور کشوری به نام جدید پدید آورده‌اند، می‌پردازد. احوال اشخاص با نفوذی که موفق به تشکیل دولت‌ها یا امپراتوری‌هایی در غرب آفریقا شدند و چگونگی روابط این دولت‌ها با یکدیگر و تحلیل نظرات دانشمندان غربی درباره هر یک از موضوعات فوق، دیگر مطالب فصول یاد شده است. تصرف اروپاییان مسیحی بر بعضی از بلاد اسلامی و خطری که از ناحیه آنان غرب آفریقا را تهدید می‌کرد و همچنین انحراف جوامع اسلامی از اسلام واقعی و راستین، سبب شد تا جهانگردان مسلمانی چون: شهو عثمان دان فودیو، شیخ احمد بن محمد، شهو کانمی، حاجی عمر و دیگران برای احیای اسلام حقیقی و در دست گرفتن قدرت عالی سیاسی ـ قبل و یا در دوران اولیه استعمار دست به جهاد مسلحانه زنند ولی این انقلاب‌های اسلامی هنوز به مرحله کمال نرسیده بودند که مغلوب مداخلات استعماری اروپاییان شدند. فصول دهم، یازدهم، دوازدهم و چهاردهم کتاب، به کم و کیف این جهادهای بالنسبه موفق و ارزیابی اثرات آنها بر تسریع حرکت اسلام در غرب آفریقا می‌پردازد.
نویسنده در فصول سیزدهم، شانزدهم و هفدهم کتاب، پس از تحلیل چگونگی تقابل اسلام و مسیحیت در غرب آفریقا، به نحوه عکس‌العمل مسلمانان نسبت به تجاوز اروپاییان مسیحی به دوران دارالاسلام اشاره می‌نماید. تاریخچه تصوف در غرب آفریقا و کیفیت و عوامل شیوع آن در سودان و مطالبی در باب عقاید طرق صوفی و تحولات این طرق در مناطق مزبور، موضوع فصل پانزدهم کتاب می‌باشد. فصل پایانی کتاب، به نتیجه گیری کلی از مطالب گذشته اختصاص یافته است.

* سیستم‌های حقوقی کشورهای اسلامی (جلد اول)
محمدرضا ظفری و فخرالدین اصغری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1374، 412 صفحه، وزیری.
با ملاحظه جوامع انسانی در می‌یابیم هیچ جامعه ای نیست که از اصول و معیارهایی تبعیت نکند. بدیهی است که جوامع اسلامی نیز از این امر مستثنا نبوده و با ایجاد سیستم حقوقی هماهنگ با ارزش‌های دینی، در صدد حفظ و حراست از موجودیت خود بوده‌اند. همین وحدت رویه باعث شده که سیستم حقوقی آنها به رغم اختلافات نژادی و جغرافیایی و... از مجانست و مشابهت نسبی برخوردار باشد. شناخت این اوضاع و احوال آن کشورها و اطلاع از میزان به کارگیری اصول و معیارهای الهام‌بخش اسلام در این کشورها، از اهمیت خاصی برخوردار است.
کتاب حاضر که ترجمه بخش‌هایی از دو کتاب «سیستم‌های حقوقی کشورهای خاورمیانه» اثر دکتر سید حسن امین و «دائرة المعارف سیستمهای حقوقی معاصر» اثر پرفسور رابرت رون است، کوششی است برای شناساندن و تبیین سیستم‌های حقوقی کشورهایی مانند: اردن، عربستان، ترکیه، امارات متحده و... . نویسندگان آن تلاش کرده‌اند، سیستم‌های حقوقی حاکم بر این کشورها را تبیین نموده و در زمینه منابع حقوق، اصول حاکم بر قانون اساسی و قوانین عادی، سیستم قضایی و دادگستری، تشکیلات محاکم، سیستم دادرسی و... اطلاعات مفید و ارزشمندی، به خواننده بدهند، ضمن این که سعی کرده‌اند، قبل از ورود به این مباحث، در مورد اوضاع جغرافیایی، شکل حکومت، اوضاع اقتصادی و اجتماعی، روابط خارجی و پیشینه تاریخی این کشورها اطلاعاتی مختصر ارائه داده تا زمینه و ورود به مباحث حقوقی کشورهای اسلامی را فراهم آورند.
عناوین اصلی فصول ده گانه کتاب عبارت‌اند از: سیستم حقوقی اردن، سیستم حقوقی امارات متحده عربی، سیستم حقوقی ترکیه، سیستم حقوقی عربستان، سیستم حقوقی عمان، سیستم حقوقی قطر، سیستم حقوقی کویت، سیستم حقوقی لبنان، سیستم حقوقی لیبی و سیستم حقوقی مصر.

• استراتژی وحدت در اندیشه سیاسی اسلام (جلد 1 و 2)

سید احمد موثقی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1370 و 1371، 376 + 468 صفحه، وزیری.
وحدت اسلامی، از مهم‌ترین ایده‌ها و آرمان‌هایی است که مسلمین جهان از صدر اسلام تاکنون، بر مبنای تعالیم عالیه اسلامی و دیانت حقّه توحیدی، پی‌گیر آن بوده و در مقابله با دشمنان اسلام و مسلمین، به عنوان یک تز و نظریه یا یک استراتژی و برنامه، در ابعاد و اشکال مختلف، متناسب با مقتضیات زمان، آن را ارائه نموده‌اند. کتاب حاضر که در دو جلد منتشر شده است، پژوهشی است پیرامون وحدت مسلمانان در جهان اسلام و ارزیابی جریان وحدت و منادیان آن در جامعه اسلامی.
جلد نخست آن در سه فصل تنظیم شده است که در فصل اول و دوم، ابتدا مسئله وحدت و تفرقه در منابع اصیل و اوّلیه اسلامی و بعد زمینه و سابقه تاریخی وحدت و تفرقه در جهان اسلام، به ویژه و عمدتاً در دو قرن نوزدهم میلادی و سیزدهم هجری و نیز بیستم میلادی و چهاردهم هجری، بر اساس تحولات درونی جهان اسلام و روابط غرب با مسلمانان، دول اروپایی و جهان مسیحیت با دول مسلمان و جهان اسلام از نظر سیاسی، دیپلماتیک، فکری ـ فرهنگی و اقتصادی ـ اجتماعی که بیشتر با عنایت به دوره امپراتوری عثمانی و به خصوص دوران سلطنت سلطان عبدالحمید دوم و سیاست پان اسلامی او صورت گرفته، مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم اندیشه و عملکرد سید جمال‌الدین اسدآبادی به عنوان اولین و برجسته‌ترین مورد از مصلحین و متفکرین و رجال دینی ـ سیاسی که در خصوص وحدت و یک‌پارچگی جهان اسلام تلاش نموده، طرح و بررسی شده است.
جلد دوم کتاب حاضر از دو فصل تشکیل شده است. فصل اول، از فعالیت‌های وحدت بخش در مصر و سوریه و حجاز بحث می‌کند. این فصل کوشش‌های محمد عبده، عبدالرحمن کواکبی، سید محمد رشیدرضا و امثال آنها را توضیح می‌دهد و اهداف دارالتقریب (از جمله ایجاد حسن تفاهم در بین پیروان مذاهب) را بررسی می‌کند. نیز در این فصل از ارزش وحدت و نقش آن در حفظ عزت مسلمین سخن به میان آمده، ریشه‌ها و عوامل تفرقه مطرح گشته و راه حل‌هایی برای تقویت وحدت بیان شده است. در فصل دوم کتاب محورهای ارزشمند وحدت (که علما و مراجع بزرگ اسلام بوده‌اند و در عراق و لبنان می‌زیسته و نقش مؤثری در حفظ وحدت مسلمین داشته‌اند مطرح شده‌اند. در این فصل کوشش‌های بی دریغ مرحوم سید شرف الدین بررسی شده و فشرده ای از اهداف او از نوشتن کتاب‌های فصول المهمه، المراجعات، النص و الاجتهاد بیان شده است. همچنین کوشش‌های فداکارانه شخصیت‌های برجسته ای چون: علامه سید محسن امین، میرزا محمدحسن شیرازی و آیت‌الله کاشف‌الغطاء بررسی شده است. تبیین و بررسی کوشش‌های مرحوم شیخ عبدالکریم زنجانی، آیت‌الله محمدتقی حکیم و آیت‌الله سید محمدباقر صدر پایان بخش کتاب است.
یادآور می‌شود در ابتدای جلد نخست مقدمه با ارزشی از مرحوم استاد محمدتقی جعفری با این عناوین: امت واحده اسلامی، تعریف معنای کلی دین، ریشه امت اسلامی، مبنای وحدت اسلامی، وحدت امت اسلامی و طرق وصول به آن، به چاپ رسیده است.

چکیده مقاله‌ها

در این بخش از فصلنامه مقالات اندیشه‌ای به زبان عربی و انگلیسی ترجمه شده است.

چکیده مقالات به زبان عربی

• افكار حول الاستراتيجية المقترحة للتقريب

آية الله محمد علي التسخيري
تناول هذا المقال الاستراتيجية المقترحة لمجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية بحثا وتحليلا حيث تطرق الكاتب ـ بعد تصديه لبيان سلسلة من المفاهيم والمصطلحات ـ الی تدوين استراتيجية التقريب من خلال الاستعانة بالجهود والتجارب الماضية واشار في هذا الصدد الی التجربة الاولی أي دار التقريب في القاهرة و جهود العلامة محمد مهدي شمس الدين ومساعي المؤسسة الخيرية لاية الله‌العظمی الخوئي، كما اشار الی جهود ايسسكو (المؤسسة العلمية والتعليمية والتربوية لدول منظمة المؤتمر الاسلامي) وهي من أهم المنظمات الاسلامية والتي تنظر الی التقريب بمثابة هدف استراتيجي ومن هذا المنطلق راح الكاتب يبين هذه الاستراتيجية عبر تعريف اتباع المذاهب الاسلامية بعضهم علی بعض وتوثيق اواصر المحبة والاخوة الاسلامية فيما بينهم وفقا لاصول مشتركة وثابتة، و هي القران الكريم والسنة النبوية الشريفة وشرعية الاجتهاد.
هذا وتضم مجالات التقريب كافة جوانب حياة اتباع المذاهب الاسلامية، وتشمل علی وجه التحديد الموارد التالية :العقائد ،الفقه وقواعده، الاخلاق والثقافة الاسلامية، التاريخ، المواقف السياسية للامة الاسلامية.
وفي الختام تم التاكيد علی الاصول التالية: ضرورة التعاون بين المسلمين ،ضرورة توحيد المواقف، الاجتناب عن التكفير ،الاحترام المتبادل، اطلاق الحرية للمسلمين لتبني الاحوال المدنية لاي مذهب شاؤوا ،الحوار مع الكفار واهل الكتاب.
المصطلحات الرئيسة: الأهداف الاستراتيجية، مجمع التقريب بين المذاهب الاسلامية، ايسسكو، توحيد المواقف، التجارب، الاجتهاد، الأمة الإسلاميّة.

• لمحة عن مسيرة تقريب المذاهب الاسلامية في الشام

الدكتور وهبة مصطفی الزحيلي
ينقسم هذا المقال الی ثلاثة اقسام: تناول القسم الاول تقريرا عن منحی التقريب في ارض الشام (سوريا والاردن وفلسطين ولبنان) اضافة الی ايران، وقد ورد فيه التاكيد علی عدم امكان الفصل بين الاسلام ووحدة الاصول والفروع والمواقف النظرية والتاريخية والجغرافية والثقافية والتربوية، كما اشار الی مضاعفات التفرفة والتشتت وجذورها والمناخ السائد علی المجتمعات الاسلامية خلال العقود الخمسة الماضية، فضلا عن بيان نكات حول الوعي العميق الذي يمتلكه الشعبان السوري والايراني ازاء الحفاظ علی الوحدة الوطنية والشواهد علی ذلك.
كما اختص القسم الثاني ببيان اهم مزايا منحی التقريب في ارض الشام، بعض هذه المزايا هي: الحب المتبادل، فاعلية التعاون المشترك بين علماء الفريقين، حظر انتشار او طبع الكتب التي تتضمن الاساءة الی اتباع المذاهب الاخری وتحجيم المسائل الخلافية والاجتناب عن الصاق تهم التكفير والاضلال باتباع المذاهب الاخری، اشاعة البحث المقارن في الحقل الفقهي والعقائدي ،النشاط الثقافي المشترك بين علماء الفريقين، احالة مهمة محاسبة العباد الی الله تعالی ،محبة اهل البيت في اوساط المسلمين علی اختلاف مذاهبهم.
واستعرض القسم الثالث عدة ملاحظات بشأن استراتيجية التقريب والخروج بتوصيات ،اهمها:بذل الجهود في سبيل تعميم ثقافة الحوار ،وضرورة اتخاذ مواقف عملية من قبل علماء التقريب ازاء ما يجري في الدول الاسلامية، توسيع رقعة التقريب عبر اصدار مجلة ناطقة باسم التقريب، اعطاء الاولوية لعوامل تحقيق الوحدة الاسلامية ،واستغلال الامكانات والقدرات المتاحة بغية دفع كيد الاعداء الی نحورهم وضرورة صدور بيانات استنكار لاي اقدام من شأنه تكريس الطائفية والمذهبية.
وفي الختام حث هذا المقال وانطلاقا من الاية «ان هذه امتكم امة واحدة.....» ان يكون الشعار الاساسي والعاري من الخلل في فكر التقريب هو العمل بمضمون هذه الاية المباركة.
المصطلحات الرئيسة:ثقافة الحوار، التكفير، الطائفية والمذهبية، استراتيجية التقريب، الأمة الإسلامية

• مشروع التقريب واشكالية الوعي الديني (قراءة في منطق التقريب واصناف الثقافة الدينية)

حيدر حب الله
ان الهدف الاساسي لهذا المقال هو تسليط الاضواء علی العناصر الداخلية لمشروع التقريب عقب اجراء التعديلات اللازمة عليه لغرض فاعلية مشروع التقريب، ومن جملة المسائل التي استحوذت علی اهتمام هي المشكلات الناشئة من مفهوم التقريب و مسألة الاختلافات المذهبية والاليات المتوفرة، كما اشار الی عدم جدوی وفاعلية القاء تبعات هذه المشاكل علی عاتق غير المسلمين.
هذا الی جانب ان الاهتمام بالحاجات المعرفية والاجتماعية والسياسية يعد انحرافاً عن الهدف المنشود للتقريب وان جهود اتباع المذاهب الرامية الی اظهار تلك المذاهب بمظهر الحق ما هي الا مشكلات نابعة من التعلق المذهبي والديني للاقليات في البلاد الاسلامية ثم تطرق الی الموانع والعراقيل التي تحول دون تحقق التقريب مع استعراض كلمات زعماء الدين في هذا الخصوص.
ومن المسائل المهمة التي طرحت في هذا المقال ايضا هي ضرورة الاهتمام بموسم الحج والاجتماع الحاشد للمسلمين فيه لاسيما في صحراء عرفات ومكة وامكانية الاستفادة المثلی من هذه الظروف لاجل تحقيق اهداف التقريب.
المصطلحات الرئيسة: الوعي الديني، قراءة منطق التقريب، مشروع التقريب.
* نظرة في دعوات التفريق وخلفيات التقريب في العالم الاسلامي
الدكتور محمد حسين اميراردوش ان الوحدة الاسلامية من القيم الاساسية التي حازت سهماً كبيراً من المعارف والتعاليم الاسلامية، وقد طرح لها كسائر القيم قراءات مختلفة طول تاريخ الاسلام الحافل بالاحداث.
ومع هذا فقد شهد العصر الاموي والعباسي سلسلة حركات مناوئة او بتعبير اخر مقوضة لهياكل الوحدة استهدفت تمزيق وحدة الصف، وقد شهد ذلك المقطع الزمني تصاعدا خطيرا لتلك الحركات تحت ستار القومية والمذهبية بغية ملیء ما يعوزها من شرعية ومصداقية.
من هنا فقد تعرض هذا المقال الی البحث عن العلاقة القائمة بين انتشار تلك الحركات او انحسارها، ظهورها او افولها مع معيار مشروعية النظام الحاكم ومدی اعتداله وتسامحه منذ عصر الاسلام الی نهاية العصر العباسي، علی امل ان تكون خطوة مؤثرة في سبيل بيان جانب من الحقائق التاريخية.
المصطلحات الرئيسة: التقريب، دعوات التفريق ،الوحدة الاسلامية.
* المذاهب الفقهية في العالم الاسلامي ومواجهة ازمة الفقر
محمد اسماعيل توسلي
اتفقت المذاهب الخمسة في الاسلام علی اصل وجوب الزكاة الا انها اختلفت بشأن الاموال الزكوية واصناف الباذلين لها ،هذا الاختلاف ترك تاثيرا مهما علی زيادة او انخفاض عائدات الزكاة وبالتالي ازاحة الفقر عن وجه المجتمع الاسلامي. فمن حيث اصناف الباذلين لها فقد قام المذهب الامامي بتوفير مصدر عظيم من مصادر الثروة عندما فرض‌ها علی غير المسلم البالغ والعاقل اضافة الی المسلم العاقل علی الرغم من اعفائه الاطفال والمجانين من دفعها بينما اعفت المذاهب الاربعة لاهل السنة الكافر منها.
ومن حيث الاموال الزكوية البالغ عددها نحو 21 مصدراً، فقد جنحت المذاهب الاربعة الی شمول 12 الی 14 منها للزكاة وعليه سوف تخرج 7 الی 9 من مصادر الثروة الاقتصادية المعاصرة من دائرة الفرائض المالية الاسلامية في حين ادخلها المذهب الامامي برمتها تحت فريضتي الخمس او الزكاة ،الا انه اذا اردنا اخراج الخمس ومصارفه من الزكاة ومصارفه كماعليه المشهور فستبقی اربعة مصادر من مصادر الثروة الاقتصادية ـ في الفقه الامامي ـ تحت عنوان الزكاة وهو بذلك يمتلك اقل العائدات الزكوية.
المصطلحات الرئيسة: الزكاة، الخمس، المذاهب الفقهية الاسلامية، الفقر.

چکیده مقالات به زبان انگلیسی

* Islamic jurisprudential religions, Mazaheb Feqhi, in Islamic world and poverty issue
By Muhammad Esmail Tavasuli
Quintuplet Islamic religions ,Mazaheb Panjgane, all believe in alms tax as obligatory. However, they have various views towards the people included in this obligation.
This variety affects deeply on the income of alms tax and consequently the poverty removal in Islamic world.
In twelver religion except for the children and the psychotic, all the mature Muslims and non-Muslims are obliged to pay alms tax. A great source of fortune is the result. On the other hand in Sunnite religions and their new jurisprudence, the unbelievers’ possession is not included in alms tax.
In twelver religion 21 items of the national wealth are included in alms tax or the fifth; however, in Sunnite religions only 10 to 14 of these items are included.
Now if we separate alms tax and its usage from the fifth and its usage, in twelver religion merely 4 items of the contemporary economy wealth is included in obligatory alms tax and from this aspect the twelver religion has the minimum income in alms tax.
Keywords: alms tax, the fifth, Islamic jurisprudential religions, poverty

* A survey into the disunites and unity-building efforts in the Islamic history
By Mohammad Hussein amir ardush
Islamic unity is a fundamental principle making up a great part of Islamic teachings and has always been defined and understood differently through the ups and downs of the Islamic history.
However in Umaviya and Abbasi reigns we witness a series of upstream events known as disunity (against unity). We observe the increasing development of this move under the tribal and religious pretext in order to gain the lost legitimacy and popularity. Hence, here we look into the relationship between the boom or slump of these disunities and how legitimate, effective and compromising the governments (from the beginning of Islam until the downfall of Abbasi reign) have been.
We hope we can take an effective step in clarification of historical events.
Keywords in context:Islamic unity,Unite,Disunite

* Proximity plan and the problem of religious awareness
By heidar hubb Allah
This article addresses the items of the Proximity Plan. Talking about the improving ways of the Proximity Plan, the article addresses issues like the misunderstanding over the meaning of Proximity i.e. taqrib, religious disagreements and ways of settling them.
Blaming non-Muslims for whatever happens to Muslims is looked at as a wrong answer. The writer attends to the ethical, social and political issues. Deviating from the main goal i.e. proximity, the efforts made by the sides to present themselves as moral and rightful are the other discussed issues. The problems rose by the religious minorities in Islamic countries
Assessing the obstacles ahead of proximity, the writer explains the existing problems about proximity. Paying heed to hajj and the enormous mass of Muslims attending hajj and going to Mecca and making the best of this friendship-developing opportunity are the other important points discussed in this article.
Keywords: proximity, religious minorities, hajj, religions.
* The summery of “proximity process between Shiite and Sunni in Shaam region”

by Dr. Vahabe Mostafa Al-zuheili

This book covers three sections. Insisting on the impossibility of disintegrating Islam and unity of its principles, religious law, school of thought and historical, geographical, cultural and ethical points of view; the first section deals with the proximity process in Shaam (Syria, Palestine, Lebanon, Jordan) and Iran.
It also points at the signs of discord, its origin and the dominant atmosphere in the Islamic regions in the last 50 years. Presenting some evidence, this part of the book talks about the Syrian and Iranian awareness of preserving unity, their national integrity and their profound understanding of the issue. The second part clarifies the most outstanding feedbacks of the proximity efforts in the above-mentioned countries. Friendliness, mutual sympathy, effective dialogues between Sunni and Shiite scholars, publication inhibition of materials containing insult to other factions and causing discord, refuting any kind of accusations against the followers of other religions as being infidel, supporting comparative analysis of jurisprudence and ideology, encouraging mutual cultural activities between Sunni and Shiite scholars, not convicting others and leaving it for God to judge, insisting on affection for the households of the holy Prophet among Sunni and Shiite Muslims.
In the third part there are some strategies about proximity and some of the recommendations in this regard are as follows: Encouraging dialogues; establishing centers and epresentatives in Islamic countries to improve reunion; increasing the publication of the “Proximity of Sects” magazine known as “Al-Taqrib” giving priority to research; unity of Islam followers; using all means necessary to defending the enemies; halting all the preaching activities.
At the end addressing the Koranic verse“the Islam nation is a united nation” we set out our main objective and slogan the establishment of the same Islamic nation.

Keywords in context: Culture of dialogue Excommunication (takfir) Proximity strategy.

* Suggestions about proposed strategy for proximity "taqrib"”
By Mohammad Ali Taskhiri
This writing analyzes the proposed approach for The Assembly of Proximity between Islamic sects. The author addresses some concepts and terminologies in connection with proximity-building efforts and then points at the first experience in line with proximity development which is Dar-al-taqrib in Cairo. Expressing the efforts made by Allameh Mohammad Mehdi Shamso ddin and Ayatollah Ozma Khoyee for this purpose, the writer explains about the most important Islamic institute i.e. ICESCO, the scientific, training and educational institute, for Islamic countries which are the members of the Institute of Islamic Conference.
The author deals with The Proximity Assembly, Majma Taqrib, established to familiarize the Islamic sects followers with each other and develop friendship among them through religious brotherhood and based on common principles.
He addresses three things to base the proximity on; they are Koran, practice of the prophet i.e. Sauna and legitimating Ejtehad i.e. practicing religious jurisprudence.
The other part of the writing is expansion of proximity in Islamic nation which consists of all the aspects of various religions followers, including beliefs, jurisprudence and its principles, Islamic culture and ethic, history and political stance.
At the end it encourages Muslims in preservation of the values like cooperation, united front, refrain from blaming each other as infidel, respecting each other, freedom of religious practice and friendly dialogue with non-believers and other religions followers.
Keywords: Dar-al-taqrib, strategic goals, practicing religious jurisprudence, experiences, Islamic nation.

منابع

مطالب مندرج در مقاله برگرفته از فصلنامه اندیشه تقریب، سال اول، شماره 2، بهار 1384 می‌باشد.